Terwijl Samuel L. Jackson het Amerikaanse succes van zwarte Britse acteurs in vraag stelt, is David Oyelowo al een stap verder. De Brit die bekend werd met zijn rol als Martin Luther King producet zélf films die voor meer kleur zorgen. Zoals A United Kingdom. ‘Ik ken de tegenstand die een zwarte acteur te verduren krijgt.’
Afro-Amerikaanse jongen ruikt onraad wanneer hij net iets te hartelijk verwelkomd wordt door de weldenkende ouders van zijn blanke vriendin. Dat is het vertrekpunt van Get Out, een scherpzinnige satirische horrorfilm die uitgroeide tot dé verrassing van het Amerikaanse voorjaar. Hoe, wie, wat, waarom vertellen we over een drietal weken, wanneer de film ook bij ons uitkomt. Voorlopig is alleen van belang dat de Afro-Amerikaanse jongen gespeeld wordt door een Brit, Daniel Kaluuya, en dat is niet naar de zin van Samuel L. Jackson. De acteur uit Pulp Fiction, The Avengers en 1001 andere films vroeg zich in een radio-interview af wat een ‘Amerikaanse broeder die écht begrijpt waar het over gaat’ van de rol gemaakt zou hebben in plaats van een jongen ‘die opgroeide in een land dat al honderd jaar gemengde koppels kent’. Jackson plaatste ook vraagtekens bij de keuze om de rol van Amerikaans icoon Martin Luther King in de film Selma aan de Brit David Oyelowo te geven.
Zijn opmerkingen zorgden aan beide kanten van de Atlantische Oceaan voor een polemiek over de prominente rollen die zwarte Britse acteurs in de VS voor de neus van hun Amerikaanse collega’s wegkapen. Het is best een indrukwekkend lijstje. Thandie Newton, David Harewood, Sophie Okonedo, Gugu Mbatha-Raw, Ruth Negga en David Gyasi worden vaker in dollars dan in ponden uitbetaald. Chiwetel Ejiofor hield aan 12 Years a Slave een Oscarnominatie over. Idris Elba dook sinds zijn doorbraak in de serie The Wire onder meer in Thor, Pacific Rim en Prometheus op. John Boyega is de held van de nieuwe Star Wars-films. De Londense Naomie Harris speelt in Moonlight een drugsverslaafde moeder uit de achterbuurten van Miami en zag dat beloond met een Oscarnominatie. De Britse invasie viel niet alleen grote mond Jackson op. Mahershala Ali, Naomie Harris’ medespeler in Moonlight en de eerste moslimacteur die een Oscar in de lucht mocht steken, grapte na de ceremonie dat hij geluk had gehad dat Idris Elba en David Oyelowo een job voor hem overgelaten hadden.
Vanwaar de Britse weelde? Volgens Jackson worden de Britten gevraagd omdat ze goedkoper zijn. De regisseurs van Selma en Get Out verdedigden hun keuze door op het grote talent of de fantastische auditie van de Britse acteurs te wijzen. Volgens Selma-regisseur Ava DuVernay was het een voordeel dat Oyelowo als Brit geen last had van te veel ontzag voor Martin Luther King. Zo kon hij zich concentreren op de vertolking zelf. Regisseur Spike Lee nam het in 2013 al op voor Britse acteurs omdat ze ‘goed opgeleid zijn en uit het theater komen en niet uit een muziekvideo’. Je kunt de Amerikaanse succesverhalen van de Britten toeschrijven aan de eeuwenoude en springlevende Britse acteertraditie, maar dan negeer je een minder fraaie oorzaak voor de black brexit: in hun thuisland komen zwarte Britse acteurs gewoon te weinig aan de bak. Luister maar naar het verhaal van David Oyelowo.
Arme kikker
Hij is in Oxford geboren en brengt als kind een zevental jaar door in Nigeria, het vaderland van zijn ouders. In 1998 studeert hij af aan de prestigieuze Londense toneelschool Lamda en mag meteen een seizoen aan de slag bij de Royal Shakespeare Company. In 2001 neemt hij er King Henry VI voor zijn rekening en is zo de eerste zwarte acteur die een Engelse koning speelt in een grote Shakespeareproductie. Het grote publiek ontdekt hem in de gesmaakte BBC-spionageserie Spooks. Hij geeft zijn agent van in het begin de opdracht om uit te kijken naar filmscenario’s voor blanke acteurs. Dat idee heeft hij afgekeken van de jonge Denzel Washington, die zijn agent volgens de overlevering de opdracht gaf om achter alle rollen aan te gaan die Harrison Ford liet liggen. Een groot succes was die tactiek voor geen van beide. ‘Denzel Washington is groot geworden met Cry Freedom en Malcolm X, films die je onmogelijk kunt maken met de Harrison Fords van deze wereld. Het publiek is van Denzel gaan houden, en pas daarna kon hij doen wat hij wilde’, grijnst Oyelowo. Vandaag weet hij dat hij slechts in aanmerking komt voor hoofdrollen die Ryan Gosling niet kan spelen wegens te bleek.
