Het boek is vaak beter dan de film, en af en toe is de affiche dat ook. Maar doorgaans hoort bij een legendarische film een legendarische affiche. We maakten een reis door de geschiedenis van de film op zoek naar de mooiste, verleidelijkste en meest tijdloze posters.

Art nouveau

Cabiria – 1913 Een onbetwist meesterwerk van de Italiaanse stille film, dat D.W. Griffith nauwkeurig bestudeerde voor The Birth of a Nation. Art-nouveau-meester Leopoldo Meticovitz concentreert zich in zijn sensationele poster voor Giovanni Pastrone’s monumentaal historisch totaalspektakel op een cruciale scène: de jonge, door piraten gekidnapte aristocratische prinses Cabiria wordt door de armen van slaaf Maciste uit de vlammen van het offervuur ter ere van de heidense God Moloch gered. De twee gekruiste zwaarden, waarvan er een is gebroken, verwijzen naar de oorlog tussen Rome en Carthago.

Art deco

The Way to Love – 1933 Uit de affiche van deze Paramount-film van Norman Taurog kan niet opgemaakt worden dat het om een romantische musical gaat. De focus ligt volledig op het profiel van hoofdrolspeler Maurice Chevalier, een stralende Parijse bohemien en sandwichman die verliefd wordt op circusartieste Ann Dvorak. De strakke, geometrische vormgeving in helder rood en geel zorgen voor een karikatuur in art deco, want de gevierde musichallartiest was bekend om zijn strooien hoed, uitstekende onderlip en zijn aura van vrolijke genotzoeker.

Mata Hari – 1931 De Tsjechische affiche van dit romantisch MGM-spionagedrama verkoopt de openingsscène: de exotische, oriëntaalse dans en striptease van Garbo. De art-decostijl van de door Adrian ontworpen juwelen zet zich door in Garbo’s elegant gestileerde lichaam. De mysterieuze Zweedse vamp was trouwens een art-deco-icoon.

Futurisme

Rocketeer – 1991 De Duitse affiche van De man met de camera (zie pagina 10) speelt al sterk met snelheid en dynamiek, maar John Mattos’ affiche voor Joe Johnstons comic-verfilming over de gemaskerde superheld met het rakettenpak is een triomf van de futuristische stijl. De ritmische opeenvolging van lijnen en vlakken in verschillende fasen van beweging zorgt voor een dynamische sensatie en straalt overdadige kracht uit.

Constructivisme

De man met de camera – 1929 Dziga Vertovs Kino Eye-theorie – de expressie van de werkelijkheid dankzij de technologische superioriteit van de camera op het menselijke oog – bereikte een hoogtepunt in zijn poëtisch essay over een dag uit het leven in Moskou. De poster van Georgii en Vladimir Sternberg alludeert op de abstracte, fragmentarische montagestijl van deze mijlpaal.

Expressionisme

Dédée d’Anvers – 1947 De Franse cineast Yves Allegret was een van de belangrijkste vertegenwoordigers van het existentiële populisme. Ook afficheontwerper Jean Jacquelin verwijst naar het donkere realisme en de nachtelijke havenatmosfeer van dit aan Marcel Carnés Quai des brumes schatplichtige pessimistische melodrama over jaloezie en wraak. De zijdelingse blik van de vrouw in het blauw naar het silhouet links geeft het sombere gevoel en de positie van Simone Signoret aan: ze is verliefd op een zeeman, maar als prostituee kan ze niet ontsnappen aan haar pooier en de bar waarvoor ze werkt.

Le salaire de la peur D 1953 Het vervormde perspectief en de donkere schaduwen in deze suggestieve affiche verhogen de expressieve kracht en sturen aan op de grimmige wanhoop en de cynische kijk op de mens van Henri-Georges Clouzots beklijvende thriller over truckers op schok door Zuid-Amerika met een lading nitroglycerine.

