Hij prikkelt, plaagt en provoceert, maar is ook een van de meest bevlogen filmfetisjisten van vandaag. Op visite bij Nicolas Winding Refn, de Deense agent-provocateur achter Drive, Only God Forgives en nu ook The Neon Demon, een hypergestileerde huivertrip door de morbide modewereld van LA. ‘Ik ben de Sex Pistols van de cinema.’
Jarenlang was Lars von Trier de onbetwiste controversekoning van de Deense en bij uitbreiding ook de Europese cinema. Maar als er één iemand de onvermoeibare relneef achter Breaking the Waves, Dancer in the Dark en Nymphomaniac van de troon kan stoten, dan is het Nicolas Winding Refn wel. De 45-jarige regisseur maakt films die zowel vormelijk als inhoudelijk minstens even radicaal zijn als die van Von Trier, getuige zijn gestileerde mokerslagen Bronson (2008), Drive (2011) en Only God Forgives (2013). Ook als het op stoute statements lanceren en zijn imago van bad boy cultiveren aankomt, hoeft de immer zelfbewuste zoon van monteur Anders Refn en cameravrouw Vibeke Winding nog nauwelijks voor gekke Lars onder te doen.
Dat laatste bewees Refn drie weken geleden nog in Cannes, waar hij niet alleen voor ophef zorgde met zijn nieuwste film The Neon Demon, een extreem strak gedesignde huivertrip door de modewereld van Los Angeles. Ook op de persconferentie achteraf wist NWR, zoals hij zichzelf op de credits doopt, alle spotlights op zichzelf te richten door snoeihard uit te halen naar – jawel – Lars von Trier. Refn onthulde namelijk dat Von Trier hem ooit het oneerbare voorstel deed om met zijn vrouw – actrice Liv Corfixen – te slapen, maar ‘uiteindelijk een andere slet vond’. ‘Lars wordt oud en zijn komische routine begint te vervelen’, voegde Refn daar nog aan toe.
Daarmee krijgt het Shakespeare- citaat ‘Something is rotten in the state of Denmark’ een heel nieuwe dimensie, maar zelfs wie Refn een zelfingenomen eikel of gratuite relschopper vindt, kan zijn talent als beeldenstormer nauwelijks negeren. Herinner u Drive (2011), die bedwelmende neonoir waarin hij Ryan Gosling over de met palmbomen omzoomde boulevards van Los Angeles liet cruisen als een wraakengel in zilveren jasje, en waarvoor hij in Cannes werd bekroond tot beste regisseur. Of Only God Forgives (2013), die spookachtige en bij vlagen surrealistische machoparabel waarin diezelfde Gosling in de onderwereld van Bangkok belandt, met alle ultragewelddadige en freudiaanse excessen van dien.
Het leverde Refn, naast een fanatieke cultaanhang, ook de nodige haters op, en dat zal met The Neon Demon beslist niet anders worden. Wie een film in de slipstream van Drive verwacht, zijn meest conventionele en commerciële tot nu toe, komt ook nu van een ijzingwekkend koude kermis thuis. Refns nieuwe film is een visueel tot in het extreme uitgekiend horrorsprookje waarin een jong en naïef wannabe-topmodel (Elle Fanning) naar Los Angeles trekt en daar op de catwalks tot een gevaarlijke modevamp muteert. Bovendien deinst Refn, die zijn camera ook nu weer als een scalpel hanteert en bij huiscomponist Cliff Martinez een bezwerende electroscore bestelde, er niet voor terug om je finaal zelfs op necrofilie, kannibalisme en andere waanzin te trakteren, alsof David Lynch, Dario Argento en Karl Lagerfeld samen een duivelskind hebben verwekt.