In Engeland heeft hij wel werk, maar de grote rollen blijven uit. In 2007 is hij het wachten beu: hij verhuist naar Los Angeles. ‘Ik zou nooit een filmster geworden zijn als ik in Engeland was blijven wonen. Voor mij gingen de deuren open na mijn vertolking van Martin Luther King in Selma. Het equivalent van die rol komt in Engeland gewoon niet voor. Met mijn vrienden ging het net zo. 12 Years a Slave opende de deuren voor Chiwetel Ejiofor, The Wire voor Idris Elba. Geen van ons zou staan waar hij nu staat als we in Engeland gebleven waren. Spijtig genoeg.’
De cijfers geven Oyelowo gelijk. Uit een onderzoek van het British Film Institute (BFI) blijkt dat de voorbije tien jaar 1172 films gedraaid zijn in het Verenigd Koninkrijk. In 691 daarvan viel niet één zwarte acteur te bespeuren. In slechts 13 procent spelen zwarte acteurs een hoofdrol. In de top honderd van meest bedrijvige acteurs komen er amper vier voor. Tijdens het Black Star Symposium dat het BFI in oktober organiseerde, bevestigde Oyelowo dat hij naar LA verhuisd was bij gebrek aan kansen en smeekte hij om de talent drain een halt toe te roepen. Hoe doe je dat? Door de demografie van de mensen die films bestellen en casten te veranderen. Door vaker af te stappen van films met een blank perspectief. Zowel in Londen als in Hollywood vecht hij daarvoor.
‘De filmindustrie is blank. Het gevolg is dat enkel films met een blank perspectief de zalen halen. Dat is jammer want we hebben allemaal onze eigen smaak. Ik wil graag over Afrika vertellen, iemand die nog nooit in Afrika geweest is wellicht niet. Dat hoeft hij ook niet te doen, zolang we maar verhalen vanuit verschillende oogpunten te zien krijgen. Maar daar knelt het schoentje.’ Volgens Oyelowo zijn we er ons niet bewust van hoe dominant en vanzelfsprekend het blanke perspectief is. ‘Ik heb dat zélf nu pas door. Toen ik jong was, besefte ik niet hoe hongerig ik wel was naar een zwarte protagonist in een film. Je stelt je geen vragen bij de norm. Een beetje zoals een kikker in een pot water die verhit wordt. Die beseft niet dat de temperatuur geleidelijk aan stijgt en gaat dood. Op de set van Selma vertelde ik mijn zoon trots dat mijn volgende film er een van Disney zou zijn (het in België nooit uitgebrachte Queen of Katwe, nvdr.). Het eerste wat hij vroeg, was of ik de beste vriend van de held ging spelen. Ik was enorm geshockeerd. Sindsdien ben ik extra vastbesloten om de norm van blanke held te veranderen.’
Atypische Afrikaanse leider
Oyelowo vertelt het ons tijdens een interview naar aanleiding van A United Kingdom, een op feiten gebaseerde film van Amma Asante, die naam maakte met Belle, een Britse kostuumfilm die slavernij aankaartte zonder zwaarwichtig te zijn. Oyelowo speelt Seretse Khama, de kroonprins van Botswana, die kort na de Tweede Wereldoorlog in Londen verliefd wordt op de blanke Ruth Williams (Rosamund Pike). Zware druk van zijn familie, Engeland en de Zuid- Afrikaanse regering kunnen hen niet tegenhouden om te trouwen.
Oyelowo spande zich in om de film van de grond te krijgen. ‘Niemand wilde deze film producen dus heb ik het zelf gedaan. Ik ben trouwens uit pure noodzaak begonnen met productiewerk. Niet om films mogelijk te maken waar ik zelf in meespeel, maar om films mogelijk te maken waar ik volledig achter sta. Ik doe het ook omdat ik de tegenstand ken die een zwarte acteur te verduren krijgt, en weet wat de oplossing is.’
Oyelowo dankt zijn faam aan de hoofdrol in Selma, een geslaagde biopic over Martin Luther King. De film was meer dan zeven jaar in de maak. Nooit liet hij het project vallen. Ondertussen verdiende hij zijn brood met bijrollen in fraaie films als A Most Violent Year, Interstellar en Lincoln. Toen talkshowhost Oprah Winfrey haar gewicht en geld in de schaal legde, kwam de biopic over dominee King er in 2014 alsnog en had Oyelowo zijn doorbraak te pakken.