Amerikaanse hyperrealistische school

Attack of The 50 Foot Woman – 1958 De Amerikaanse advertentiekunst bereikte een eerste hoogtepunt rond 1920 en tot de jaren 50 profiteerde ook Hollywood van die grafische dominantie. Een van de grote tenoren was Reynold Brown, specialist van affiches in stripstijl voor horrorfilms, al verzorgde hij ook campagnes voor Written in the Wind en Spartacus. Het sensationele karakter van deze sf-cultfilm van Nathan Hertz over een drankzuchtige vrouw die door de straling van een buitenaards ruimtetuig kolossaal groot wordt en wraak gaat nemen op haar ontrouwe echtgenoot, wordt door Brown geëxploiteerd tot een rijzige symfonie van B-pulp.

The Outlaw – 1942 Howard Hughes promootte Jean Russell al als een sekssymbool lang voordat deze door de censuur geplaagde western – ‘Trigger-fast action coupled with sensation too startling to describe’ – in de bioscopen liep. Ook de filmaffiche, typisch voor de vele posterpin-ups van de jaren 40, legt de nadruk op Russells boezem (Hughes liet een speciale bh ontwerpen die ze naar verluidt nooit droeg) en haar seksueel vrijwillige pose.

Italiaanse waterverfposter

Ladri di biciclette – 1948 De invloed van de Italiaanse poster in waterverf vanaf de jaren 40 was enorm. Ercol Brini was een van de belangrijkste vertegenwoordigers. De grimmige zwart-witstijl van De Sica’s neorealistische meesterwerk over de pakkende odyssee van afficheplakker Antonio en zijn zoontje naar hun gestolen fiets wordt getransformeerd naar zachte kleuren in een losse, impressionistische verfstijl. Net als De Sica mijdt ook Brini op die manier elke sentimentaliteit en houdt hij de toon waardig tragisch.

Accattone – 1961 Het delicate penseelwerk, de groene voorgrond, de dreigende pose en de groezelige grootstadachtergrond: het is een en al synoniem met Pasolini’s ophefmakende debuut over de tegenslagen van een straatschoffie uit een Romeinse achterbuurt, zwarter en poëtisch ruwer dan de meeste films van de neorealistische school.

Het abstracte

Playtime – 1967 ‘Tativille’, het gigantische decor van een futuristisch Parijs dat de Franse komiek en perfectionist Jacques Tati liet bouwen, siert ook de poster van deze satirische kijk op grootsteedse afstandelijkheid. René Ferracci’s affiche, een schetsmatig lijnenspel met Mondriaanachtige kleurblokken, refereert abstract aan dat kille decor van staal en glas, waarin de personages in het niets verdrinken.

The Birds – 1963 Bronislaw Zeleks Poolse poster voor Hitchcocks huiverthriller is een exemplarisch voorbeeld van bewegende abstractie. De ritmische, repetitieve zwart-wittypografie van het woord ptaki (vogel) alludeert op de onophoudelijke aanvallen uit de lucht.

Modernisme

The Man with The Golden Arm – 1955 Saul Bass revolutioneerde niet alleen de filmgenerieken, hij geldt ook als de eerste moderne grafische designer van filmaffiches. Behalve zijn samenwerking met Hitchcock en Scorsese was vooral zijn werkrelatie met Otto Preminger van vitaal belang. Bass focuste gewoonlijk op een visueel essentieel symbool, zoals hier de zigzaggende arm, een verwijzing naar Frank Sinatra’s drugverslaving.

Anatomy of a Murder – 1959 Nog een staaltje van Bass’ talent voor dat ene, emblematische beeld. Het in stukken gesneden lijk met de afgetekende contouren is een allusie op de rechtszaak met jury, het instituut waar Preminger in dit drama het proces van maakt. Ook Almodóvars vaste designer, de Argentijn Juan Gatti, greep terug naar dat motief voor de affiche van Átame!.

Poolse school

Mes in het water – 1962 De pas genationaliseerde Poolse filmindustrie pakte ook uit met een vernieuwende grafische stijl voor de promotie van hun films. De sombere, vaak maatschappijkritische affiches groeiden uit tot een internationaal belangrijke artistieke traditie. Een van de grote namen was Jan Lenica (zie ook Cul-de-sac). De seksuele rivaliteit tussen een man, zijn vrouw en een jonge lifter in Polanski’s wrede, elektriserende bootthriller wordt gesymboliseerd door de drie vissen, waarvan een met vervaarlijke tanden.

