Duisternis op de prairie – Een mijlpaal in het westerngenre, bewonderd door zowel Orson Welles als Clint Eastwood, nu uit op dvd.

Film: **** Extra’s: (20th Century Fox)

Nu is The Ox-Bow Incident een erkende klassieker, maar toen deze western in volle oorlogsjaren op het Amerikaanse publiek werd losgelaten, waren de reacties erg vijandig. Regisseur William A. Wellman was dan ook een van eersten om een genre dat overheersend in het teken stond van optimisme, verheerlijking van de pioniersdeugden en geloof in de American way te ondermijnen met een zeer bittere visie op een natie in de greep van massahysterie, wraakzucht, demagogie en wetteloosheid. Niet het soort zelfkritiek dat Hollywoodstudio’s lief is, maar Darryl F. Zanuck, grote baas van 20th Century Fox, was nu eenmaal tuk op maatschappelijk relevant materiaal en waarschuwde zijn regisseur: ‘I don’t think it’ll ever make a dime, but it’s something I want my studio to have.’

Het compacte script van Lamar Trotti is volledig toegespitst op één enkel tragisch incident, geïnspireerd op feiten die zich voordeden in Nevada in 1885. Het nieuws dat een rancher is vermoord door veedieven steekt bij een stel heethoofden het vuur aan de lont. Tijdens de afwezigheid van de sheriff neemt de onbetrouwbare deputy diens taken over en brengt hij een meute op de been die meteen de achtervolging inzet. Ze vatten drie verdachten (Dana Andrews, Anthony Quinn, Francis Ford) bij de kraag die ze op basis van indirecte bewijzen en zonder enige vorm van proces aan een boom opknopen. Als hun woede is bekoeld, ontdekken ze dat de ‘omgebrachte’ rancher nog leeft en de dieven intussen elders werden ingerekend.

Heel moedig van Wellman is hoe hij Henry Fonda, toen een populaire ster en icoon van het rechtschapen Amerika, in een dubieuze rol cast. Aanvankelijk lijkt cowboy Fonda de weigerachtige held te zullen spelen die als puntje bij paaltje komt het recht zal doen zegevieren. Alleen heeft die ommekeer nooit plaats: van in den beginne voelt Fonda zich slecht in zijn vel bij de extreme situatie van laffe burgers die het recht in eigen handen nemen, maar uiteindelijk grijpt hij niet in, zoals je van een rechtgeaarde westernheld zou verwachten.

Wellman filmt dit tragisch fait-divers in een quasi-expressionistische stijl, wat The Ox-Bow Incident een schoolvoorbeeld maakt van western noir. De nachtelijke lynchpartij is een doemritueel vol dreigende schaduwen, bevende slachtoffers, een onheilspellend grillige lynchboom, en genadeloze close-ups van wraaklustige woestelingen. Het feit dat de film beroofd blijft van de weidse buitenopnamen die je met de wildwestfilm associeert (Wellman moest om budgettaire reden de film grotendeels in de studio draaien), versterkt het claustrofobische effect en de beklemmende nachtmerriesfeer.

Patrick Duynslaegher