Max Porter over zijn nieuwe roman ‘Shy’: ‘Het is allemaal de schuld van Cillian Murphy’

Met Verdriet is het ding met veren zette hij zichzelf al vanaf zijn debuut stevig op de kaart. Zijn nieuwe roman Shy heeft Max Porter geschreven op het ritme van drum-’n-bass.

‘Oei, dit lijkt wel een verhoorkamer van de CIA.’

Max Porter kijkt wat bedremmeld. Ondanks de koninklijke naam lijkt het Louise Marie-salon in Hotel Le Plaza in Brussel wat op een black site. Een kale ruimte, gesloten gordijnen, twee stoelen die pal tegenover elkaar staan – enkel de parafernalia voor waterboarding ontbreken.

De immer goedgemutste Engelse schrijver blijft er vrolijk onder. We spreken hem op de dag dat hij in de AB staat, waar hij in het kader van het Passa Porta Festival een spoken-wordperformance brengt met contrabassist Nicolas Rombouts. ‘Daar kijk ik reikhalzend naar uit. Niet enkel omdat ik van dat soort samenwerkingen houd, maar omdat ze noodzakelijk zijn in tijden waarin we overspoeld worden met content. Gewoon opdagen en uit je boek voorlezen is niet meer voldoende. Je kunt niet verwachten dat mensen geld neertellen voor een droge voordracht. De opzwepende muziek van Nicolas – in dit geval groovy baslijnen en ritmes van 170 bpm – past ook perfect bij Shy, het titelpersonage uit mijn nieuwe roman.’

In het bos wordt Shy toegefluisterd dat er nog zo veel prachtige muziek geproduceerd zal worden. Misschien maakt dat het wel de moeite om nog even met de dood te wachten.

Tussen ons in, op het tapijt, ligt dat nieuwe meesterwerk van Porter te blinken. Hij debuteerde in 2015 met de internationale bestseller Verdriet is het ding met veren, een aangrijpende rouwroman die opviel door het originele taalgebruik en de typografische spielereien, een techniek die hij doortrok in de ecologische parabel Lanny (2019).

Na een ode aan Francis Bacon twee jaar geleden is Porter nu aan zijn vierde roman toe. In Shy volgt hij een getroebleerde tiener die op een nacht besluit uit een jeugdinstelling te ontsnappen. Zijn enige bagage: een rugzak vol stenen, een laatste joint en zijn trouwe walkman. Terwijl hij naar jungleklassiekers luistert, wordt zijn geest belegerd door stemmen: bemoeizuchtige ouders, kijvende agenten, flemende welzijnswerkers… De kletterende parlando’s spatten in verschillende lettertypes van de pagina’s. Shy hunkert naar stilte, en je kunt slechts ademloos toekijken hoe hij richting een vijver banjert om daar het lawaai finaal te dempen.

Hoe ben je in het brein van een suïcidale puber gekropen?

MAX PORTER: Dat is allemaal de schuld van Cillian Murphy. In opdracht van een literatuurfestival in Manchester mocht ik een monoloog voor Murphy schrijven, wat uiteindelijk uitmondde in All of This Unreal Time, een kortfilm met muziek van Jon Hopkins en Bryce Dessner – yes, I know, I’m a lucky bastard. Die monologue intérieur deed me nadenken over een ander project waar ik al een tijdje mee knoeide, over een jongen die in de leer gaat bij de legendarische kapper/seriemoordenaar Sweeney Todd. Maar ik kreeg de historische toon niet goed en via de opdracht voor Murphy begreep ik plots dat ik niet óver maar vanúít die jongen moest schrijven.

Uiteindelijk speelt Shy zich af midden jaren 1990, niet in de negentiende eeuw.

PORTER: Daar zijn verschillende redenen voor. Ten eerste is de leefwereld van hedendaagse tieners quasi ondoorgrondelijk voor een veertiger – mijn kinderen zitten vastgelijmd aan hun telefoon, hun hele leven speelt zich online af. Bizar genoeg zou me dat veel meer research gekost hebben dan een roman die zich in 1994 afspeelt, een periode die ik zelf beter ken. Schrijftechnisch is het ook handiger wanneer er geen smartphones voorhanden zijn: je kunt sneller spanning creëren. Toentertijd – pas op, lezertjes, opa vertelt – kon je gewoon onbereikbaar zijn, in rook opgaan. Nu is iedereen traceerbaar.

Daarnaast vind ik de jaren negentig een zeer boeiende periode, zowel op muzikaal als cultureel vlak: de opkomst van drum-’n-bass, de undergroundclubs, de platenlabels, de Reebok-sneakers die ondertussen al museale objecten zijn geworden… Muziek is voor Shy van levensbelang. Hij droomt ervan om dj te worden, zoals zijn helden Grooverider en Dillinja. Dat zal ook mogelijk zijn redding worden. In het bos wordt hem toegefluisterd dat er in de toekomst nog zo veel prachtige muziek geproduceerd zal worden, misschien maakt dat het wel de moeite waard om nog even met de dood te wachten. Ik kan me alvast voorstellen dat Shy zwaar onder de indruk zou zijn van bijvoorbeeld Burial.

Een bos, struikgewas vol gefluister, in de jeugdinstelling waren geesten rond… Opnieuw maak je gebruik van het bovennatuurlijke en van mythologische figuren. Vanwaar die fascinatie?

