John Irving, nog steeds niet met pensioen: ‘Ik heb mezelf verbannen uit de VS’

In de herfst van zijn leven neemt John Irving geen blad meer voor de mond. ‘Ben je gekwetst door mijn woorden? Lees dan iets anders.’

John Irving is een Amerikaanse titaan die wereldberoemd werd met de bestseller The World According to Garp – in 1982 memorabel verfilmd met Robin Williams. Zijn nieuwe roman, Queen Esther, is een wereldomspannend verhaal dat (het moet gezegd) alleen de fans zal bekoren. Deze epische roman over een Joodse vondeling knoopt wel slim aan bij die andere klassieker, The Cider House Rules, in 1999 verfilmd door Lasse Hallström én goed voor twee Oscars, waarvan ééntje voor het scenario van Irving zelf.

In Queen Esther, zijn zestiende roman, berijdt hij – iets té – gretig zijn stokpaardjes: kinderen uit een ontwrichte gezinssituatie, knullige seks, worstelen en reislustige personages die ­dromen van het land voorbij de horizon. John Irving is intussen 83 en heeft een indrukwekkend palmares. Misschien wordt het stilaan tijd om de pen aan de wilgen te hangen, en op zijn ­lauweren te rusten?

John Irving: Pensioen? Ik mag er niet aan denken; ik schrijf nog elke dag, zeven op zeven. Het zijn barre tijden voor literatoren, maar in tegenstelling tot veel van mijn collega’s kan ik nog altijd van mijn boeken leven, en in die zin beschouw ik het bijna als mijn levensplicht om verder te ­werken. Ik ben alweer aan een nieuw boek bezig, over een tweeling die tijdens de Tweede Wereldoorlog gescheiden wordt. Ik kan zelfs in primeur de voorlopige titel prijsgeven: What the Twins Would Remember.

Deze keer bevindt Irving zich wel in de loopgraven: zijn roman is expliciet pro-Israëlisch, geen sinecure in tijden waarin de ‘enige democratie in het Midden-Oosten’ haar Palestijnse buren probeert uit te roeien.

Het vergt wel enig lef om te midden van een genocide een pro-zionistisch boek te schrijven. Knaagde jouw geweten niet?

Irving: Eerst en vooral: wat daar in Gaza gebeurt, is met geen woorden goed te praten. Dat is gruwelijk. Het is waar, ik heb veel Joodse vrienden, en mijn romans worden in Israël altijd goed onthaald. Maar ik heb ook een artistieke plicht. Esther is een Joodse vondeling die na de Holocaust meewerkt aan de oprichting van Israël, zij het achter de schermen, eerst als soldaat bij het IDF (Israel Defense Forces, nvdr.), later als lid van de geheime dienst de Mossad. Mijn taak is te begrijpen waarom het Joodse volk, na eeuwen vervolging, zo hunkerde naar een eigen land, een stuk grond pal in een regio die van antisemitisme een nationale sport heeft gemaakt. Het is niet de eerste keer dat ik de wereldgeschiedenis tot leven wek in mijn boeken, en dan moet ik telkens mijn moreel oordeel opschorten: het moet een geloofwaardige roman zijn, geen pamflet pro of contra. Queen Esther eindigt niet toevallig in 1981, wanneer het kruitvat ontploft, met de bombardementen op Libanon en de annexatie van de Golanvlakte. Ik wil laten zien hoe het zover is kunnen komen en waarom een tweestatenoplossing nooit een optie is geweest.

Je hebt research gedaan in Jeruzalem, tijdens de oorlog in Gaza. Dat moet, zacht gezegd, een bevreemdende ervaring geweest zijn.

Irving: (wikt zijn woorden) Op het gevaar af verkeerd begrepen te worden: de oorlog heeft mijn onderzoek vergemakkelijkt. Jeruzalem was verlaten. Er liepen geen toeristen rond, ik kon vlot alle locaties uit de roman bezoeken. Het was alsof ik door een historisch niemandsland dwaalde, want de inwoners van Jeruzalem kwamen ook niet buiten – de angst voor wraakacties was te groot. Ook de Israëlische bevolking was bang, dat werd misschien wat onderbelicht in de media. Zij vecht tegen een vijand die zich anoniem verschuilt onder burgers; Hamas-strijders dragen geen uniformen, en elk moment kan er een bus ontploffen. (zucht diep) Het patroon van geweld blijft zich herhalen, die cyclische beweging is zeer frustrerend, en pijnlijk om naar te kijken: al die mensenlevens, keer op keer zo nodeloos verspild.

De VS blijven een trouwe bondgenoot van Israël, maar jij woont al een paar jaar in Canada. Is dat een politieke keuze, of hou je gewoon van ahornsiroop?

Irving: Noem me maar een vrijwillige banneling. Zolang Donald Trump en zijn kompanen daar aan de macht zijn, zet ik geen voet meer op Amerikaanse bodem. Ik weiger ook elke aanvraag om een Amerikaanse promotour te doen. Al sinds Ronald Reagan ben ik zeer wantrouwig tegenover de Republikeinen, maar nu heeft de Grand Old Party het té bont gemaakt. Ze hebben hun partij laten kapen door een fascistisch zwijn. Trump is een autocratische bullebak zonder enige respect voor de grondwet of de scheiding der machten. De Republikeinen moeten dringend wakker worden, of het land gaat finaal naar de vaantjes.

De uitgebreide abortusdebatten in Queen Esther zijn geen toeval?

Irving: Mijn moeder was een groot voorvechter van vrouwenrechten. Niemand mag bepalen wat een vrouw met haar lichaam moet doen. Nu Roe v. Wade is geschrapt (beslissing van het Hooggerechtshof die beperkingen of een verbod op abortus in de VS ongrondwettelijk noemde, nvdr.), worden abortusrechten in verschillende staten teruggeschroefd. Mijn moeder heeft veel jonge meisjes ‘geholpen’ toen die ongewenst zwanger waren. Toen al zeer risicovol, maar veel gemeenschappen lieten het oogluikend toe. En nu ben je opnieuw strafbaar als je iemand helpt die een abortus wil! Mijn moeder draait zich om in haar graf.

Vrije liefde en seks spelen opnieuw een grote rol in jouw roman. Heb je de indruk dat we in neoconservatieve tijden opnieuw preutser zijn geworden?

Irving: De jaren zestig waren voor mij een zegen. Nu wordt de hippiecultuur onder vuur genomen, maar veel van onze grondrechten stammen uit die tijd. Er werd volop geprotesteerd tegen de Vietnam-oorlog, we namen het op voor homorechten, we vochten tegen de discriminatie van vrouwen en zwarten, de ouderwetse, hypocriete gemeenschapswaarden werden bekritiseerd, mensen mochten vrij genieten van hun lichaam – het was een prachtige tijd. Nu merk ik inderdaad een soort puriteinse retour. Men is wat beleefder geworden, timider, en mensen zijn wel zeer snel gekwetst door andermans woorden. Zelf raakt me dat niet: als mijn woorden jou niet bevallen, lees dan iets anders.