Rachel Kushner schreef met ‘Club Mars’ een onheilspellende gevangeniskroniek

Voor Club Mars dompelde Rachel Kushner zich jarenlang onder in het Amerikaanse rechts- en strafsysteem. En met succes: haar roman geeft een bijzonder overtuigend beeld van een wereld waar onwetendheid en geweld hand in hand gaan.

Omdat Kurt Kennedy, aka Kennedy the Creep, haar maar bleef stalken, zelfs nadat ze naar een andere stad was verhuisd, sloeg Romy Hall hem met een breekijzer het hoofd in. Haar pro-Deoadvocaat was een dronkenlap die haar niet vertelde dat ze minder straf zou krijgen als ze de misdaad bekende, dus bleef ze halsstarrig volhouden dat Kurt het uitgelokt had, waarna ze twee keer levenslang kreeg. En zes jaar erbovenop omdat haar kleuter Jackson bij de daad aanwezig was en ze zijn leven in gevaar had gebracht. Daarom wordt ze naar Stanville gebracht, een stadje dat zijn identiteit te danken heeft aan zijn gevangenis waar 3000 vrouwen zitten.

Rachel KushnersClub Mars is het schrijnende relaas van achterstelling, armoede, kansloosheid, seksueel geweld en heel veel wanhoop die in druggebruik uitmondt, en hoe dat van generatie op generatie doorgegeven wordt. Typerend is bijvoorbeeld het levensverhaal van Sammy, die ook in Stanville zit. Haar misdaad was dat ze als kind in bed plaste, om warm te blijven in de ijskoude trailer van haar moeder die alle geld opdeed aan drugs. Een buurvrouw zag de uitslag van de urine op Sammy’s benen, schakelde de sociale dienst in en het meisje werd in een instelling geplaatst. Op haar twaalfde kwam ze vrij en ging ze tippelen voor haar moeder. Verslaving, misdaad en gevangenis volgden, en het hopeloze draaideursysteem: ‘Ze wist dat haar vrijlating nooit een definitief vertrek was, meer een soort vakantie.’ Romy Hall, genoemd naar Romy Schneider, komt uit een gelijkaardig milieu. Ze groeide op in een achterbuurt van San Francisco, waar meisjes op straat verkracht werden en wanneer ze naar de politie gingen die het nog een keertje overdeed. Ze was een tijdje callgirl voor ze het leven als lapdancer in Club Mars verkoos, een verlopen tent waar je een streepje voor had als je gedoucht had en er geen spelfouten in je tatoeages stonden. Daar was Kurt op haar gevallen en hij had haar niet meer losgelaten.

In Stanville lopen een aantal mensen in en weer uit het leven van Romy, onder wie Gordon, een wat zonderlinge lesgever in de gevangenis. ‘Hoeveel is vier plus drie?’ is het eerste wat hij tegen haar zegt, waarop zij: ‘Zit je me nou te fucken?’ In contrast met zijn gesloten werkomgeving woont Gordon in de complete vrijheid, in een blokhut in het bos. Een vriend vergelijkt hem met de Unabomber, van wie Kushner een aantal dagboekfragmenten overnam. Haar roman krijgt er een hoog onheilspellend Don DeLillo-gehalte door. Net als door de lijstjes die ze opneemt: wat bezoekers aan de gevangenis wel en niet mogen dragen of doen en welke beroepen de gevangenen hadden voor hun arrestatie, wat nogal vaak ‘recycler’ is, een eufemisme voor blikjes en flesjes oprapen uit de goot.

Club Mars krijgt wel eens het verwijt geen echte plot te hebben. Natuurlijk is die er wel – dit boek gaat over de psychische verandering die Romy in de gevangenis ondergaat – maar het is geen rechtlijnige. Hij is verbrokkeld, focust nu eens op die en dan weer op een ander en blijft steeds onvoorspelbaar en fris. Maar volgt het leven in de gevangenis een rechtlijnige plot? We dachten het niet. In de woorden van Romy’s bipolaire celmaatje Laura Lipp: ‘In de gevangenis weet je tenminste wat er gaat gebeuren. Nou ja, je weet het niet écht natuurlijk. Het is onvoorspelbaar. Maar wel op een saaie manier. Niet alsof er iets tragisch of verschrikkelijks kan gebeuren. Nou ja, dat kan natuurlijk wel. Tuurlijk wel. Maar in de gevangenis kun je niet alles kwijtraken, want je bent alles al kwijt.’