Een kleine wereldgeschiedenis in vijftig leugens
Fake news is van alle tijden. Historica Natasha Tidd toont hoe leugens vaak dodelijke gevolgen hebben.
Rond 58 voor Christus zat de carrière van Julius Caesar in het slop. Hij zat tot over zijn oren in de schulden – wie in de Romeinse Republiek politiek wilde bedrijven, moest een fortuin aan steekpenningen neertellen – en als hij zijn schuldeisers niet kon terugbetalen, dreigde verbanning. Net op tijd werd hij benoemd tot proconsul van Gallië, een uitgestrekt gebied waar lokale stammen onder Romeins gezag vreedzaam samenleefden. Caesar wist onder valse voorwendselen een oorlog met een Helvetische stam uit te lokken, waarna hij hun territorium plunderde en de krijgsgevangenen als slaven verkocht. In een mum van tijd waren zijn schulden afgelost en om zijn wreedheden goed te praten, pende hij zijn krijgsverslag neer in Commentarii de bello Gallico, een straf staaltje geschiedvervalsing. Hij legde de schuld voor de invasie en de massamoorden volledig bij de Gallische stammen, hoewel die nooit een bedreiging hadden gevormd. Tegenwoordig noemen we dat soort politieke gespin ‘een poetintje doen’.
Als jij voor de beelden zorgt, zorg ik voor de oorlog.
Al is de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalt haar wel. Die volkswijsheid is het adagium van historica Natasha Tidd. Behept met engelengeduld pluist ze de geschiedenis uit op zoek naar de historische Pinokkio’s die zich uit winstbejag en machtswellust van listen en propaganda bedienden. Vaak zijn dat politici maar ook journalisten en wetenschappers durfden de waarheid weleens te verdraaien, dikwijls met dramatische en dodelijke gevolgen.
Zo verdubbelde The New York Sun in 1835 haar abonnees door te beweren dat er op de maan een beschaving van vleermuismensen was ontdekt, zeer tot woede van Edgar Allan Poe, die prompt beweerde dat de hoax op zijn eigen kortverhaal over maanbewoners teerde. Poe toonde zich vergevingsgezind toen de krant hem rijkelijk betaalde om zelf wat nepnieuws over een spectaculaire ballonvaart te verzinnen.
Op zich is Batman op de maan nog onschuldig vermaak, maar het Tuskegee Experiment was andere koek. In 1932 begonnen Amerikaanse wetenschappers een grootschalig onderzoek naar de gevolgen van syfilis bij zwarte patiënten. De artsen, van wie het merendeel ook zwart was, lieten de ziekte betijen, zelfs nadat penicilline was ontdekt. Het gruwelijke experiment ging door tot 1972 maar had ook daarna gevolgen: tijdens covid lag de vaccinatiegraad bij de zwarte bevolking lager dan gemiddeld, net omdat dokters door het Tuskegee-schandaal nog steeds gewantrouwd werden.
Van aristocratische gifmoorden tot het verdoezelen van de Tsjernobyl-ramp: Tidd jaagt als een volleerde Sherlock Holmes op de waarheid. Haar Kleine wereldgeschiedenis in 50 leugens leest als een pleidooi voor meer kritische zin, geen overbodige luxe in tijden van fake news en politieke propaganda.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
