Een barst in een theekop opent de laan naar dodenland. Of hoe Lara Pawson je via haar huisraad naar de hel lokt met Verbruikt Licht.
Oorlogsverslaggevers kijken anders naar de wereld. Van 1998 tot 2000 bracht BBC-journalist Lara Pawson verslag uit van de burgeroorlog in Angola, een gruwelijk conflict dat naar schatting een half miljoen mensenlevens heeft gekost. Pawson was ook correspondent in Ghana en Ivoorkust, en woonde een poos in Zuid-Afrika, maar nu resideert ze weer in het brave Londen.
Toch heeft de oorlog haar nooit verlaten, het geweld staat in haar ziel geëtst. Dat merk je in Verbruikt licht, een boek dat het midden houdt tussen memoires en fictie. De openingspassage zet meteen de grimmige toon. Het schijnbaar burgerlijke fragment gaat over haar buurman Reg met wie ze sporadisch een praatje slaat – even over het weer kletsen, even kouten over de politiek en de slakkenplaag in de moestuin. Regelmatig verwijst Reg naar zijn vrouw, die altijd buiten beeld blijft. Tot op de dag dat er een verhuislift op zijn stoep parkeert. Lara begrijpt meteen hoe laat het is: de vrouw van Reg is overleden en nu gaat hij kleiner wonen. Bij wijze van afscheid drukt hij Lara een broodrooster in de handen.
Centrale zin: Als ik voor het fornuis sta en neerzie op het zwarte traliewerk dat zich over de kookplaat uitstrekt, zie ik hakenkruisen.
Lara is blij met het praktische geschenk maar terwijl ze het toestel inspecteert, sluipen sinistere gedachten haar hoofd binnen. Het lettertype op de zijkant doet haar denken aan geheime CIA-documenten en even later ziet ze de vrouw weer voor haar die een gedwongen abortus onderging. Lara denkt aan brood en hoe stijgende graanprijzen revoluties kunnen ontketenen, en wanneer haar blik afwijkt naar de pepermolen op het aanrecht, vergelijkt ze het molentje met een handgranaat. De naam van het wapen is afgeleid van het Spaanse woord voor granaatappel, met dat verschil dat een granada geen vruchtbare pitjes maar dood en vernieling zaait.
In Verbruikt licht struint Pawson zo door haar veilige woonst. Een vochtplek doet haar aan het geslacht van Thatcher denken, een bezemsteel geeft haar nachtmerries over anale verkrachting in gevangenkampen. Elk stukje huisraad bevat een diepere, donkere laag die Pawson aan het mijmeren zet. Het Brits koloniaal verleden komt vaak aan bod, maar ook onze roemrijke heerschappij over Congo krijgt een schattig hoofdstukje toebedeeld. Wanneer haar wegwerptelefoon rinkelt, moet ze aan de kobaltmijnen denken, en de Congolese mijnwerkers die baby’s verkrachten omdat ze geloven dat seks met een maagd hun overlevingskansen in de mijnen verhoogt.
Met poëtische beschrijvingen lokt Pawson je in de val. Elegante zinnen maskeren de horror achter de dingen, schijnbaar achteloos vertelt ze iets grappigs over een eierwekker en een regel verder serveert ze afgehakte vingers en uitgebrande oogbollen. Wie dit boek binnentreedt, mag alle hoop laten varen. De enige troost: Pawson weet hoe ze de menselijke hel in bloedmooie zinnen kan gieten.