‘FILMS MAKEN KOST VEEL TIJD EN moeite’, legt Refn uit, met een Ray-Ban-zonnebril op en in korte designbroek. ‘Dus kun je maar beter iets maken dat ertoe doet, dat mensen dwingt om te reageren. Of men nu “boe” roept of in extase raakt, het geweldig of afgrijselijk vindt, maakt me niet zo veel uit. Zolang mensen maar niet passief in hun bioscoopstoel een stroom repetitieve beelden hoeven te ondergaan, terwijl ze popcorn aan het wegmalen zijn, zoals het geval is bij negentig procent van wat Hollywood produceert. Ik word liever passioneel uitgejouwd dan dat ik een mak applausje uit beleefdheid of desinteresse krijg.’
Met The Neon Demon zit dat wel snor. Wat was de kiem van dit duivelsgebroed?
REFN: Ik wilde al lang een horrorfilm maken. Alleen vond ik geen geschikte invalshoek. Tot ik merkte hoezeer mijn dochter, die stilaan een tiener wordt, gefascineerd was door de modewereld, door digitale media en selfies, en ik begreep hoe verslavend, verstikkend en bedreigend onze obsessie met schoonheid en digitale technologie kan zijn. Het deed me denken aan de mythe van Narcissus, die verliefd wordt op zijn eigen spiegelbeeld. Daarom leek het me interessant om een film te maken over een prachtig, onbezoedeld, zestienjarig meisje dat in een obsessieve wereld terechtkomt waarin iedereen zich aan schoonheid wil laven, waardoor ze haar puurheid en onschuld dreigt te verliezen. Het is een moderne update van die oude, Griekse mythe én van The Wizard of Oz. Daarnaast wilde ik absoluut in Los Angeles draaien. Na zes maanden in Bangkok te hebben gewoond voor Only God Forgives, was dat de enige buitenlandse stad waar mijn vrouw en kinderen naartoe wilden.
Had je The Neon Demon ook buiten LA kunnen draaien?
REFN: Aangezien de film zich afspeelt in de modewereld, zou je denken aan Parijs, Milaan of New York. Maar één: de film gaat over schoonheid, niet over mode. En twee: LA is als modestad alsmaar belangrijker aan het worden. Ook in die zin is de film zijn tijd vooruit. Bovendien is LA een mythische plek. Het is Hollywood- Babylon, daar waar alle duistere geheimen over roem en rijkdom verborgen zitten, en dus een perfecte plek om een horrorfilm te draaien. Ook praktisch had het voordelen. Veel geld hadden we niet, maar we hadden haute couture nodig. Samen met onze kostuumontwerpster Erin Benach, die ook al meewerkte aan Drive, zochten we naar wat we gratis konden krijgen. Gelukkig bleken verschillende topmerken uit LA bereid om spullen te lenen. Dat zou in Parijs of New York lastiger zijn geweest.
Een absolute revelatie is Elle Fanning, die plots een sexy vamp blijkt te zijn. Hoe kwam je bij haar terecht?
REFN: Elle is de grootste ontdekking sinds Ryan Gosling. Ze is een combinatie van een stillefilmster en een cutting edge actrice van nu. Ze is mijn fetisj. ‘She has that thing’, zoals Jena Malone zegt in de film. En dat hebben er maar weinig. Liv, mijn vrouw, had een paar recente films van haar gezien, ik alleen Somewhere van Sofia Coppola. Maar het is een modeshoot in een magazine die me de ogen heeft geopend. Meteen wist ik: zij is het. Zonder haar had ik de film niet gemaakt, en dat zeg ik niet uit vleierij: ik meen het.
Stond ze te springen om op te draven in een film met necrofilie?
REFN: Ze vertrouwde me en ik haar. Dat was ook nodig want ik draai altijd chronologisch. Dat is duur en complex, maar het geeft me de vrijheid om het script aan te passen op de set en het einde alsnog te veranderen. Het dwingt me om instinctief te reageren. Dat is fun en opwindend, zeker in een medium waarin alles zo beredeneerd is. Ik had voor The Neon Demon een vrij ‘normaal’ einde in gedachten, maar uiteindelijk heb ik me toch laten gaan. Het voelde beter en juister zo.
