Wes World: de inspiratie achter ‘The Phoenician Scheme’

Wes Anderson creëerde voor The Phoenician Scheme weer een wonderlijke wereld en een zo mogelijk nog kleurrijker hoofdpersonage, de steenrijke, sigaren rokende tycoon Zsa-zsa. Met dank aan zijn schoonvader, Prada en Citizen Kane.

The Phoenician Scheme is de Citizen Kane van Wes Anderson. Niet omdat hij een grensverleggend meesterwerk van de zevende kunst heeft afgeleverd. The Phoenician Scheme doet onder voor snoepgoed als The Life Aquatic with Steve Zissou (2005), Fantastic Mr. Fox (2009), Moonrise Kingdom (2012) en The Grand Budapest Hotel (2014). Het is Andersons Citizen Kane omdat hij zijn film net als Orson Welles heeft opgehangen aan een tycoon.

Meneer Vijf Procent

Benicio del Toro (Traffic, Sicario) steelt de show als Anatole ‘Zsa-zsa’ Korda, een schatrijke industrieel die zich niet veel aantrekt van moordaanslagen, wetten en futiliteiten als paspoorten – ‘I don’t need my human rights’, klinkt het. In 1950 start hij een gigantisch project op. Het Korda Land and Sea Phoenician Infrastructure Scheme moet grootschalige industrialisering en exploitatie mogelijk maken in Fenicië, een koninkrijk dat even fictief is als de republiek Zubrowka uit The Grand Budapest Hotel. Als ‘Meneer Vijf Procent’ zou dan 150 jaar lang vijf procent van de totale inkomsten krijgen. Maar het plan vergt enorme infrastructuurwerken en na manipulatie van de grondstofprijzen zit Zsa-zsa met een gat ter grootte van zijn volledig fortuin ‘en dan nog wat erbij’. Er zit niets anders op dan de belangrijkste partners een voor een op te zoeken en opnieuw te onderhandelen.

Zsa-zsa moet het archetype voorstellen van de meedogenloze, charismatische Europese zakenmagnaat. Die verschilt van de Amerikaanse versie, want is een nog grootsere, bijna mythische figuur die schatrijk is geworden van de buitengewone naoorlogse transformatie van Europa.

Zsa-zsa is een betere dealmaker dan Donald Trump, een sluwe vos en meedogenloze kapitalist met een verfijnde smaak en een grenzeloze nieuwsgierigheid. Hij is een onvermoeibare verzamelaar van antiquiteiten, kunst- en natuurschatten en leest elke vrije seconde boeken zoals Great Botanical Collections of Western Europe, Fleas of the Americas en Pavement Engineering in the Post-Roman Era.

Ter voorbereiding keken Anderson en Del Toro naar Citizen Kane wegens ‘de tycoonfilm aller tijden’, The Mattei Affair (1972) van Francesco Rosi en David Golder (1931), een verfilming van een boek van Irène Némirovsky door Julien Duvivier. Zsa-zsa is het soort personage dat vroeger zou zijn vertolkt door filmsterren van het kaliber van Anthony Quinn, Lino Ventura of Jean Gabin.

Het duo liet zich vooral inspireren door magnaten, zoals de van Fiat bekende Gianni Agnelli, Aristoteles Onassis die met Maria Callas en Jackie Kennedy samen was, de Griekse reder Stavros Niarchos en de Hongaarse bankier Arpad Plesch. Maar het meest sprak Calouste Gulbenkian tot hun verbeelding, de originele Meneer Vijf Procent. Anderson vindt het verhaal van de Armeense filantroop en kunstverzamelaar ‘maar toch vooral een groot kapitalist’ even fascinerend als angstaanjagend. Het Midden-Oosten van vandaag is deels het resultaat van de olie-overeenkomsten die hij bemiddelde.

Zijn schoonvaders schoenendozen

Anderson, een Texaan die liever in Londen en Parijs woont, draagt The Phoenician Scheme op aan zijn overleden schoonvader Fouad Malouf. Die Libanese burgerlijk ingenieur en entrepreneur zei ooit tegen zijn dochter Juman: ‘Ik moet je mijn werk uitleggen voor het geval mij iets overkomt.’ ‘Vervolgens haalde hij schoenendozen uit de kasten waarin alle dossiers bewaard werden. Zo ontstond het personage van Korda’, vertelde Anderson na de wereldpremière van zijn film op het festival van Cannes. De film begint wanneer Zsa-zsa zijn in een klooster opgegroeide dochter tot enige erfgenaam benoemt en vervolgens schoenendozen opdiept die al zijn wilde plannen een voor een detailleren.

