Volgens de Collins English Dictionary betekent het adjectief ‘Ballardian’ ‘naar overeenkomst met de omstandigheden die in de romans en verhalen van J.G. Ballard worden beschreven, in het bijzonder de dystopische moderniteit, barre landschappen door mensen gecreëerd en de psychische impact van technologische, sociale of ecologische evoluties’. Een hele mond vol, maar voor schrijver J.G. (voluit James Graham) Ballard een heus eerbetoon. Hij heeft een bijzondere interesse voor de psyche van zijn personages en de beïnvloeding ervan door maatschappelijke ontwikkelingen. Niet verwonderlijk aangezien hij ooit voor psychiater studeerde: hij maakte die studies niet af, maar zijn psychologische bagage bepaalt sindsdien de rode draad in zijn oeuvre.

In zijn eerste romans, het debuut The Wind From Nowhere (1961) en de science- fictionklassiekers The Drowned World, The Burning World en The Crystal World, laat hij de mens op verschillende manieren ten onder gaan. Het zijn telkens niet enkel aannemelijke rampscenario’s – vooral The Drowned World blijkt vandaag visionair – maar voor Ballard ook aanleidingen om het onderbewuste van zijn personages tot op het bot te ontleden.

De relatie tussen de menselijke psyche, de media en technologische ontwikkelingen drijft hij op de spits in The Atrocity Exhibition (1970) en in het beruchte Crash (1973), dat sinds de al even controversiële verfilming door David Cronenberg een van de bekendste werken van Ballard is. Hij voert er een sektarische club fetisjisten op die seksueel opgewonden wordt door auto-ongelukken. In zijn latere werken blijft hij vergelijkbare thema’s bespelen, maar op een minder surreële en provocerende manier. Cocaine Nights (1996), Millennium People (2003) en Kingdom Come (2006) zijn vlot geschreven thrillers waarin vooral onze consumptiedrang en ons groepsgedrag op de korrel worden genomen.

Nu klinkt het alsof Ballard altijd succes heeft gehad. Veel van zijn romans waren echter te experimenteel voor een breed publiek. Zijn grote doorbraak kwam er pas met Empire of the Sun (1984), eveneens een filmklassieker van Steven Spielberg, waarin hij vertelt over zijn jeugd in een Japans gevangenenkamp in Shanghai tijdens de Tweede Wereldoorlog. In de pas verschenen autobiografie Miracles of Life blikt hij opnieuw terug op het leven in Shanghai en op zijn terugkeer daar als volwassene. Het is wellicht zijn literair testament, want Ballard lijdt aan prostaatkanker en is ernstig ziek. En dat hij het anno 2007 schreef met een elektronische schrijfmachine en niet op een computer lijkt wel een statement over moderne technologie waarmee hij dat lemma in Collins alle eer aandoet.

Jeroen Bert