In het verleden liet je die instinctieve ingevingen mee bepalen door je mentor, de Chileense meestersurrealist Alejandro Jodorowsky, maker van cultklassiekers als El topo (1970) en Santa sangre (1989). Was dat nu ook weer zo?
REFN:(knikt) Tijdens de opnames hield ik elk weekend een tarotlezing met Jodorowsky. Dat heeft de film onverwachte richtingen ingestuurd. Hij was het die me zei: ‘Schoonheid vind je ook in de dood. Dat is net wat ons choqueert aan necrofilie.’ En uiteraard luister ik naar hem. He’s the king, man! (lacht)
Je vorige films waren mannelijke koortsdromen. Was het anders om een ‘vrouwenfilm’ te maken?
REFN: Ik zat dit keer langer in de make-uptrailer. (lacht) Maar voor de rest was er weinig verschil. We hadden een geweldige crew, die grotendeels uit vrouwen bestond. En er was Elle, natuurlijk.
Ze is je fetisj, zeg je. Maar is ze ook je alter ego zoals Tom Hardy dat was in Bronson en Ryan Gosling in Drive en Only God Forgives?
REFN:(knikt) Ik heb deze film gemaakt vanuit het zestienjarige meisje in mezelf. Dat leek me een logische stap. Drive ging over mannelijkheid in zijn puurste vorm, op het homo-erotische af. Only God Forgives was de deconstructie daarvan, een terugkeer naar de moederschoot. En The Neon Demon is mijn wedergeboorte, maar dan als tienermeisje. Al mijn films gaan over mezelf. Mijn eerste alter ego was Mads Mikkelsen, die de man van mijn leven is en met wie ik de Pusher-trilogie (1996, 2004 & 2005) en Valhalla Rising (2009) heb gedraaid, de beste films die hij ooit heeft gemaakt. Toen hij hoorde dat The Neon Demon over een zestienjarig meisje ging, zei hij: ‘Cool. Dat heb ik altijd al willen spelen.’ Maar hoe hoog ik zijn kwaliteiten ook inschat en hoe knap ik hem ook vind, ik ben toch maar niet op zijn voorstel ingegaan. (grijnst) Ook Mads heeft ’that thing’. Dat mystieke dat Alain Delon en Marcello Mastroianni ook hadden.
Amazon heeft de rechten op The Neon Demon gekocht. Heb je als filmfetisjist je ziel verkocht aan een streamingdienst?
REFN: Tegen de beste voorwaarden die ik ooit gekregen heb, baby. (grijnst) Zowel financieel als wat distributie betreft. Amazon zal The Neon Demon in de States uitbrengen in 1500 bioscopen, wat ongezien is voor zo’n compromisloze film. Het enige wat ik moet doen, is een paar expliciete scènes aanpassen, omdat je nu eenmaal geen NC-17 film (wat betekent dat je sowieso minstens zeventien moet zijn om de bioscoop binnen te mogen, nvdr.) op die schaal in de zalen kunt brengen. En omdat sommige mensen agressief worden van seks met doden, zo heb ik me laten vertellen. Voor de rest hebben ze niks geëist. Ook in andere landen verwacht ik geen problemen. In Europa en Japan zal het wellicht 16+ worden. En in Denemarken:12+, 11+, 10+? Je weet hoe ziek wij Denen zijn. (lacht)
Dreigen streamingdiensten het bioscoopcircuit niet nog verder uit te hollen?
