Op 13 maart is het precies twintig jaar geleden dat Krzysztof Kieslowski het tijdelijke voor het eeuwige wisselde, en dat wordt zowel door Cinema Zuid als Flagey herdacht. De tien geboden volgens de Poolse meesterregisseur van Dekalog, La double vie de Véronique en de Trois couleurs-trilogie.
2 X KIESLOWSKI
Cinema Zuid vertoont op 9/3 vier korte films van Kieslowski, en tot 29/4 nog enkele van zijn langspeelfilms. Alle info: cinemazuid.be
Het Klarafestival vertoont van 9/3 tot 13/3 in Flagey telkens twee delen van de Dekalog en trakteert op 13/3 op een concert met de filmmuziek van Zbigniew Preisner. In Flagey kunt op 14 en 15/3 ook naar respectievelijk A Short Film about Murder en A Short Film about Love.Alle info: klarafestival.be, flagey.be
EERSTE GEBOD Gij zult niet uitleggen
Krzysztof Kieslowski (1941-1996), net als Andrzej Wajda, Roman Polanski en Jerzy Skolimowski een alumnus van de beroemde filmschool van Lodz, reageerde altijd kribbig wanneer iemand naar de betekenis van zijn films polste. Een sterrenchef vraag je niet om de maaltijd voor te kauwen. Kieslowski raakte de grote thema’s aan zonder ze te expliciteren. Veel blijft onuitgesproken, meestal begrijpen de personages zelf niets van wat ze voelen of willen. Dat leidde een paar keer tot de kritiek dat hij zich in mystiek hulde die eigenlijk weinig om het lijf had. De grote Stanley Kubrick was wél onder de indruk.
TWEEDE GEBOD Gij zult het dagelijkse met het mystieke mengen
Kieslowski vertelde over alledaagse mensen die in moeilijke situaties verplicht worden om moeilijke beslissingen te nemen terwijl het leven hen door de vingers glipt. Het toeval is bij hem geen ordinaire kunstgreep om losse eindjes aan elkaar te knopen, maar een drijvende kracht. Kieslowski zette kijkers aan om de grauwe alledaagsheid van het communistische Polen te bekijken vanuit het perspectief van de eeuwigheid. De combinatie van het aardse met het verhevene maakten van Kieslowski de lieveling van critici en arthouseliefhebbers.
DERDE GEBOD Gij zult uw katholieke kruis dragen
Kieslowski – ingenieurszoon en drop-out van een brandweerschool – was allesbehalve een pastoor, maar het is duidelijk waar hij de mosterd haalde. Internationaal brak hij door met Dekalog (1988), een reeks van tien films voor de Poolse televisie waarin hij op een persoonlijke, kritische en hedendaagse manier de tien geboden tegen het licht hield. Kieslowski stelde vast dat het onmogelijk is om die letterlijk te gehoorzamen. Ook zijn latere films hebben ontegensprekelijk een spirituele inslag.
VIERDE GEBOD Gij zult politiek schuwen
De jonge Kieslowski hield zich een poos bezig met documentaires die onthulden hoe ongezellig het leven onder het communistische juk wel was, en ontwikkelde vervolgens een grondige hekel aan politiek. Die afkeer overleefde de val van het communisme. ‘De dingen zijn nog verergerd’, vertelde hij. ‘Ik haat de communisten nog altijd, maar ik heb heimwee naar de vriendschapsbanden die er vroeger waren en nu niet meer.’ De zwartkijker vond Frankrijk een mooier, kleurrijker, rijker land. ‘Maar de mensen zijn er hetzelfde: even hopeloos, niet in staat om met het leven om te gaan. Ze worden geboren, ze sterven.’
