Als er nog verplichte leeslijsten bestaan is ‘Waanzin’ van Lionel Shriver een ideale toevoeging

Lionel Shriver richt in Waanzin haar pijlen op de tirannie van de domheid.

‘In het onderwijs ­hebben we gelijke kansen langzaamaan vervangen door gelijke uitkomsten. Onder dat mom zijn de ­verwachtingen verlaagd en moet iedereen in de klas naar een zes op tien streven, ook de Gentse Turk die misschien een ­negen op tien aankon.’ Met die uitspraak ­hekelt cognitief psycholoog en onderwijsexpert Wouter Duyck de zesjes­cultuur in het Vlaamse onderwijs.

Het is een analyse die haast ­letterlijk voorkomt in Waanzin, de nieuwe roman van Lionel Shriver. De Amerikaanse auteur werd wereld­beroemd met de turnzaalthriller We moeten het even over Kevin hebben (in 2011 nog ijzingwekkend goed verfilmd door Lynne Ramsay) en ook in Waanzin staat een schooldrama centraal, zij het deze keer van intellectuele aard.

Shriver presenteert in Waanzin een alternatieve geschiedenis waarin ­Amerika ten prooi is gevallen aan de Geestelijke Gelijkwaardigheids­beweging, een paradigma dat beweert dat elk brein gelijk is. Woorden als ‘dom’ en ‘slim’ worden verbannen, leerlingen krijgen geen punten meer, IQ-testen zijn discriminerend, huiswerk én diploma’s zijn afgeschaft – kortom, intelligentie is van geen tel meer en wie toch het tegendeel ­beweert en zo de gevoelens van ­leerlingen kwetst, loopt grote kans zijn job te ­verliezen.

Dat is niet naar de zin van ­Pearson Converse, een mondige hoogleraar Engels die knarsetandend moet toezien hoe idioten – pardon, anders­begaafden – hun broek komen ­verslijten in haar klaslokaal. ­Pearson weigert zich neer te leggen bij de GG-doctrine en voert door de ­jaren heen – de roman loopt van 2008 tot 2027 – een bitse strijd tegen het ­nieuwe politiek correcte denken dat Amerika op de rand van de afgrond brengt. De cancelcultuur groeit uit tot een tirannie van domheid die zelfs haar hoogbegaafde kinderen ­vermaalt. En omdat Pearson haar ­kinderen bijles geeft, dreigt de kinder­bescherming ermee haar kroost in een adoptiegezin te plaatsen.

Shriver fulmineerde in interviews al eerder tegen woke en identiteits­politiek en profileert zich als een dwars­denker die het vrije woord met hand en tand verdedigt. In Waanzin laat ze zien hoe een fout denkbeeld een hele natie kan besmetten en hoe de culturele ­elite haar eigen graf delft. Aanvankelijk leest haar roman dan ook als een ­drammerig pamflet. Door haar sluwe vondst omstandig uit te leggen onderschat ze – ­ironisch genoeg – het intellect van haar lezers, maar Shriver beschikt over voldoende metier om de romanmotor draaiende te ­houden. Halver­wege schakelt ze een ver­snelling hoger en richt ze zich op het persoonlijke leven van Pearson, of wat daarvan overblijft nadat haar heldin in een viraal filmpje haar leerlingen voor ‘achter­lijk’ uitscheldt.

Shriver werpt haar lezers ­­ver­­­velende vragen voor de voeten. Is iedereen gelijk? Primeert mentaal welzijn op intelligentie? Waarom staan we toe dat een schreeuwende minderheid open maatschappelijk debat on­mogelijk maakt door ­woorden taboe te verklaren? Welke impact zal het ­tanende onderwijsniveau hebben op het bedrijfsleven? Waanzin is een ­ideaal boek voor de verplichte leeslijst – of ­bestaat die niet meer?