Knack, Knack Focus en Knack Weekend helpen je om wat vaker een boek open te slaan. Het eerste van de in totaal zes boeken die we met Time to Read willen lezen, hakt er meteen stevig in.
Mijn lieve gunsteling (2020) is de tweede roman van Lucas Rijneveld, een 33-jarige Nederlandse auteur die tot ver buiten de landsgrenzen beschouwd wordt als een buitengewoon natuurtalent. Van dat talent getuigen al meteen de eerste, ongegeneerd barokke zinnen. Als sirenes lokken ze je in het even perverse als poëtische betoog van de verteller, een 49-jarige veearts die zich overgeeft aan zijn destructieve verlangen.
Om de lezer maar meteen te waarschuwen: zijn verlangens gaan uit naar een veertienjarige boerendochter die hij de ‘gunsteling’ heeft gedoopt. De gunsteling is een zoekende, gekwetste jonge puber die hij oprecht lijkt te willen beschermen. Tegelijk wordt hij gekweld door de wetenschap dat hij haar en zichzelf hiermee in de vernieling rijdt: ‘Ik wilde je lijmen en niet breken, maar ik was altijd al onhandig geweest’.
De lange, haast ademloze gedachtestroom van de veearts beklemt. Als lezer voel je je bij momenten gevangen in zijn zieke brein. Rijneveld maakt het de lezer nog lastiger door te suggereren dat de liefde wederzijds is. Trouwens, voor een kind komt de gunsteling vaak wel héél volwassen uit de hoek.
Mijn lieve gunsteling is een boek dat morele verwarring zaait. Uit interviews met de schrijver valt op te maken dat dat ook de bedoeling was. Zo verklaarde Rijneveld ooit dat hij ‘sympathie’ voor de veearts wilde oproepen. ‘Weerstand en walging, ze mogen er zijn, maar niet alléén.’
Tom Lanoye: ‘Rijneveld is misschien wel het grootste talent van ons taalgebied’
‘Ik heb Mijn lieve gunsteling zonder veel twijfelen op één gezet in mijn top vijf van beste Nederlandstalige boeken van deze eeuw (ontdek de top vijftig op knack.be/timetoread, nvdr.). Thematisch en qua perspectief lijkt het boek op Lolita van Vladimir Nabokov, maar – en dat zeg ik als grote Nabokov-fan – de roman van Rijneveld vind ik beter. Rijneveld is een jonge schrijver (hij was nog geen dertig toen het boek verscheen, nvdr.), was zelf als kind het doelwit van zo’n pedojager en schrijft vervolgens vanuit het perspectief van die jager. Psychologisch en literair is dat groots. Je vraagt je tijdens het lezen voortdurend af hoe iemand dat op die leeftijd al voor elkaar krijgt. Waar komt die wijsheid, die belezenheid, dat psychologisch inzicht vandaan? Dat is niet te bevatten. Ik vind Rijneveld misschien wel het grootste literaire talent van ons taalgebied sinds Gerard Reve. Je hebt van die voetballers waarvan gezegd wordt: daar komen de mensen voor naar het stadion. Een beetje op dezelfde manier is Rijneveld iemand waarvan je zegt: voor elke letter die hij schrijft, ga je meteen naar de boekhandel.’
‘Mijn lieve gunsteling is gruwelijk. En dan kom je tot die rare, ongemakkelijke vaststelling dat je er als lezer toch van geniet.’
‘Rijneveld heeft een unieke, authentieke en onnavolgbare stem. Maar tegelijk staat hij kniediep in een oer-Hollandse traditie. Die wereld van bizarre seks, religie, boeren, vee en Statenbijbel-Nederlands verbindt hem met literaire voorgangers als Jan Siebelink en Jan Wolkers. Al is de werkelijkheid die Rijneveld beschrijft nog veel beklemmender. Hij schrijft zonder ethische rem. Op dat vlak zie ik ook parallellen met Disgrace, die weergaloze roman van J.M. Coetzee. Ook dat is een genadeloze analyse van de mannelijke seksualiteit. Maar Mijn lieve gunsteling is nog gruwelijker. En dan kom je tot die rare, ongemakkelijke vaststelling dat je er als lezer toch van geniet. Of niet, dat kan natuurlijk ook. Ik ken ook lezers die het te hard vonden en het boek om die reden aan de kant hebben gelegd. Ik begrijp dat, maar ze missen iets fenomenaals.’
Michele Hutchison, vertaler: ‘Ik had niet meteen door hoe bijzonder het boek is’
De romans van Lucas Rijneveld doen het ook bijzonder goed in het Engelse taalgebied. Zo kreeg Mijn lieve gunsteling (My Heavenly Favourite) lovende recensies in The Guardian en de Financial Times. Eerder werd Rijnevelds debuutroman De avond is ongemak (The Discomfort of Evening) bekroond met The International Booker Prize. Die prijs deelde hij met Michele Hutchison, de vertaler van beide romans. Hoe krijgt je zulke bijzonder poëtische boeken in godsnaam vertaald?
Hutchison vertelt in een gesprek met Knack Focus dat ze er vooral plezier aan beleefde. ‘Als vertaler kijk je zeer technisch naar de tekst, dus toen ik het eerste fragment van De avond is ongemak onder ogen kreeg, had ik niet meteen door hoe bijzonder het boek is, maar mijn bewondering groeide per pagina. Rijneveld schrijft heel poëtisch en dat is een fijne uitdaging voor een vertaler – hoe moeilijker, hoe leuker. In het begin is het altijd zoeken naar de juiste toonaard maar eens je je de klankkleur hebt eigen gemaakt, gaat het almaar vlotter. Je kruipt bijna in de huid van de schrijver.’
‘Rijneveld schrijft heel poëtisch en dat is een fijne uitdaging voor een vertaler.’
‘De avond is ongemak is ondertussen ook in het Engelse taalgebied uitgegroeid tot een klassieker. Het werk van Rijneveld wordt bijzonder lovend ontvangen, vooral door auteurs als Max Porter die zelf heel talig schrijven en in hun teksten balanceren tussen poëzie en proza. Rijneveld heeft een zeer barokke stijl, best atypisch als je kijkt naar de doorsnee Nederlandse literatuur waar het adagio ‘less is more’ tot een soort kaalslag heeft geleid. Korte, droge zinnetjes zijn er vaak de norm. In feite schrijft hij, net als Ilja Leonard Pfeijffer, meer in de Vlaamse traditie. Eigenlijk mag ik het niet hardop zeggen, maar ik vind de Vlaamse literatuur veel spannender dan de Nederlandse. Als vertaler is het fijn toeven in jullie weelderige, speelse letteren. Het verbaast me dan ook niet dat het Vlaamse publiek Rijneveld heeft omarmd.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