VIJFDE GEBOD Gij zult uw films thematisch ordenen
Na de Dekalog bleef Kieslowski zijn werk bundelen in thematische reeksen om extra betekenis en diepgang te suggereren. Beroemd werd hij met de Trois couleurs-trilogie: Bleu (1993), Blanc (1994) en Rouge (1994). De titels verwijzen naar de kleuren van de Franse vlag en de idealen van de Franse Revolutie. Bleu staat voor vrijheid, Blanc voor gelijkheid en Rouge voor broederschap. Maar het concept zet je meteen al op een dwaalspoor. Over Frankrijk zelf heeft Kieslowski daarin nauwelijks iets te vertellen. Het Franse sausje was vooral een tegemoetkoming aan de Franse financiers. De cineast stierf voor hij een nieuwe trilogie kon verfilmen: Hemel, Hel en Vagevuur.
ZESDE GEBOD Gij zult geilen op Franstalige actrices
Wie na de val van de Muur geboren is, heeft zich vast afgevraagd waarom zo veel oudere venten wild zijn van Juliette Binoche. Zo fenomenaal is haar acteerwerk in pakweg Godzilla (2014) of Cosmopolis (2012) namelijk niet. Die oudere venten zien nog altijd de ongrijpbare jeune Française uit Trois couleurs: Bleu voor zich. Kieslowski bezorgde nog meer Franstalige actrices gloriemomenten. Julie Delpy in Trois couleurs: Blanc, de Zwitserse Irène Jacob in Trois Couleurs: Rouge en La double vie de Véronique (1992).
ZEVENDE GEBOD Gij zult uw scenario’s bestellen bij een advocaat
Het idee voor Dekalog kwam niet van Kieslowski maar van Krzysztof Piesiewicz, een advocaat die met succes vier mannen van de staatsveiligheid vervolgd had voor de moord op een jonge priester die sympathiseerde met de opstandige vakbeweging Solidarnosc. De rooms-katholieke Piesiewicz schreef de scenario’s voor alle volgende films van Kieslowski.
ACHTSTE GEBOD Gij zult filters gebruiken
Kieslowski was een stilist. Het ging hem om meer dan een mooie verpakking. De vorm was een voorwaarde om de kijker in de juiste sfeer te brengen en vatbaar te maken voor subtiliteiten. Kieslowski deed daarvoor een beroep op een vaste ploeg. Slawomir Idziak is de beeldregisseur die La double vie de Véronique in een dromerig, gelig waas baadde en met filters Trois couleurs kleur gaf. Filters zijn ook de reden waarom de buitenwijken van Warschau er in de Dekalog-films zo grauw en duister uitzien.
NEGENDE GEBOD Gij zult Preisner om expressieve muziek vragen
Wat Bernard Herrmann voor Alfred Hitchcock was, Ennio Morricone voor Sergio Leone en Danny Elfman voor Tim Burton, was Zbigniew Preisner voor Kieslowski: een filmcomponist die meeschreef aan de film. Preisner was een vriend, maar gaandeweg nam zijn muziek een steeds grotere plaats in. Zo weinig expressief Kieslowski’s personages zijn, zo krachtig is Preisners muziek. Regisseurs als Terrence Malick (The Tree of Life) en Paolo Sorrentino (La grande bellezza) recycleerden Preisners muziek. Preisner componeerde ook de muziek die Kieslowski op de aftiteling toeschreef aan Van den Budenmayer, een achttiende-eeuwse Nederlandse componist die nooit bestaan heeft.
TIENDE GEBOD Gij zult er op het hoogtepunt mee stoppen
Op het toppunt van zijn roem – de verf van Trois couleurs was nog nat, de journalisten spraken er nog schande van dat Rouge de Gouden Palm aan Pulp Fiction had moeten laten – kondigde de amper vijftig geworden Kieslowski doodgemoedereerd aan dat hij het voor bekeken hield. Hij voegde eraan toe dat hij films maken nooit prettig gevonden had en een lage dunk van de filmwereld had. Hij was al op dat prematuur pensioenplan teruggekomen toen hij anderhalf jaar later, in 1996, werd opgenomen voor een routineoperatie aan het hart die hem het leven kostte. Het soort onbarmhartig, niet-toevallig toeval dat zijn personages zo vaak op de nek kregen.
DOOR NIELS RUËLL
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
