Auteur Sinéad Gleeson: ‘Voor ik het wist, werkte ik samen met Kim Gordon’

Een kunstenaar, een paar geesten, en een spookachtig geluid dat over een Iers eiland waait. Dat zijn de basisingrediënten van Heksensteen, de debuutroman van essayiste Sinéad Gleeson. ‘Een vrouw die haar stem verheft, is een zottin of een heks.’

Welke kunstenaar droomt er niet van om naar een eiland te verhuizen? Ver weg van de drukte, elke dag ongestoord werken, lange wandelingen langs de kustlijn en ’s avonds genieten van een pint en een shepherd’s pie in de enige pub. Performancekunstenaar Nell beleeft zo’n schijnbare idylle op een afgelegen eiland voor de Ierse kust. Ja, het is hard werken en soms moet ze bijklussen als gids, maar ze heeft wel de vrijheid om aan haar installaties te werken. Tot haar rustige leventje wordt opgeschud door een brief van de Iníons, een geheimzinnige vrouwensekte die zich in een oud klooster heeft gevestigd. Of Nell voor hen een kunstwerk wil maken?

Dat is het intrigerende openingsbod van Heksensteen, de debuutroman van de Ierse essayist en criticus Sinéad Gleeson. Hoewel de premisse naar gothic novel ruikt, is Heksensteen bovenal een feministische roman die inzoomt op een donker Iers verleden waar vrouwenstemmen liever gesmoord dan gehoord werden. Niet toevallig is een van Nells toeristische trekpleisters een pilaar waar overspelige vrouwen en vermeende heksen aan vastgeketend werden tot de zee hen verzwolg. ‘Verkijk je niet op Ierland’, zo steekt Gleeson via Zoom van wal. ‘Nu lijken we een modern land dat de burgeroorlog heeft ingeruild voor economische welvaart en gelijkberechtiging, maar tot diep in de jaren negentig werden vrouwen hier als tweederangsburgers behandeld. Scheiden was verboden en abortus een doodzonde. De katholieke kerk was almachtig. Tot 1993 waren homoseksuele daden hier strafbaar!’

Het is geen toeval dat je Heksensteen hebt opgedragen aan naamgenoot Sinéad O’Connor.

Sinéad Gleeson: Wat een heldin! Ze maakte niet alleen prachtige muziek, maar deed ook de traditionele instellingen op hun grondvesten daveren. Haar strijd tegen de paus, de aandacht die ze besteedde aan de aidscrisis, haar nimmer aflatende vrouwenactivisme. Vaak werd ze weggezet als een hysterica, maar zo werkt het patriarchaat: een vrouw die haar stem verheft, is een zottin of een heks.

Nell maakte een geluidsinstallatie over banshees, de krijsende wezens die de dood aankondigden. Dat soort folklore is nog springlevend in Ierland, of vergis ik me?

Gleeson: We zijn laat gekerstend en de priesters zijn er nooit in geslaagd om die oude mythen en sagen helemaal uit onze volksgeschiedenis te verbannen. Het woord heks heeft nu een negatieve bijklank, maar vroeger waren dat gewoon kruidenvrouwtjes die je hielpen als je een kwaaltje had. Dat deden ze gratis. Toen de eerste dokters afstudeerden – mannen natuurlijk, want de unief was verboden terrein voor vrouwen – moesten die de kost verdienen, terwijl die rare ongetrouwde vrouwen pro bono geneeskrachtige drankjes voorschreven. Dan komt een lastercampagne goed van pas: die tovenaars kennen er niks van! En voor je het weet, verbrand je vrouwen op het marktplein.

Er raast ook een raar geluid over het eiland. Die akelige toon heb je blijkbaar niet verzonnen?

Gleeson: Niet iedereen kan het horen, maar op sommige plekken maken mensen gewag van een soort hum, een brommende grondtoon die sporadisch komt opzetten en dan weer in het niets verdwijnt. Voor mij werkt die toon als een plotversneller, een beetje zoals het koffertje bij Pulp Fiction – niemand weet wat het bevat, maar dat hoeft ook niet, het verhaal wordt er door voortgestuwd.

Heb je zelf ooit op dergelijk eiland gewoond?

Gleeson: Een paar maanden, als literair resident. Op dag één viel de elektriciteit al uit – er gingen geruchten dat Russen de onderzeese stroomkabel hadden doorgeknipt – en dat is geen pretje als enkel het gemeenschapshuis over een generator beschikt. Alle luxe valt weg. Als de ferry niet kan komen wegens een storm, zijn de rekken bij de kruidenier snel leeg. Eilandbewoners zijn ook niet zo tuk op nieuwkomers; niemand houdt het lang vol in dergelijke barre omstandigheden dus waarom moeite doen om nieuwelingen welkom te heten? Het weer viel ook serieus tegen. Ierland staat sowieso bekend voor zijn aanhoudende regenval, misschien heeft ons eiland daarom zo veel grote schrijvers voortgebracht? Je zit meestal binnen, en dan moet je jezelf vermaken.

Jouw schrijverschap is geboren uit lichamelijke pijn.

Gleeson: Dat klopt. Als kind had ik enorm veel last van mijn rug en ik heb talloze operaties ondergaan, de ene al heilzamer dan de andere. Toentertijd was er nog geen internet dus lag ik vastgekluisterd aan het bed met enkel boeken als mijn gezelschap. Soms las ik er één per dag. Mijn ziekte heeft me ook mondiger gemaakt, want de dokters beslisten vaak boven mijn hoofd wat er met mijn meisjeslijf moest gebeuren. Je leert voor jezelf opkomen als ze voor de zoveelste keer een scalpel in je ruggenwervels steken.

Je hebt ook samengewerkt met Kim Gordon. Hoe is die op je pad gekomen?

Gleeson: Ben jij ook zo’n fan van Sonic Youth? Wat een band. Wel, ik werk ook als muziekcriticus – nog zo’n mannenbastion – en ik mocht Kim interviewen voor de krant. Daarna werd haar voorgesteld om een essaybundel samen te stellen met vrouwelijke auteurs die over muziek schrijven. Ze had mijn naam onthouden en voor ik het wist, waren we ideeën aan het uitwisselen. Ik ben trots op This Woman’s Work. Ook in de muziekgeschiedenis zijn de mannelijke stemmen dominant, en ik heb het gevoel dat we hier toch een steen verlegd hebben.