Yorgos Lanthimos over zijn ‘Poor Things’ (ofwel: Frankenstein met stomende seks en Emma Stone)

Met Poor Things presenteert Yorgos Lanthimos – u kent hem van The Favourite en The Lobster – opnieuw een film die bepaald niet onopgemerkt voorbij zal gaan. Een exclusief gesprek over Emma Stone, de veranderde tijdgeest en andere hete standjes.

Wat zou er gebeuren als je de premisse van Frankenstein een vrouwelijke twist zou geven, om daar vervolgens een scheut satire en surrealisme à la Luis Buñuel aan toe te voegen? Dat, plus enkele stomende seksscènes waarin Emma Stone zich in allerlei hete standjes plooit?

U hebt zich die vraag allicht nog nooit gesteld, Yorgos Lanthimos duidelijk wel. De Griekse sater achter fijn maar vilein filmvertier als Dogtooth (2009), The Lobster (2015) en The Favourite (2018) heeft van genre-invloeden mengen in bizarre sprookjes voor volwassenen – bij voorkeur met uitgestreken gezicht, gortdroge humor en in een klinisch precieze stijl – zijn fort gemaakt. En dat is in Poor Things, zijn nieuwste en volgens velen zelfs beste film, niet anders. Nooit eerder kwam Lanthimos zo theatraal, zo barok en tegelijk zo heerlijk kinky uit de hoek als in deze alom bejubelde, met de Gouden Leeuw bekroonde sciencefictionfabel in kostuum en korset.

Waarom blijft seks op het witte doek zo controversieel? Al het andere wordt probleemloos geaccepteerd. Zelfs het meest gruwelijke geweld.

Poor Things flitst je terug naar victoriaans Londen en het Parijs en Lissabon van de belle epoque. Of toch naar kleurrijke, bordkartonnen decors die daarvoor moeten doorgaan. Daarin volgen we Bella Baxter, een jonge vrouw op haar turbulente (zelf)ontdekkingstocht. Alleen is Bella – met schaamteloze overgave geïncarneerd door Emma Stone – geen freule als alle anderen. Ze is een welgevormde creatie ontsproten aan het brein en de vaardige handen van gekke wetenschapper Dr. Godwin ‘God’ Baxter. Die viste Bella’s dode lichaam na een gelukte zelfmoordpoging op uit de Thames en plantte vervolgens de hersenen van een foetus in haar.

Geen wonder dat de terug tot leven gewekte Bella zich aanvankelijk als een kind gedraagt. Maar het duurt niet lang voor ze haar lichaam ontdekt, met alle geneugten en vrijpostigheden die daarbij horen (waarbij Stone zich in allerlei hete standjes plooit). Bovendien wordt het sexy monster almaar mondiger en zelfbewuster, tot horreur van de bezitterige mannen om haar heen. Er is haar schepper – Willem Dafoe, met monsterlijke littekens –, die doet alsof ze zijn dochter is. En er is een louche advocaat – Mark Ruffalo met moustache – die haar gebruikt als seksspeeltje, tot hij dat van haar wordt.

Voor deze victoriaanse scififarce baseerde Lanthimos zich op de cultroman Poor Things: Episodes from the Early Life of Archibald McCandless M.D., Scottish Public Health Officer, in 1992 gepend door de inmiddels overleden Schotse schrijver Alasdair Gray. Maar je hoeft geen wandelende bibliotheek te zijn om te snappen dat hij vettig knipoogt naar Mary Shelleys gothic sprookje Frankenstein, naar de – Lanthimos blijft een Griek – antieke Pygmalionmythe en naar verschillende huiverfilms over door mensen gecreëerde gevoelige monsters.

Wat je krijgt, is géén mistige huivertrip die je naar nauwe, met gaslantaarns verlichte steegjes van het puriteinse victoriaanse tijdperk lokt. Hoewel er stemmige zwart-witsequenties in zitten – met dank aan de exquise fotografie van Robbie Ryan – is het vooral een slimme, sardonische en surrealistische monsterkomedie die de rollenpatronen al grijnslachend en vol levenslust omkeert. Af en toe ook zonder kleren.

‘Ik begrijp dat er veel over de seksscènes gepraat wordt’, lacht Lanthimos, het net vijftig geworden boegbeeld van de Griekse weird wave, die vijftien jaar geleden de kop opstak dankzij zijn culthit Dogtooth. ‘Er zít ook veel seks in, zeker naar hedendaagse normen. Alleen blijf ik het vreemd vinden dat seks in films zo’n taboe geworden is. Voor mij is seks nooit een probleem geweest. Het heeft altijd in mijn films gezeten omdat het nu eenmaal ook in het leven zit, net als humor, verdriet of liefde. Ik zou geen film kunnen maken zonder.’

