‘We móéten aandacht blijven hebben voor wat de Syriërs overkomt’

Film Fest Gent opent met Insyriated. Deze Belgische film over de oorlog in Syrië heeft een straffe Israëlisch-Palestijnse actrice gemeen met Blade Runner 2049. Haar naam is Hiam Abbass en dit is haar verhaal.

Het is geen wonder dat de carrière van Hiam Abbass (56) bloeit. In haar donkere ogen is het heerlijk toeven. Toch als ze niet bliksemen. Ze lijkt altijd slimmer dan de rest, hoeft haar zware stem niet eens te gebruiken om indruk te maken, spreekt vlot Arabisch, Hebreeuws, Engels en Frans én ze kan goed acteren.

De Palestijnse uit Israël die in Frankrijk een nieuw leven begon, duikt deze week op in Blade Runner 2049 en maakt zich op voor een langer verblijf in de VS. Daar neemt ze Succession op, een tv-serie van HBO over de disfunctionele familie achter een Amerikaans mediaconglomeraat. Maar eerst komt ze naar Film Fest Gent. Abbas blinkt uit in de claustrofobische openingsfilm Insyriated.

Haar personage probeert het leven in een belegerde flat in Damascus in goede banen te leiden. Ze neemt aartsmoeilijke beslissingen om haar kinderen, schoonvader, huishoudhulp en een jong koppel dat wil vluchten te beschermen tegen de sluipschutters en de plunderaars die van de Syrische burgeroorlog de hel op aarde maken. Het blijkt een hachelijke onderneming om in die onmenselijke omstandigheden je menselijkheid te bewaren.

Het benauwende huis clos ging op het filmfestival van Berlijn met de publieksprijs aan de haal en is zowaar door een Brusselaar geregisseerd: Philippe Van Leeuw. In 2009 bewijs hij al eens dat hij de ruggengraat heeft om een drama over een heikel onderwerp in te blikken. Zijn regiedebuut Le jour où Dieu est parti en voyage gaat over de Rwandese genocide.

Het Syrische leed

Hiam Abbass gaat politieke en gevoelige thema’s evenmin uit de weg. ‘Zoals iedereen heb ik vaak de buik vol van nog maar eens slecht nieuws over Syrië. Maar dat gaat meestal snel over. Ik kom uit die regio. Ik volg de situatie op de voet’, zegt de actrice zelfverzekerd. ‘We móéten aandacht blijven hebben voor wat het Syrische volk overkomt. Dat wens je je ergste vijand niet toe.’

‘Het conflict overstijgt bovendien het Syrische grondgebied. Europa ondergaat de gevolgen. Een deel van de massa oorlogsvluchtelingen bereikt onze steden en heeft onze hulp nodig. De Syrische oorlog werpt ook vragen op over de machtspolitiek van de wereldmachten. Waarom heeft Trump op een cruciaal moment besloten om met bombardementen tussenbeide te komen? Welke rol speelt Rusland? We zijn allen verantwoordelijk voor dit ongezien harde conflict.’

Het gaat er bij Abbass niet in dat je oorlogsvluchtelingen niet deftig opvangt. ‘Wie van de asielzoeker een amalgaam maakt, heeft er niets van begrepen. Je moet onderscheid maken tussen iemand die op de vlucht is voor een oorlog en iemand die migreert om economische redenen.’

Het verbaast haar dat zoveel mensen met een gerieflijk leven verkrampen als het over oorlogsvluchtelingen gaat. ‘Volgens mij ligt het aan de onwetendheid van de mensen en het discours van politici die die onwetendheid uitbuiten in plaats van ze te bestrijden. Leg de problematiek deftig uit aan degenen die op Trump en aanverwanten stemmen en velen zullen naar je luisteren.’

Volgens Abbass kan cinema ogen openen. ‘Daarom schaar ik me om films als Insyriated, die een andere blik werpen op de actualiteit en mensen in een moeilijke situatie een gezicht en een identiteit geven. Ik maak er zelf een punt van om de complexiteit van een personage in de verf te zetten. In complexiteit schuilt authenticiteit. Simplificeren is liegen. De mens is niet simpel.’

Een van de redenen waarom Insyriated haar zo na aan het hart ligt, is dat ‘de gebeurtenissen in Syrië een schrijnende herinnering zijn aan wat mijn familie is overkomen. Een oorlog die zo’n exodus veroorzaakt, dat ken ik.’

Exodus

Hiam Abbass verwijst naar de Arabisch-Israëlische Oorlog van 1948 en de meer dan 700.000 Palestijnen die toen verdreven of gevlucht zijn. ‘In 1948 zijn de families van mijn beide grootouders zwaar getroffen.

‘ Haar grootvader van moederskant verloor huis, grond en goed toen hij met zijn familie naar het noorden vluchtte. Hij stak de grens met Libanon uiteindelijk niet over, maar kon zich niet over zijn verliezen zetten en stierf. Haar grootmoeder, die al zeven kinderen had, was radeloos en hertrouwde. ‘Ook de familie van mijn vader sloeg op de vlucht. Ik ben opgegroeid met zijn moeder. Ze is gestorven zonder dat ze ook maar iemand van haar familie heeft teruggezien. De oprichting van de staat Israël en de nieuwe grenzen maakten dat onmogelijk. Natuurlijk heeft dat een invloed op me gehad. Of je dat nu wilt of niet, je sleurt je verleden achter je aan. Ik hou niet van het verleden, maar ik kijk er wel naar. Het helpt om het heden te begrijpen.’

