Zes keer duivel in de film

Naar aanleiding van het Halloween en het horrordossier in Knack Focus deze week: de bekendste duivelse prenten uit de geschiedenis, van ‘The Exorcist’ tot ‘Rosemary’s Baby’.

The Exorcist (William Friedkin, 1973)

Plot Pater Lankester Merrin (Max Von Sydow) laat bij een archeologische opgraving in Irak een kwade kracht vrij, die het lichaam van het jonge Amerikaanse meisje Regan MacNeil (Linda Blair) overneemt.
Achtergrond Hét fenomeen van 1973: mensen die de film zagen, vielen flauw, werden hysterisch of moesten overgeven – een bioscoopganger die bij een val zijn kaak brak, spande zelfs een rechtszaak in. ‘Zijn mensen echt zo afgestompt geworden’, schreef criticus Roger Ebert, ‘dat ze zulke heftige films nodig hebben om iets te voelen?’ ‘Satan zelf zit verborgen in elk beeld van deze film’, orakelde de Amerikaanse evangelist Billy Graham dan weer, terwijl Opus Dei een kopie bestelde om te gebruiken in de lessen ‘duiveluitdrijvingen’.
Trivia In Groot-Brittannië werd The Exorcist in veel steden verboden, waarna touroperators ‘Exorcist Bus Trips’ inlegden naar bioscopen waar de film wel getoond mocht worden.
Anekdote De opnames van de duiveluitdrijving namen drie maanden in beslag. Met vier airconditioners werd de temperatuur op de set tegen het vriespunt gehouden opdat de adem van de acteurs zou condenseren.
Quote ‘Let Jesus fuck you, let Jesus fuck you. Let him fuck you!’ (Regan, die met een kruisbeeld masturbeert. Voor deze scène werd overigens een stand-in gebruikt)
Vervolg John Boorman, die het origineel had afgewezen, regisseerde de slecht ontvangen sequel Exorcist II: The Heretic (1977). Blatty zelf maakte in 1990 The Exorcist III , die direct aansloot op de eerste film. The Exorcist heeft ook twee prequels: Paul Schraders versie ( Exorcist Dominion ) werd door de filmmaatschappij niet goed genoeg bevonden, waarna Renny Harlin Exorcist: The Beginning maakte. Toen die flopte, werd Dominion alsnog uitgebracht. Friedkin keerde in 1990 terug naar het bovennatuurlijke met The Guardian , over een nanny die baby’s ontvoert om ze aan een demonische boom te offeren. Vaak beschouwd als Friedkins slechtste film, al werd voor de eerste keer in een horrorfilm een kettingzaag wel gebruikt voor wat ze bedoeld is, namelijk om een boom om te zagen


Legend (Ridley Scott, 1985) Plot The Lord of Darkness (Tim Curry) wil de wereld in een eeuwigdurende Age of Darkness onderdompelen, onder meer door alle eenhoorns te vermoorden. Jack (Tom Cruise) moet hem met de hulp van een leger elfjes tegenhouden.
Achtergrond Het verhaal achter deze langdradige fantasy-film is ook legendarisch: halverwege de opnames brandde de set tot op de grond af, waardoor de rest op haastig in elkaar geflanste decors moest worden gefilmd. Bij testscreenings kraakte het publiek de film af, waarna Scott meer dan eenderde wegknipte én de soundtrack van Jerry Goldsmith vervangen werd door muziek van Tangerine Dream om de jongeren aan te spreken. De release werd bovendien talloze malen uitgesteld, één keer omdat de studiobonzen plots bang waren dat bioscoopgangers Cruise met lang haar niet zouden pikken. Toen Legend uiteindelijk uitkwam, flopte hij genadeloos.
Anekdote Voor de dvd uit 2002 wou Universal de originele soundtrack van Goldsmith bovenhalen. De enige versie die ze terugvonden, was ongeknipt, zodat de muziek helemaal opnieuw boven op de film moest worden gemonteerd.
Trivia Het gezicht van trol Blix is gebaseerd op dat van Keith Richards.
Quote ‘What is light without darkness?’ (The Lord of Darkness)

Rosemary’s Baby (Roman Polanski, 1968)
Plot Rosemary en Guy betrekken een appartement in een New Yorks flatgebouw. Op een nacht droomt Rosemary dat ze verkracht wordt door de duivel. Enkele weken later blijkt ze zwanger te zijn en na een hoop vreemde gebeurtenissen begint ze te geloven dat haar buren, de Castevets, satanisten zijn die met de hulp van haar man haar kind willen offeren aan de duivel. Op het einde ontdekt ze dat haar vermoedens juist waren. Of toch bijna…
Achtergrond Rosemary’s Baby was de eerste film die Polanski draaide in de VS. De prent, een van de beste horrorfilms aller tijden, maakte van hem een ster.
Anekdote De 23-jarige Mia Farrow (Rosemary) was getrouwd met Frank Sinatra, maar die vroeg halverwege de opnames de scheiding aan (hij stuurde de officiële papieren zelfs op naar de set). Rosemary’s Baby kwam op ongeveer hetzelfde moment uit als The Detective , Sinatra’s nieuwste film, en toen bleek dat Farrow veel meer succes had dan haar ex-geliefde, liet ze uit wraak advertenties plaatsen waarin de twee films met elkaar werden vergeleken. Volgens Farrow waren de scènes waarin ze tussen het verkeer loopt trouwens echt. Polanski had haar verzekerd dat ‘niemand een zwangere vrouw zal aanrijden’.
Complottheorie Een jaar nadat Rosemary’s Baby uitkwam werd Polanski’s zwangere vrouw Sharon Tate vermoord door de bende van Charles Manson. Die beweerde dat het Beatles-nummer Helter Skelter hem had geïnspireerd. John Lennon werd neergeschoten voor de Dakota Building, de plaats waar Rosemary’s Baby opgenomen werd.
Vervolg Look What’s Happened to Rosemary’s Baby , een tv-film uit 1976. Ira Levin, auteur van het originele boek, schreef in 1997 Son Of Rosemary . Polanski ging zelf opnieuw de duivelse toer op met The Ninth Gate (1999), een film waarin Johnny Depp op zoek gaat naar een boek waarmee je Satan kunt oproepen.
Quote ‘He has his father’s eyes’ (Roman Castevet) ‘What do you mean? Guy’s eyes are normal!’ (Rosemary)