Gangsterbaas Marseille Bob, het personage van Mathieu Amalric, is dan weer gemodelleerd naar de (anti)helden uit Franse gangsterfilms van Jean-Pierre Melville en Jacques Becker, zoals Bob le flambeur en Touchez pas au grisbi. Het personage van Michael Cera, een Noorse prof entomologie die Zsa-zsa overal mee naartoe sleurt om permanent toegang tot nieuwe kennis te hebben, is geënt op de Franse Jean-Henri Fabre (1823-1915), de Vergilius van de entomologie. 

Magritte aan de muur

The Phoenician Scheme heeft veel weg van Kuifje bij de kapitalisten. Zsa-zsa is nog reislustiger dan Kuifje. Maar in de praktijk is de filmploeg zo goed als nooit weggeraakt uit het Duitse Babelsberg, de oudste filmstudio ter wereld en sinds Metropolis (1926) en Der blaue Engel  (1930) met Marlene Dietrich ook een van de bekendste. Andersons gerodeerde filmploeg met kanjers als production designer Adam Stockhausen bouwde er elk decor, attribuut of vervoersmiddel met een oog voor detail, kleur en esthetische flair. In het instant-herkenbare Wes Anderson-universum kruipt veel werk en wordt niets aan het toeval overgelaten. Elk pluisje ligt op zijn plaats. Voor de balzaal van het Egyptische hotel ontwierp het grafische team alle hiërogliefen, die letterschilders vervolgens aanbrachten. Een hemel vol wattenbolletjes werd gebouwd om als wolkenachtergrond te dienen tijdens een vliegtuigscène.

Het pronkstuk is deze keer Zsa-zsa’s woning. De voornaamste referenties waren Calouste Gulbenkians huis in Parijs en zijn palazzo in Venetië. De marmeren muren en zuilen werden in de studio niet zomaar nagebootst, maar net als vroeger met de hand geschilderd. Het strafst van al: de meesterwerken aan de wand zijn geen kopieën. Zsa-zsa’s mantra is: ‘Never buy good pictures. Buy masterpieces.’ Enfant assis en robe bleue van Pierre-Auguste Renoir, ooit eigendom van de filmdiva Greta Garbo, en L’équateur van René Magritte hangen er echt. Anderson overtuigde de Nahmad Collection en de Pietzsch Collection om de werken uit te lenen. ‘Ik dacht dat het de acteurs zou helpen om bij de echte objecten te zijn. Je merkte het alleszins op de set: die werken hebben een aura.’ Het spreekt voor zich dat de werken niet lukraak gekozen zijn. Zo hangt Enfant assis en robe bleue boven het bed van Zsa-zsa’s dochter Liesl omdat het ‘het perfecte tegenwicht is voor de waanzin die woedt’. Prada was zo aardig om zijn rugzak te maken. Dunhill leverde Liesls met juwelen versierde pijp en Cartier haar rozenkrans. En de Zwitserse kunstenares Harumi Klossowska de Rola ontwierp haar dolk.

Het verhaal mag nog nergens heengaan of overkomen als een Kuifjesstrip, velen vinden het een plezier op zich om even in de wondere wereld van Wes Anderson rond te lopen.

Het kan met al die ambacht, kostuums en attributen niet verbazen dat de Wes Anderson-tentoonstelling in de Parijse Cinémathèque een hit is. Jongeren vinden het in groten getale leuk om er zelfs bij zomerse temperaturen naartoe te gaan in de stijl van de personages uit zijn films. Dus met rode wollen mutsen, zware suède jassen of stropdassen versierd met vossen, een bontjas in Margot Tenenbaum-stijl of stijlvolle corduroy maatpakken. En waarom ook niet?

Als de wereld van Wes Anderson niet op de echte wereld lijkt, moet de echte wereld maar wat meer op de wereld van Wes Anderson lijken.