Toch blijft seks ongewoon voor een film met Hollywoodsterren als Emma Stone.

Yorgos Lanthimos: Seks is veel minder aanwezig als vroeger. Daarom denk ik dat het nodig is om erover te praten. Voor mij is seks heel natuurlijk. In dit geval is het ook natuurlijk binnen het verhaal: het draait om een jonge vrouw die haar lichaam ontdekt. Daarom begrijp ik niet goed waarom het voor sommigen zo’n heet issue is. Waarom blijft seks op het grote doek zo controversieel? Ik zou het werkelijk niet weten, want al het andere wordt probleemloos geaccepteerd. Zelfs het meest gruwelijke geweld. Ouders laten hun kinderen toe om horror- of knokfilms te kijken, maar van zodra er bloot in plaats van bloed te zien is, slaan ze in paniek. Wat betekent dat en waar komt die morele reflex vandaan? Het is natuurlijk ook een gevoel dat cultureel is bepaald. Het ligt anders van land tot land, en van levensbeschouwing tot levensbeschouwing. Daardoor wordt het topic nog gecompliceerder.

Bella Baxter wordt hoe dan ook complexloos vertolkt door La la Land-ster Emma Stone, die wordt getipt voor de Oscars en al schitterde in je vorige hitfilm The Favourite. Het lijkt alsof ze een blind vertrouwen in je heeft.

Lanthimos: Emma en ik mogen, respecteren en vertrouwen elkaar. Door en door. Anders hadden we deze film niet kunnen maken. Toch niet op deze manier. Onze relatie gaat ook al vele jaren mee. We kenden elkaar zelfs al voor we The Favourite maakten. We hebben elkaar in 2015 voor het eerst ontmoet, maar het heeft een tijdje geduurd voor The Favourite groen licht kreeg. Tegen de tijd dat we samen op de set stonden, waren we al goede vrienden en was het duidelijk dat we ons comfortabel bij elkaar voelden.

In Poor Things gaat Stone zowel fysiek als emotioneel all the way. Ging ze meteen in alles mee?

Lanthimos: We begrijpen van elkaar hoe we werken en we appreciëren dat. Ik zal Emma voor elke scène altijd consulteren en respecteren. Dat weet ze. Ik denk dat die aanpak haar toeliet om haar grenzen te verleggen en naar plekken te gaan die ze misschien nog niet eerder had verkend. Ik heb het nu ook over The Favourite. Ze kwam indertijd aan boord toen we net begonnen waren met het schrijven van het scenario. Ze werd een deel van het proces en uiteindelijk zelfs coproducer. Ook voor Poor Things was Emma betrokken bij elk aspect van het project.

Een satirische reflectie op post-MeToo? Poor Things is de verfilming van een roman die in 1992 werd geschreven. Ik heb het boek ook lang voor MeToo gelezen.

Wat impliceerde dat concreet?

Lanthimos: Ze las de drafts, we kozen samen de decors, ze vormde mee haar personage en ze had haar zeg in de casting van de acteurs met wie we zouden samenwerken. Ze werd in alles betrokken, waardoor ze ook de verantwoordelijkheid voelde om op de set vrij en onbevangen te zijn. Emma is bovendien zo talentvol en intelligent dat ze perfect begrijpt wat nodig is voor een film. Ik besef heel goed dat de seksscènes voor haar vreemd en ongemakkelijk moeten zijn geweest. Maar onze band is zo nauw dat we over alles kunnen praten. Open en bloot. We hebben elke seksscène vooraf doorgesproken en we hebben samen al die verschillende sekschoreografieën en standjes bedacht. Op die manier beperk je elkaar niet, kun je stap voor stap zelfs nog verder gaan. Ik ben er zeker van dat Emma zich tijdens de shoot heel comfortabel heeft gevoeld.

Poor Things lijkt perfect in tune met de huidige emancipatorische tijdgeest. In welke mate is het een satirische reflectie op het post-MeToo-tijdperk?

Lanthimos: Het grappige is dat het de verfilming is van een roman die in 1992 werd geschreven. Ik heb het boek ook lang voor MeToo gelezen.

Maar de wereld is sinds MeToo wel grondig veranderd, toch?

