Wie zijn dubbelganger ontmoet, kan maar beter op zijn spiegelbeeld passen. Voor zijn tweede langspeler The Double verwerkte komiek, tv-maker en regisseur Richard Ayoade (Submarine) Dostojevski’s De dubbelganger tot een gitzwarte komedie, met Jesse Eisenberg, én Jesse Eisenberg. ‘Kafka zou van mijn film genoten hebben.’
Het is wellicht geen toeval, en het is in elk geval ironisch: deze maand worden er met Enemy en The Double maar liefst twee films over dubbelgangers in de bioscoopzalen gedropt, de ene amper een week na de andere. Alsof de Belgische filmdistributeurs ook elkaars spiegelbeeld willen zijn. Voor Enemy, waarin Jake Gyllenhaal het tegen zijn evenbeeld mag opnemen, klopte de Canadese regisseur Denis ‘Prisoners’ Villeneuve aan bij De man in duplo (2002), van de Portugese auteur José Saramago.
Voor The Double greep de 36-jarige Brit Richard Ayoade, acteur uit The IT Crowd en regisseur van het lichtjes briljante Submarine (2010), terug naar Fjodor Dostojevski’s novelle De dubbelganger (1846). Daarin zien we hoe de sociaal sullige kantoorklerk Simon (gespeeld door Social Network-neuroot Jesse Eisenberg) er alles aan doet om indruk te maken op zijn collega’s, en zijn dagen vult met het bespioneren van zijn mooie, intrigerende overbuurvrouw Hannah (Mia Wasikowska). Maar meer dan een geregeld bezoekje aan een suffige cafetaria – de serveerster brengt hem steevast iets wat hij niet heeft besteld – zit er voor de grijze muis niet in. Aan zijn treurige routine komt abrupt een einde wanneer hij op een dag zijn dubbelganger James tegen het lijf loopt, die in alles zijn tegenpool is: vlotter, charmanter en sluwer.
‘Maar niemand in Simons omgeving merkt dat op’, vertelt Ayoade, een Londenaar met Noors-Nigeriaanse roots die als komiek en acteur ook opdraafde in cultseries als The Mighty Boosh en Garth Marenghi’s Darkplace. ‘Men ziet James steeds aan voor iemand compleet anders. Als Jesse mensen erop probeert te wijzen dat de nieuwkomer zijn evenbeeld is, wordt hij steevast gek verklaard. Ik zag daar een interessante metafoor in voor wat mensen maakt tot wie ze zijn, en hoe ze met elkaar verbonden zijn.’
Een beetje literatuur- en filmkenner weet dat er herrie van komt wanneer je je evenbeeld ontmoet. ‘Het was voor mij essentieel dat Simons dubbelganger naar voren komt als een manifestatie van zijn onzekerheid en frustratie’, aldus Ayoade, die het scenario pende met Avi Korine, broer van cultregisseur Harmony Korine. ‘Aanvankelijk vindt Simon het wel aangenaam om zijn assertieve ik te ontmoeten, die barst van het zelfvertrouwen. Maar zowel boek als film beschrijven wat er gebeurt als die ‘ander’ je leven begint over te nemen: dat is een echte nachtmerrie. Die psychologische aanpak was voor mij cruciaal.’
Zou het ook kunnen dat Ayoade de kijkers wil doen nadenken over hun eigen gespleten persoonlijkheid? ‘I don’t know. Ik wil zeker niemand de les spellen. Je hoopt in de eerste plaats dat de kijker de film interessant en meeslepend vindt, en dat de personages wérken. Wat mensen er achteraf van meenemen of maken, verschilt toch van persoon tot persoon.’
Om soepeler te kunnen switchen van de nerveuze Simon naar de zelfverzekerde James was de juiste acteur uitkiezen natuurlijk van wezenlijk belang. Ayoade: ‘Jesse Eisenberg vind ik een unieke acteur, in die zin dat hij behoorlijk drastisch kan transformeren, zonder van uiterlijk te veranderen. In The Double heb je twee totaal verschillende personages die fysiek toch elkaars spiegelbeeld zijn. Dat vergde een acteur die in staat is om de rol psychologisch te benaderen.’ Eisenberg heeft volgens Ayoade dezelfde kwaliteiten als een Jack Lemmon of een Dustin Hoffman: ‘Iemand die in staat is om een heel intelligent personage neer te zetten, maar ook genoeg emotie uitstraalt om het publiek te overtuigen.’