PORTER: Tijdens het schrijfproces maakte ik een wandeling in Warley Woods, een domein waar het blijkbaar wemelt van geesten. Spokenjagers zijn er dol op: de Grey Lady of Warley Woods is een vaste klant in de lokale griezelverhalen. Als stadsjongen hecht ik natuurlijk geen geloof aan dergelijke onzin. En toch, halverwege mijn tocht bekroop me een ongemakkelijk gevoel, alsof ik beloerd werd. Pas na een poosje had ik door dat het muisstil was. Geen ruisende bladeren, geen vogelgeluiden, geen krakende takken. Akelig gewoon. Toen ik een tijdje later, dapper als ik ben, een tweede wandeling door die bossen maakte, kwam ik een boom tegen waarin mijn naam gekerfd stond. ‘MAX’, in drukletters en zeer vers – het sap droop nog van de schors. Ik zweer het je, ik ga daar nooit meer terug.

Maar als tiener ben je wel vatbaar voor dat soort horror, dus heb ik de jeugdinstelling midden in de natuur neergepoot. Zo kon ik ook stemmen uit het verleden toevoegen aan Shy’s verhaal, om hem te laten weten dat hij niet de eerste jongen in de geschiedenis is die met psychische problemen kampt.

Een van die spoken lijkt verdacht veel op Margaret Thatcher.

PORTER: Haar geest waart nog altijd door het Verenigd Koninkrijk. De jeugdinstelling waar Shy verblijft, staat op het punt te verdwijnen. Een vastgoedmakelaar wil het gebouw omturnen tot luxeflats, en dus moeten die hinderlijke kinderen wijken. Thatcher is de grondlegger van de neoliberale ideologie die ons land naar de rand van de afgrond heeft gebracht. Volgens haar bestond er niet zoiets als de maatschappij, enkel concurrerende burgers die elkaar op de vrije markt moeten bekampen. Dus werden de sociale voorzieningen afgebouwd, werd er bespaard op onderwijs, op de gezondheidszorg, op het openbare vervoer… De private markt ging dat allemaal beter én goedkoper kunnen leveren. Dat idee leeft nog altijd. Ondertussen hebben we Labourjaren gekend, maar de toenmalige premier Tony Blair voerde in wezen geen ander beleid. Zijn Derde Weg was niet meer dan een façade: achter de schermen ging de uitverkoop gewoon door, bleven multinationals profiteren van lage belastingen en bleven oliemaatschappijen subsidies binnenharken.

We plukken nu de rotte vruchten van dat gedachtegoed. Alle openbare diensten zijn duurder – en ronduit krakkemikkig. Het is wraakroepend. En Shy is daar een van de eerste slachtoffers van. Tijdens een pr-bezoekje vaart hij dan ook uit tegen de lokale politicus die voor de camera’s handjes komt schudden. Niet op een beleefde manier – Shy scheldt hem uit, om stoer te doen tegenover zijn vrienden – maar misschien moeten we maar eens stoppen met beleefd zijn. Alleen al vanwege de lamentabele staat van de National Health Service zouden we massaal met rieken en fakkels op straat moeten komen.

Je draag zelf ook je steentje bij: je bent mentor van kwetsbare jongeren. Heb je het gevoel dat je hen nog kan ‘redden’?

PORTER: Niet op mijn eentje, natuurlijk. Ik doe wat ik kan, ook omdat ik er enorm veel plezier uit puur. Die jongeren hebben niks omhanden. De bibliotheken zijn wegbezuinigd, net als de jeugdhuizen en de sportinfrastructuur, hun scholen staan op instorten: the system is rigged against them. Dan kun je toch niet verbaasd zijn dat ze vandalenstreken uithalen of drugs gaan dealen?

Het vergt echt niet zoveel moeite om hen iets bij te leren. Oké, ze kijken wat verbaasd als ik een fragment voorlees uit die ouderwetse papieren bundels die wij boeken noemen, maar dan toon ik hen een roman die volledig uit sms-berichten is opgebouwd en in een mum van tijd hebben ze op hun telefoon hun eigen kortverhaal geschreven. Of ik presenteer hen een graphic novel, van Brecht Evens bijvoorbeeld. Ze kunnen hun ogen niet geloven: ‘O, je kunt een boek maken zonder woorden? In graffiti? Zoals manga’s? Briljant!’ Je moet gewoon luisteren, en een stapje richting hun leefwereld zetten. Dat is voor mij even verrijkend als een samenwerking met Cillian Murphy.

Shy komt uit een geprivilegieerd wit gezin. Daar kwam wel enige kritiek op: alsof je blind bleef voor de problemen van zwarte jongeren.

PORTER: Daar heb ik oprecht mee geworsteld. Ik zit tussen hamer en aambeeld. Als witte veertiger kan en mag ik me volgens sommigen niet in het leven van een zwarte tiener verplaatsen, maar als ik voor een wit hoofdpersonage kies, negeer ik blijkbaar het stuitende racisme waarmee zwarte jongeren te maken krijgen. Helaas hebben de criticasters mijn boek niet zo denderend goed gelezen: een van Shy’s vrienden is een zwarte tiener die vertelt over het racisme dat hij dagelijks moet ondergaan. (slaakt een diepe zucht) Is dat voldoende? Ik weet het niet, maar Shy gaat niet over de structurele onderdrukking van gekleurde bevolkingsgroepen, maar over een tiener die met zichzelf worstelt. De teneur van het debat, als je het nog zo kunt noemen, in Groot-Brittannië baart me wel ernstig zorgen. Immigranten worden schaamteloos ‘ongedierte’ genoemd, door tabloids en rechtse politici, en dat in een land dat eeuwenlang de wereld heeft gekoloniseerd en uitgebuit. Wij, de Britten, zijn de plaag, wij zijn het virus dat talloze landen heeft verziekt.