Zes voormalige bazen van de Israëlische veiligheidsdienst Shin Bet klappen uit de biecht in de onthullende documentaire The Gatekeepers.
‘We winnen elke veldslag, maar toch verliezen we de oorlog.’ Dat is de bittere conclusie van deze eerder dit jaar nog voor een Oscar genomineerde documentaire waarin de zes nog in leven zijnde ex-hoofden van Shin Bet, de binnenlandse veiligheidsdienst van Israël, voor het eerst een boekje opendoen over hun werk en de zin en onzin ervan.
The Gatekeepers, waarin talking heads worden afgewisseld met archiefbeelden en computeranimaties, is niet het verhaal van Joden versus Arabieren, Israeli’s versus Palestijnen. En evenmin heeft regisseur en interviewer Dror Moreh de pretentie om een objectief of neutraal beeld op te hangen, want in het Midden-Oosten is nu eenmaal niets objectief of neutraal. Het is het verhaal van zes Israëli’s – de enige Shin Betleden wier identiteit bekend is – die hun leven hebben gewijd aan het verdedigen van Israël en zijn burgers tegen allerlei vormen van terreur. Of die nu van Arabieren kwam of van rechtse extremisten binnen de eigen rangen.
Moreh deelt de film, die door een synthsoundtrack op thrillertempo gehouden wordt, op in zeven hoofdstukken en laat alle scharniermomenten chronologisch de revue passeren. Van de zesdaagse oorlog in 1967, over de Eerste Intifada en de moord op Yitzhak Rabin, tot de weinig opbeurende situatie vandaag. Wat daarbij vooral frappeert, is dat Moreh niet eens de meest kritische vragen zelf hoeft te stellen, maar ze krijgt voorgeschoteld van zijn merkwaardig openhartige getuigen.
Dat Shin Bet, ‘het onzichtbare schild’, mensen heeft gefolterd en geliquideerd onder het motto ‘in de oorlog tegen terreur is geen plaats voor moraal’, het wordt allemaal on the record opgebiecht. En ook de Israëlische politici – ‘die nooit een ernstige poging hebben ondernomen om met de Palestijnen te onderhandelen’ – krijgen er van hun voormalige veiligheidsagenten flink van langs. ‘Politici hebben een vijand nodig’, stelt een van hen. ‘En ze raken verslaafd aan het idee totale controle te hebben over die vijand.’
Toch is het niet enkel (zelf)kritiek die aan bod komt, laat staan dat de complexe Israëlische werkelijkheid wordt vermalen tot simplistische en gekleurde slogans zoals te vaak in de (westerse) media gebeurt. De Shin Betbazen verdedigen uiteraard ook bepaalde van hun daden en werpen de kijker daardoor dezelfde morele dilemma’s toe als die waarmee ze in the line of duty zelf werden geconfronteerd. Het meest intrigerende aan The Gatekeepers is dan ook dat de film voortdurend tussen aanklacht en apologie balanceert, met Shin Betleden die afwisselend klinken als kritische klokkenluiders en pragmatische advocaten van Israëls veiligheidsbeleid. Een soort rorschachtest voor het Midden-Oosten dus.
‘Je ziet zoveel ellende dat je op de dag dat je ermee ophoudt een soort linkse activist geworden bent’, concludeert Yaakov Peri, chef van 1988 tot 1994. En bij zijn voorganger Avraham Shalom klinkt het nog wranger: ‘Sinds de Zesdaagse Oorlog is ons verdedigingsapparaat zowel een volksleger als een bezettingsmacht geworden, zoals Duitsland dat was tijdens de Tweede Wereldoorlog.’ Een pijnlijk besluit van een confronterende documentaire die midden in the fog of war en volledig los van wat je van Israëls politiek ten aanzien van de Palestijnen vindt alvast één ding duidelijk maakt: praten helpt. Met elkaar. En zeker met de ander.
THE GATEKEEPERS ****
Dror Moreh
DAVE MESTDACH
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