Lanthimos: Klopt. En elke film gaat onvermijdelijk een dialoog aan met zijn tijd, met de maatschappelijke context waarin hij wordt gemaakt. Alleen is mijn visie op het boek, of op de thema’s die erin aan bod komen, al die tijd eigenlijk onveranderd gebleven. Er waren een aantal redenen waarom het zo lang duurde om de film te maken. Ten eerste: toen ik het idee kreeg – een jaar of tien geleden – had ik nog nooit een Engelstalige film gemaakt, terwijl Poor Things de Engelse taal en context absoluut nodig heeft. Ik was destijds een rare kwiet uit het exotische Griekenland, dus dat idee was heel moeilijk te verkopen. Daarnaast denk ik ook – en dat ligt in lijn met wat je zegt – dat de wereld en de filmindustrie toen nog niet zo geïnteresseerd waren in het maken van dit soort films. Nu voelt het alsof men beter begrijpt waarom topics als gender, representatie en vrouwenrechten zo relevant zijn. Ik had in elk geval niet zoiets van: hey, sinds MeToo gaat het vaak over mannen en vrouwen, over emancipatie en patriarchaat, laat ons daar snel even een filmpje over maken om mee en hip te zijn. Dit project gaat al vele jaren mee.

Achteraf gezien ben ik blij dat het uiteindelijk zo lang geduurd heeft. Als we Poor Things tien jaar geleden hadden gemaakt – vóór MeToo en de veranderde mindset die daaruit is voortgevloeid – zou de film misschien niet zo goed zijn geweest. Het is de tijd die gekozen heeft om deze film te maken, zoals uiteindelijk ook de tijd zal vertellen of het de moeite loonde om hem te maken.

Dat lijkt wel snor te zitten, gelet op alle jubelrecensies. Iets anders: toen je in Griekenland festivalfavorieten als Dogtooth en Alps (2011) schreef en regisseerde, had je steevast ook final cut en totale artistieke controle. Hoeveel vrijheid kreeg je van distributeur Disney en producent Fox Searchlight om Poor Things te maken?

Lanthimos: Ik heb nooit opmerkingen met correcties meegekregen. Eigenlijk was het een heel creatieve, positieve werkomgeving. Het was vooraf voor iedereen duidelijk wat ik wilde doen en hoe ik dat wilde doen, dus kreeg ik van Searchlight final cut. Uiteraard was dat het gevolg van The Favourite, dat een relatief grote hit was. Dat succes heeft het productieproces van Poor Things bepaald. Uiteraard waren er wel eens discussies in de montagekamer, en ik ben altijd bereid om te luisteren, maar op het einde is alles mijn beslissing, mijn fout, mijn vooroordeel of wat dan ook. Ik neem de volledige verantwoordelijkheid op mij en dat is de enige manier waarop ik films kan maken. Het is goed is om te luisteren naar andere opinies, maar ook om te kunnen zeggen: thanks, but no thanks. (lacht)

Poor Things is deels een variatie op de Pygmalionmythe. Is dat het Griekse bloed dat door je aderen stroomt, of zoeken we het nu te ver?

Lanthimos: Ik weet niet of je kunt voelen of er iets Grieks aan deze film is. Ik denk dat de omstandigheden waarin ik in Griekenland heb leren filmen me meer hebben gevormd dan de Griekse cultuur zelf. Toen ik begon met films te maken, was dat zonder structuur of financiering, omdat Griekenland op dat moment door een grote financiële crisis ging. Wie een film wilde maken, moest er echt voor vechten. Ik denk dat dat me op een goede manier heeft gevormd. The Lobster, The Killing of a Sacred Deer (2017), The Favourite, Poor Things… Elke nieuwe film was een beetje duurder dan de vorige, maar mijn Griekse scholing heeft me geleerd om me bewust te zijn van de beperkte middelen en om de kern altijd in het oog te blijven houden.

En hoe vertaalde zich dat tijdens het maken van Poor Things?

Lanthimos: Het is de eerste keer dat ik sets heb gebouwd voor een film. Alles wat je ziet, is decor, fake. Zelfs de buitenopnames zijn in een studio gedraaid, tussen de miniaturen. Dat betekent dat er veel belichting nodig was. Maar terwijl we met Robbie Ryan (de Ierse topcameraman die ook de films van Ken Loach en Andrea Arnold schiet, nvdr.) aan het werk waren, zeiden we dat we de film wel nog altijd wilden maken op dezelfde manier als The Favourite. Buiten de cameraman, de geluidsman, ik en de acteurs was er niemand op de set. De make-up- en kostuumafdeling bleven backstage. Daardoor kregen we een heel intieme ervaring, wat erg vertrouwd aanvoelde. Net als bij Dogtooth ging het in essentie om vier mensen in een kamer. Of tenminste: toch om wanden die een kamer moesten voorstellen. (lacht)