The Omen (Richard Donner, 1976)
Plot Diplomaat Robert Thorn verwisselt het lijkje van zijn gestorven baby met een ander kind. Damien is echter een nazaat van Satan en alle mensen die in hem geïnteresseerd zijn, komen in vreemde omstandigheden om het leven.

Achtergrond The Omen , waarvan de eerste sneak previews plaatsvonden op 6 juni 1976, werd een kaskraker. Dat was vooral goed nieuws voor hoofdrolspeler Gregory Peck, die voor het eerst in vijf jaar nog eens in een film meedeed: hij kreeg tien procent van de winst, waardoor zijn rol als Damiens adoptievader de meest winstgevende uit zijn carrière werd. Jerry Goldsmith (1929-2004) componeerde de dreigende soundtrack – volgens Donner dé sleutel tot het succes van de film – en kreeg er een Oscar voor, de enige van 16 (!) nominaties die hij heeft kunnen verzilveren in zijn carrière.
Trivia David Seltzer schreef zowel het boek als de film, naar eigen zeggen ‘puur voor het geld’. Het boek kwam twee weken voor de film uit, als marketingstunt.
Anekdote Tijdens de opnames werd de film geplaagd door ‘vloeken’: zowel Seltzer als Peck ontsnapten aan een vliegtuigcrash, het hotel van Donner werd opgeblazen door het IRA en net voor de opnames waren enkele leden van de crew betrokken in een auto-ongeval.
Vervolg Damien: The Omen II (1978), over de puberteit van het kind, was minstens even goed maar veel minder succesvol. Terwijl producer Harvey Bernhard van plan was om een zevendelige cyclus te maken, met op het eind de Apocalyps, werd het verhaal vlug tot een einde gebracht in The Final Conflict (1981). Nadien kwam er voor tv nog een vierde deel, Omen IV: The Awakening . Maar op 6 juni wordt Damien weer tot leven gewekt, want dan komt de remake van het origineel in de zalen.
Quote ‘He must DIE, Mr. Thorn!’ (Father Brennan)

Faust (F.W. Murnau, 1926)
Plot Mephisto geeft Faust de kans om zijn jeugd te herwinnen in ruil voor zijn ziel. Als de pure en onschuldige Gretchen door zijn toedoen op de brandstapel belandt, verbreekt Faust zijn pact en snelt hij haar tegemoet. Ze sterven samen in de vlammen.
Achtergrond Klassieker van het Duitse expressionisme, waarvoor studio UFA kosten noch moeite spaarde in een poging om een deel van de filmmarkt in handen te krijgen. Op filmsite IMDB nog altijd op de vierde plaats in de lijst ‘beste griezelfilms aller tijden’.
Anekdote Voor de scène op de brandstapel was actrice Camilla Horn urenlang vastgebonden terwijl rond haar twintig branders hoge vlammen produceerden: ze werd bijna écht levend verbrand. ‘Het moment dat ze flauwvalt, is niet geacteerd’, vertelde een crewlid later.
Vervolg Na Faust trok Murnau naar de VS, waar hij een jaar later Sunrise uitbracht. In 1931 kwam de 42-jarige regisseur om het leven in een bizar auto-ongeluk (het gerucht ging dat Murnau op het moment van het ongeval de minderjarige chauffeur oraal aan het bevredigen was). ‘Het is duidelijk dat de goden, jaloers als ze zijn, het zo hebben gewild’, sprak Fritz Lang op de begrafenis.


Häxan (Benjamin Christensen, 1922)
Plot Documentaire over geschiedenis van hekserij in de westerse cultuur en de heksenvervolgingen.
Achtergrond Häxan (spreek uit: heksen) is een meesterwerk van de stille film, een documentaire die droge uiteenzettingen vermengt met obscene droomscènes (in een visuele stijl die doet denken aan Bosch, Brueghel en Goya), waarin de Duivel (Christensen zelf) letterlijk op de kont wordt gekust door vrouwelijke aanbidsters. Door die mengeling van realiteit, droom en hallucinatie werd Häxan een favoriet onder surrealisten. De katholieke Kerk vond de film dan weer zo beledigend dat ze ervoor zorgde dat hij gedurende het grootste deel van Christensens leven nauwelijks ergens te zien was.
Trivia Häxan is het best bekend onder de alternatieve titel Witchcraft through the ages. Op een versie uit 1967 is schrijver William Burroughs de verteller. Häxan werd ook de naam van de productiemaatschappij van de makers van The Blair Witch Project

Stefaan Werbrouck