Philippe Claudel wilde wat anders doen, maar het is een mislukking geworden

De Franse successchrijver Philippe Claudel gooit het roer radicaal om, met schipbreuk tot gevolg. Verbijsterd kijk je toe hoe een meester zich de dieperik in schrijft.

Kerstcadeautjes, altijd moeilijk. De verteller in Onmenselijk koopt voor zijn vrouw drie mannen. ‘Voor elke opening één.’ In afwachting van middernacht ketent hij ze aan de kerstboom, maar ondanks de kleurrijke strikken en haar voorliefde voor seksuele uitspattingen, is de vrouw des huizes niet opgezet met haar presentje: ‘Waarom zit er een zwarte bij?’ De man begraaft het drietal dan maar in de tuin. ‘Kerstdag is een van de leegste dagen van het jaar. Die vat in zijn eentje de gehele verbijstering van het bestaan samen.’ Wederom geen vrolijke kerstfeest.

Later gaat de verteller bij een collega langs die in zijn kelder een jacuzzi heeft gevuld met vissen die getraind zijn in fellatio. Beste pijpbeurt ooit, zo blijkt. Nog een andere collega heeft een nieuw spel bedacht: bureauvoorwerpen van een snelwegbrug gooien en hopen dat ze ongelukken veroorzaken. Het eindigt met kettingbotsingen en discussies over de spelregels: levert een kantelende vrachtwagen evenveel punten op als een motorrijder die de berm in knalt?

Bizar, dat is het eerste woord dat bij je opkomt als je de nieuw verhalenroman van Philippe Claudel leest. Bagger is het tweede. Claudel verzamelde door de jaren heen een trouwe lezersschare met fijnzinnige romans over het donkere menselijke bestaan. Boeken als Grijze zielen (2003) en Het verslag van Brodeck (2007) luidden zijn internationale beroemdheid in maar blijkbaar wilde de Franse schrijver zijn publiek – en zichzelf? – eens wakkerschudden. Weg met de diepgravende psychologie, weg met de stilistische subtiliteiten. Welkom staccatoratelzinnen, welkom ranzigheid.

Op zich valt vernieuwingsdrang aan te moedigen – niets zo saai als een auteur die een succesformule herhaalt – maar deze radicale omslag kun je alleen maar als een mislukking bestempelen. Welwillenden zouden in Onmenselijk een parodie op Michel Houellebecq kunnen ontwaren – alle elementen, van bestialiteit tot neoliberaal nihilisme, zijn aanwezig – maar de absurdistische platitudes missen doel: ‘Op een dag hebben we jood gegeten. Joden houden van reizen. Net als negers. Maar ik heb liever Roemeen aan het spit.’ Dat is grappig noch shockerend, het type zattenonkelpraat dat aan de feestdis op een pijnlijke stilte wordt onthaald. In die zin is Onmenselijk alsnog het ideale geschenk voor die ene oom maar voor de rest wekt dit onding vooral plaatsvervangende schaamte op.