Regisseur Zhang Yimou noch actrice Gong Li vertegenwoordigt volgende week de Chinese cinema op het Filmfestival van Rotterdam, wel conceptueel kunstenaar Ai Weiwei. Een schrale troost voor zijn veroordeling, miljoenenboete, gevangenisstraf en huisarrest, maar een meevaller voor liefhebbers van zijn films.
Het Filmfestival van Rotterdam maakt in zijn Chinese sectie Signals: Hidden Histories een gedurfde keuze. Film is immers niet het medium waarmee de intussen wereldberoemde kunstenaar en politiek activist Ai Weiwei (54) doorgaans geassocieerd wordt. Hij draait ook geen films in de klassieke betekenis van het woord, maar wel sociale documentaires, kunstvideo’s en reportages over zijn eigen projecten. Nochtans heeft hij eind jaren 70 het vak geleerd aan de filmacademie van Peking, waar hij in de klas zat met Zhang Yimou en Chen Kaige, die de Chinese film met de zogenaamde Vijfde Generatie later weer op de wereldkaart hebben gezet. Weiwei trok liever naar New York, omdat hij de sfeer in de Chinese hoofdstad verstikkend vond.
Dat verlangen naar politieke democratie en artistieke vrijheid zal niemand buiten de eigen landgrenzen hem kwalijk nemen. Als zoon van de revolutionaire dichter Ai Qing bracht Weiwei een groot deel van zijn jeugd in moeilijke omstandigheden door. Toen zijn vader eind jaren 60 als ‘vijand van het volk’ twee keer naar een werkkamp werd verbannen, kwam het gezin in de meest afgelegen uithoeken van China terecht. Vijf jaar lang woonden ze zelfs in een ondergrondse grot die eigenlijk voor dieren bestemd was. Geen wonder dus dat zijn uitgesproken minachting voor de autoriteiten en kritische houding tegenover de sociale veranderingen als een rode draad doorheen zijn leven en werk lopen.
PEKING STREET VIEW
Natuurlijk keren die aspecten terug in de tien documentaires die in Rotterdam op de affiche staan. Het belooft geen makkelijke zit te worden: samen zijn ze goed voor meer dan 160 uur film. De meer rigide conceptuele kunstvideo’s Beijing 2003, Chang’an Boulevard, Beijing: The Second Ring en Beijing: The Third Ring tonen Weiwei als een methodische archivaris van het stedelijke landschap en leven van de dertien miljoen inwoners van de metropool.
Noem het gerust zijn versie van Google Street View: voor Beijing 2003 reed hij samen met zijn chauffeur door alle straten binnen de vierde ringweg van Peking en filmde hij 150 uur lang die 2400 kilometer doorheen de voorruit. In de bijbehorende video’s liet hij de camera telkens één minuut draaien op 608 punten langs de 45 kilometer lange Chang’an Boulevard en op elk van de 88 bruggen van de tweede en derde ring. Zijn veelgelaagde stadscollages in de real time-stijl van Andy Warhols Empire verraden niet alleen zijn voorliefde voor getallensymboliek, maar gelden vooral als aanklacht tegen de machteloosheid van het volk en tegen de blinde natuur van de stedelijke ontwikkeling.
Ordos 100 draait rond het revolutionaire bouwproject waarvoor hij op vraag van Herzog & de Meuron – het Zwitserse architectenbureau achter het door hem ontworpen Olympische Vogelneststadion in Peking – het masterplan ontwierp. Honderd architecten uit 27 landen werden uitgenodigd één villa te ontwerpen voor een nieuwe gemeenschap midden in de steppes van Mongolië, maar het project is nog niet gerealiseerd. Ook een bijzonder document over zijn werkproces is Fairytale, een reportage over de logistiek achter zijn gelijknamige opzienbarende installatie voor Documenta in 2007, waarvoor hij 1001 Chinese burgers naar Kassel liet komen.
GEEN EXCUSES
In de overige films leren we Weiwei kennen als een verbeten onderzoeksjournalist die zich kritisch toont tegen de officiële corruptie, het Chinese rechtssysteem en het schenden van mensenrechten. Of zoals hij zijn filmwerk zelf samenvat: ‘ Het is vooreerst een zaak van vrijheid van meningsuiting. Zo simpel is het.’ One Recluse bijvoorbeeld volgt de zaak van Yang Jia, een man die in juni 2008 een politiebureau binnenstormde en er met een mes zes agenten doodde. Zijn motief was wraak: enkele agenten hadden hem mishandeld nadat hij gearresteerd was voor het rijden op een fiets zonder vergunning en zijn klacht daarover bij het gerecht was onbehandeld gebleven. Jia kreeg de doodstraf en is inmiddels geëxecuteerd. Volgens experts werden er op zijn proces ernstige fouten gemaakt.
Zowel Disturbing the Peace als So Sorry gaat over de corrupte bouwpraktijken die na de aardbeving in Sichuan in 2008 aan het licht kwamen. Vooral naar die laatste film wordt met belangstelling uitgekeken, want Rotterdam krijgt de wereldpremière. Het document toont Weiweis pogingen om de studenten die bij de ramp zijn omgekomen te identificeren, een onderzoek dat eerder al tot een bijzonder kunstwerk leidde. Op het Haus der Kunst in München plaatste hij maar liefst negenduizend rugzakjes, als eerbetoon aan de jongste slachtoffers van de aardbeving. Aangezien Weiwei er niet voor terugdeinst zijn eigen aanvaringen met de overheid digitaal vast te leggen, zal So Sorry ongetwijfeld opnieuw een en ander openbaren. Wordt vervolgd.
IFFR
25/1-5/2, Rotterdam. Info en programma: filmfestivalrotterdam.com.
DOOR LUC JORIS
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