Ayoade – herkenbaar uit de duizend met zijn hippe bril, kleurrijke outfits en afrokapsel – liep al met het idee voor The Double rond nog voor hij in 2010 hoge ogen gooide met zijn regiedebuut, het op Joe Dunthornes gelijknamige boek gebaseerde drama Submarine, over de groeipijnen van een Britse provinciepuber. Daarmee werd hij aan de andere kant van het Kanaal door de unaniem lovende pers ingehaald als een grote belofte binnen de nieuwe generatie getalenteerde Britse regisseurs, aangevoerd door Steve McQueen, Jonathan Glazer, Joe Cornish, Ben Wheatley en andere Clio Barnards.
‘Dat zijn wel stuk voor stuk gevestigde waarden, hoor, die je daar noemt’, zegt Ayoade. ‘Steve McQueen was een gevierd beeldend kunstenaar voor hij naam maakte met films als Hunger (2008), Shame (2011) en 12 Years a Slave (2013). Ook Jonathan Glazer (maker van de recente Scarlett Johansson-scifitrip Under the Skin, nvdr.) was al op meerdere vlakken een ronkende naam. Britse filmmakers hebben het altijd al behoorlijk goed gedaan, maar ik denk dat er nu in Groot-Brittannië een financieel en beleidsmatig model is ontstaan waardoor het mogelijk wordt om met kleinere budgetten intimistische films te maken die toch commercieel rendabel zijn.’
OOK THE DOUBLE MOET HET VOORAL HEBBEN VAN ZIJN INTIEME, haast surrealistische sfeer. Al zou je door het bruingele kleurenpalet, de slecht verlichte kamers en de onheilspellende soundtrack vermoeden dat het om een duistere thriller gaat. En de manier waarop Ayoade een volstrekt eigen, bevreemdende bureaucratische wereld schept, herinnert zelfs aan de sciencefictionfilms van Terry Gilliam – herinner u Brazil (1985) – en aan de Kafkaverfilming The Trial (1962)van Orson Welles.
In de literatuur was Franz Kafka inderdaad een grote bron van inspiratie, en die was op zijn beurt weer sterk beïnvloed door Dostojevski. Ayoade: ‘Allebei meesterlijke schrijvers die de psychologie van hun personages vooropstellen, en geïnteresseerd waren in het absurde. Daarom hou ik zo van hen. Volgens mij zou Kafka van The Double genoten hebben.’
Maar de vergelijking met Gilliam is volgens Ayoade naast de kwestie. ‘Neem me niet kwalijk: ik hou van Terry Gilliam, maar hij was nooit een rechtstreekse invloed voor mij. Ik denk dat Gilliam een soort adjectief is geworden, een stempel, een waarmerk. Dus goed, als mensen naar The Double gaan kijken en daar vleugjes Gilliam in menen te herkennen, dan is dat… hun goed recht.’
Als we de regisseur vragen naar een meer specifieke referentie voor The Double, roept hij meteen: ‘In the Mood for Love (2000) van Wong Kar-wai. In die film zie je geen breedvoerige shots boordevol figuranten, maar een continue focus op menselijke gezichten, en op thema’s als intimiteit en eenzaamheid. Het tegenovergestelde van Gilliam dus.’ (lacht)
Ayoade, die de regiestiel leerde door videoclips te maken voor bands als Arctic Monkeys en Vampire Weekend, gebruikt voor The Double een sombere setting om een droogkomisch verhaal over eigenwaarde en identiteit te vertellen. ‘Telkens wanneer ik iets schrijf of regisseer, lijkt dat onvermijdelijk op iets wat ik al eerder heb gezien. In zekere zin vond ik dat Orson Welles’ The Trial het dichtst aanleunde bij de wereld die ik wilde oproepen. Bovendien is Welles een regisseur met veel zin voor humor, en daar hou ik wel van. Citizen Kane (1941) is in zekere mate een screwballkomedie.’
THE DOUBLE Vanaf 20/8 in de bioscoop.
DOOR ANDREAS ILEGEMS
Richard Ayoade ‘IK HEB TWEE TOTAAL VERSCHILLENDE PERSONAGES DIE FYSIEK VOLSTREKT ELKAARS EVENBEELD ZIJN. JESSE EISENBERG IS ZO’N UNIEKE ACTEUR DIE DAT KAN SPELEN.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