REFN: Films moet je zien in de bioscoop. En bioscopen zullen over honderd jaar nog bestaan. Alleen is het bioscoopcircuit tijdelijk en beperkt, omdat er alsmaar minder schermen zijn voor alsmaar meer films. Streaming daarentegen is permanent én het vertoningsplatform van de toekomst. Amazon gelooft nog in het bioscoopcircuit, maar biedt je film ook een tweede leven. En dat is wat me zo optimistisch maakt. We zitten in een heel interessante overgangsperiode. Hollywood heeft decennialang de markt gedomineerd door hun franchises, die zo veel geld genereren dat elke filmmaker die hun model durfde te bekritiseren naar de marge gedreven werd en irrelevant dreigde te worden. Dat heeft ervoor gezorgd dat film stagneerde, dat films meer marketingproducten dan kunstwerken werden. Maar het zenit is bereikt door de komst van het internet en de digitale media. We maken momenteel de renaissance van de cinema mee. Aan de ene kant heb je de Hollywooddinosaurus die zijn laatste stuiptrekkingen vertoont en er het ene monsterlijke ei na het andere uitperst. Aan de andere kant heb je mensen die opnieuw creatief aan de slag gaan met een camera, met beeld en geluid, en op een digitale manier datgene doen wat de broers Lumière honderdtwintig jaar geleden al deden. Ik ben er daar een van. Ik maak de cinema van en voor de toekomst. Ik daag de regels en het establishment uit. Ik ben de Sex Pistols van de cinema. Eigenzinnigheid is weer koning. Alle noties van goed en slecht zijn voorbijgestreefd, omdat de digitale golf doelgroepen en filters heeft weggevaagd. Het gaat opnieuw om de ervaring, om het creëren, om pure creativiteit.
In Cannes was nochtans niet iedereen ervan overtuigd dat The Neon Demon de film van de toekomst is.
REFN:(onverstoorbaar) Cannes mag mij en The Neon Demon dankbaar zijn. Ik breng controverse. Ik breng krachtige, creatieve argumenten, ik breng alles wat van Cannes Cannes maakt. Zonder mij was het maar een saaie boel en had men evengoed thuis kunnen blijven en tv-kijken. Ik ben trouwens niet de enige wegbereider. Gaspar Noé, David Robert Mitchell, de zangeres Sia die fantastische clips maakt, en tientallen mensen die geweldige dingen op YouTube plaatsen. We vormen een leger, en zijn klaar om het hoofd van de dinosaurus af te hakken.
Er zijn lui die beweren dat tv de cinema van de toekomst is.
REFN: Dat hoor ik ook. Tegenwoordig moet je minstens drie, vier tv- series in development hebben of je bent geen echte filmmaker meer. (grijnst)
En heb je die?
REFN: O ja. Nu maar hopen dat ik geen tijd heb om die ook effectief te maken, want laat ons wel wezen: cinema is en blijft het kroonjuweel. Tv-series zijn hooguit blingbling. (lacht)
Wilde je trouwens geen superheldenfilm maken?
REFN: Ik hou van grote films, dus waarom niet? Ik heb gezegd dat ik geboren ben om Wonder Woman te maken, maar de vraag is of Wonder Woman ook geboren is voor mij. Ik bedoel: voor zo’n blockbuster moet je met een studio in zee en dus compromissen sluiten, maar mijn vrijheid en creativiteit zijn voor geen geld te koop. Bovendien vind ik dat ik al een van de beste superheldenfilms aller tijden gemaakt heb: Drive. Die had dezelfde structuur van een superheldenfilm.
Als je het zelf zegt. Tak!
THE NEON DEMON
Vanaf 15/6 in de bioscoop.
DOOR DAVE MESTDACH
‘ER STAAT EEN LEGER KLAAR DAT HET HOOFD VAN DE HOLLYWOOD-DINOSAURUS AF ZAL HAKKEN.’
‘IK WORD LIEVER PASSIONEEL UITGEJOUWD DAN DAT IK EEN BELEEFD APPLAUSJE ONTVANG.’
‘CINEMA IS EN BLIJFT HET KROONJUWEEL. TV-SERIES ZIJN HOOGUIT BLINGBLING.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