Naar eigen zeggen kreeg hij na Selma heel wat rollen aangeboden in potentiële hitfilms. Maar het sterrendom interesseert hem matig. ‘Ik heb die aanbiedingen allemaal geweigerd omdat ze me niet inspireerden. Geloof me, ik zou in heel andere films gespeeld hebben als het mijn hoofdbetrachting was om een grote filmster te worden. Ik volg mijn passie. Ik heb Selma en A United Kingdom gemaakt omdat die films mij na aan het hart liggen. Bekendheid was geen doel maar een gevolg.’ Een gevolg met niet te versmaden voordelen weliswaar. ‘Dat is waar. Bekendheid zorgt ervoor dat de geldschieters sneller bereid zijn om te investeren in een film met mij in de hoofdrol. Als ik Martin Luther King niet had gespeeld of als Amma Asante niet had gescoord met Belle, dan hadden we nooit de kans gekregen om A United Kingdom te maken en aldus het kostuumdrama en het liefdesverhaal te herdefiniëren.’
Met A United Kingdom koos Oyelowo heel bewust voor een positief verhaal. ‘Afrika wordt bijna altijd negatief neergezet in films. Ik weet ook wel dat er nog altijd veel dictators rondlopen en dat er nog te veel sociale mistoestanden zijn, maar moet je altijd het negatieve opzoeken? A United Kingdom is een tegenwicht voor al die negatieve verhalen over Afrika: een liefdesverhaal over een Afrikaanse leider die wél van zijn volk houdt en die wél een goed mens is. In tegenstelling tot vele andere Afrikaanse landen hield Botswana dankzij de slimme Seretse veel van zijn grondstoffen thuis. Hij ving politieke vluchtelingen uit Zuid- Afrika op. Mandela heeft vaak zijn advies ingewonnen.’ Oyelowo heeft ook een persoonlijke reden om de Afrikaanse leider te bewonderen. ‘Ik ben zélf al achttien jaar gelukkig getrouwd met een blanke vrouw. Wat ik heb meegemaakt, is gelukkig niet zo heftig als wat Seretse heeft ervaren. Maar goed ook, want ik denk niet dat ik even sterk geweest zou zijn.’
Meer, meer, meer
Het was zwoegen om A United Kingdom rond te krijgen. Hollywood paste. BBC Films, Pathé en het BFI lieten zich wel overhalen. ‘Zowel met A United Kingdom als met Selma botste ik op felle tegenstand. Het is een voortdurend gevecht. De filmstudio’s gaan ervan uit dat het westerse publiek zich niet kan identificeren met een zwarte protagonist. Dat is heel neerbuigend ten opzichte van de bioscoopbezoeker. Alsof die niet kan meeleven met iemand met een andere huidskleur. De studio’s durven ook geen risico te nemen omdat er geen voorbeelden zijn van gelijkaardige films die geld opbrachten.’ Dus komt het erop aan om te tonen dat er wél geld mee te verdienen valt. Oyelowo gelooft dat de studio’s dan wel zullen volgen. ‘We hebben vooral meer volume nodig. Als er meer films als A United Kingdom gemaakt worden, dan zal het publiek ze ook aantrekkelijker vinden. Als liefdesverhalen met een zwart perspectief geen curiosum meer zijn, zal Hollywood ze ook beginnen te produceren. Maar als zwarte acteurs enkel in films over diversiteit of getto’s mogen spelen en nooit in een gewoon kostuumdrama of liefdesverhaal, dan kan het publiek niet aan hen wennen. Op dit moment zijn er wel geldschieters voor 12 Years a Slave maar niet voor een liefdesverhaal als A United Kingdom. Daar moeten we vanaf. Ik ben heel blij dat A United Kingdom meer op The English Patient lijkt dan op 12 Years a Slave.’
Oyelowo staat erop om nog één ding toe te voegen aan zijn verhaal: zijn pleidooi voor films vanuit andere perspectieven dan dat van de blanke man is ook een pleidooi voor meer vrouwelijke regisseurs. ‘Het is een groot onrecht dat er zo weinig vrouwelijke regisseurs zijn. We moeten korte metten maken met de hegemonie van mannelijke regisseurs. De helft van de bevolking is vrouwelijk. Om een realistisch beeld van de samenleving te krijgen is hun perspectief onontbeerlijk.’ Yep, Oyelowo heeft een droom.
– A UNITED KINGDOM
Vanaf 19/4 in de bioscoop.
door Niels Ruëll
‘Hollywood gaat er nog steeds van uit dat het publiek niet kan meeleven met iemand met een andere huidskleur.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
