K. Sabaliauskaite geeft Catharina I een moderne vertelstem in het indrukwekkende ‘Peters Keizerin’

Hoe werd een straatarm Litouws weesmeisje keizerin van Rusland? Deze roman over Catharina I combineert een ferme brok geschiedenis met veel literaire finesse.

Marta Skowronska, geboren in 1684, was een Litouwse boerendochter die nooit leerde lezen maar wel stierf als keizerin Catharina I van Rusland. In 1727, in het door haar man gebouwde Sint-Petersburg, blikt ze, gekweld door koortsdromen en vreselijke pijnen, op haar sterfbed terug op haar leven.

Op jonge leeftijd wordt Marta wees. Als wasmeisje wordt ze achtereenvolgens verplicht om met een Zweedse soldaat te trouwen, verkracht door Russische soldaten, tot seksslaaf gemaakt door een generaal en ten slotte gered door Aleksandr Mensjikov, net als zij arm en ongeletterd opgegroeid, maar ook de beste vriend van de Russische tsaar. Onder zijn hoede verandert Marta haar naam in Catharina en ontmoet ze Peter de Grote, de jonge Russische vorst die na zijn reizen naar onder andere Engeland en Holland zijn land ‘het licht uit het Westen’ wil brengen.

Rusland is dan een arm en achterlijk land, waar vrouwen slaan een ingeburgerd gebruik is, aangemoedigd door de kerk. Zo ranselt een vader zijn dochter tijdens de huwelijksplechtigheid nog eens goed af voor hij zijn zweep aan de nieuwe echtgenoot overdraagt. Catharina constateert het vol afschuw, maar leert ook dat vrouwen het geweld verdragen omdat ze zich met het gezegde troosten dat de man misschien wel het hoofd van het gezin is, maar de vrouw de nek die zijn hoofd kan draaien in de richting die zij wil.

Catharina is een meester in het observeren waardoor ze perfect leert in te spelen op de buien, verlangens en angsten van de mannen om haar heen. Dat is ook haar kracht wanneer ze Peter de Grote ontmoet en probeert om zijn ‘nek’ te worden. Eerst als zijn minnares, later als zijn wettelijke vrouw en de moeder van zijn twaalf kinderen, van wie er slechts twee volwassen worden. In haar korte leven ziet Catharina veel veranderen omdat haar man Rusland in een rotvaart probeert te moderniseren.

Kristina Sabaliauskaite veroorzaakte in Litouwen en Polen een kleine literaire storm toen ze in 2008 debuteerde met het eerste deel van de (vooralsnog niet in het Nederlands vertaalde) Silva rerum-romans, die zich afspelen in het Pools-Litouwse Gemenebest van de zeventiende en achttiende eeuw. In Peters keizerin graaft ze opnieuw in de rijke, maar door oorlog en annexatie ondergesneeuwde geschiedenis van haar geboortestreek. Sabaliauskaite geeft haar hoofdpersonage een moderne vertelstem: die van een getraumatiseerde, verkrachte, verkochte vrouw van wie het overlevingsinstinct, het aanpassingsvermogen en zeker ook het prachtige lijf haar tot de paleizen van Sint-Petersburg brengen. Tegelijkertijd weet je dat hier geen amateurhistorica aan het woord is, want Sabaliauskaite vertelt de geschiedenis van Litouwen en Rusland alsof ze elke veldslag, elk machtsconflict, elke geboorte en begrafenis vanaf de eerste rij heeft meegemaakt. Door haar indrukwekkende vertelkracht kan ze gerust aanschuiven in het rijtje van Umberto Eco en Hilary Mantel.