Fotorealisme

Once Upon a Time in The West – 1968 Vanaf het einde van de jaren 50 deed de realistische foto massaal zijn intrede in de affichekunst. Leone’s monumentale epos over het corrupte oude Westen in widescreen woekert schitterend met zijn kleurenpracht, maar de affiche is opvallend contrasterend. De herhaling van twee bijna identieke beelden legt de klemtoon op het expliciete gedetailleerde geweld, terwijl de titel in kruisvorm de door de kogels verspreide dood en verderf symboliseert.

Popart

Get Carter – 1971 De geweerloop vestigt niet alleen de aandacht op ‘liefde met gevaar’, hij zet ook het openlijk gewelddadige karakter van Mike Hodges invloedrijke gangstermelo over de koudbloedige huurmoordenaar Michael Caine extra in de verf. Hodges film is een stijlrijke hommage aan het universum van Chandler en Caine, een pastiche-aanpak die ook gesuggereerd wordt door de expliciete verwijzing naar popartkoning Roy Lichtenstein. De explosie van kleuren staat diametraal tegenover het bleke, grimmige kleurenpalet van deze Britse klassieker.

The Seven Year Itch – 1955 De klassieke filmposter van Billy Wilders seksfarce schuift het legendarische, iconische beeld van Monroes opwaaiende witte jurk naar voren. De popartaanpak van deze Tsjechische variant maakt van Monroe een fetisjvoorwerp; de sigaretten en whiskyfles zijn typische reclameverwijzingen inherent aan de stroming, maar ze alluderen ook ironisch op Monroes rol in de film als een 22-jarig model dat Dazzledent-tandpasta in tv-commercials aanprijst.

Psychedelica

Coffea Arabiga – 1968 Na de Cubaanse revolutie kende de posterkunst op Castro’s eiland een hoogconjunctuur. Vooral graficus Raúl Oliva liet zich in zijn affiche voor deze kortfilm van Guillén Landriá grafisch inspireren door de visuele component van geestverruimende drugs. De posters van Vadims staaltje sf-trash Barbarella, met ruimte-cinderella Jane Fonda, en de Beatles-film Yellow Submarine zijn softere Europese voorbeelden, ondanks de felle organische kleuren, die minder sterk aanleunen bij de elegante design van de San Francisco-stijl zoals we die ook terugvinden in de Cubaanse affiche van John Hustons Moby Dick.

Post-modernisme

Violent Cop – 1989 De rijke traditie van spraakmakende filmaffiches heeft in Hollywood de laatste decennia een flinke dreun gekregen. De wereldwijde marketingcampagnes opteren voor glossy, neutrale en met pc geretoucheerde posters zonder veel identiteit. Vernieuwing kwam er wel uit Japan met een golf van coole, hypermoderne hightechesthetiek en minimalistisch grafisch design. Het is een stijl die perfect past bij het granieten gezicht van de hardgekookte gangster die Takeshi ‘Beat’ Kitano in zijn films vertolkt.

EXTRA OP WWW.FOCUSKNACK.BE : filmposters: een lucratieve investering.

Italian Film Posters, Dave Kehr, The Museum of Modern Art, 152 blz., euro 37,80

The Queer Movie Poster Book, Jenni Olson, Chronicle Books, 132 blz., euro 18,85

The Independent Movie Poster Book, Spencer Drate, Judith Salavetz en Dave Kehr, Harry N. Abrams, 176 blz., euro 28,35

A Century of Movie Posters, Emily King, Barron’s, 224 blz., euro 37,80

Film Posters of the 30s, Tony Nourmand en Graham Marsh, Evergreen, 128 blz., euro 28,15 (In dezelfde reeks verschenen ook: Film Posters of the 40s, Film Posters of the 50s, Film Posters of the 60s, Film Posters of the 70s, Film Posters of the 80s en Film Posters of the 90s)

(L.J.)