Abbass probeert de invloed van het verleden ’te beheersen en te manipuleren’. ‘Ik probeer er geen destructieve kracht van te maken. Ik sluit me af voor het haatdragende discours, ook al is het mijn familie die heeft afgezien en leeft hun geschiedenis in mij verder.’

Hiam Abbass is geboren in Nazareth en groeide op in Deir Hanna, een Palestijns dorp ten noorden van de stad waar de kleine Jezus leerde stappen. ‘Ik kom uit een familie van onderwijzers. Scholing vonden mijn ouders héél belangrijk.’ Abbass werd door haar ouders onder druk gezet om geneeskunde of rechten te studeren. ‘Ik had er de capaciteiten voor. In het middelbaar was ik een goede leerling, maar die opleidingen interesseerden me niet. Ik wilde helemaal geen leraar, advocaat, dokter of ingenieur worden. Ik voelde me meer aangetrokken tot kunst. Kunst was mijn manier om te ontsnappen aan de dood van mijn persoon.’

Op de lagere en middelbare school genoot ze van toneel, maar een toneelopleiding was voor haar ouders ondenkbaar. Het compromis werd een opleiding fotografie in Haifa. ‘Ik kon hen paaien met een diploma dat gelijkwaardig was aan een universitair diploma en sloeg toch een artistieke richting in.’

Altijd de vreemdelinge

Abbass werkte als fotografe tot ze een jobaanbod kreeg van een universiteit op de Westelijke Jordaanoever. ‘Belangrijker was mijn ontmoeting met een theaterregisseur. Ik werd de vaste fotograaf van zijn gezelschap en viel in toen een actrice plots afhaakte voor een buitenlandse tournee. Na een week repeteren moest ik voor het eerst in mijn leven het podium op voor een voorstelling.’ Het ging Abbass goed af en ze werd een vast lid van El-Hakawati, een gezelschap met Jeruzalem als standplaats. ‘Bij elke nieuwe productie leerde ik bij. Hoe je je stem gebruikt, hoe je je lichaamstaal controleert, enzovoort.

In 1984 verliet ze het gezelschap om twee maanden als productieassistente te werken voor Michel Khleifi, een Palestijn die aan een Belgische filmschool gestudeerd had en de eerste Palestijnse langspeelfilm wilde maken: Noce en Galilée. ‘Op een dag vroeg Michel me voor een silhouette(een trapje hoger dan figuratie, nvdr.). Die eerste keer voor een filmcamera was magisch. Als ik even onbescheiden mag zijn: ik word heel graag gefilmd, ik heb een speciale relatie met de camera. Weten waar die zich bevindt, maar hem toch negeren. Zo acteren dat jij de camera niet ondergaat en de camera jou niet, ik heb daar al altijd véél plezier uit geput. Twee jaar later volgde de afstudeerfilm van een Palestijn die terugkeerde uit Los Angeles. Die rol was al wat groter. Daarna ben ik vertrokken.’

In 1988 verliet Hiam Abbass Israël. Na een passage in Engeland vestigde ze zich in Frankrijk. ‘Ik had het gevoel dat ik stikte. Ik moest continu strijden om mezelf te mogen zijn. Ook mijn goesting in film en theater speelde een rol.’ Pas nadat ze naar Frankrijk was verhuisd, nam haar carrière een hoge vlucht. Voor de hand lag dat niet. Ze was 28 en moest van nul af aan beginnen. ‘Ik sprak amper Frans, dus in de Franse cinema waren de mogelijkheden beperkt. Maar ik versierde wel hier en daar een rolletje. Heb ik geluk gehad? Stond het in de sterren geschreven? Mettertijd verbeterde mijn Frans en Engels en kreeg ik grote rollen toevertrouwd. Het valt wel op dat ik bijna alle Engelstalige rollen dank aan het feit dat ze iemand met mijn uiterlijk nodig hebben. In de States heb ik nog nooit een Amerikaanse huisvrouw gespeeld die Elizabeth heet. Ik krijg altijd de rol van vreemdelinge. Gelukkig zitten daar ook magnifieke rollen tussen.’

De teller staat op meer dan vijftig rollen in films uit Frankrijk, Amerika, Palestina, Israël, Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Ze viel op in Satin rouge, het verhaal van een alleenstaande Tunesische moeder die zich op cabaret stort. Ze acteerde twee keer voor de Israëlische regisseur Amos Gitai (Free Zone en Disengagement). Ze speelde de moeder van de zelfmoordterroristen in het voor een Oscar genomineerde Paradise Now van de Palestijn Hany Abu-Asad. Ze won een karrenvracht prijzen met de hoofdrol in Lemon Tree. In die film van de Israëliër Eran Riklis tracht een Palestijnse weduwe te verhinderen dat haar buurman, de Israëlische minister van Defensie, haar citroenboomgaard vernietigt. In 2007 zetelde Abbass in de jury van het filmfestival van Berlijn, in 2012 in die van Cannes. ‘Al die reizen naar verschillende culturen, al die ontmoetingen met boeiende filmmakers hebben me ongelooflijk verrijkt.’

Amerikaans avontuur

Ook Hollywood komt Abbass op het spoor. Spectaculair vindt ze dat niet. ‘Van het een komt het ander. Mijn eerste film daar was The Nativity Story van Catherine Hardwicke. In Libanon zag regisseur Tom McCarthy Satin rouge. Hij was onder de indruk, zocht me op in Parijs en bood me een rol aan in The Visitor. Jim Jarmusch had Paradise Now gezien en nam contact met me op voor The Limits of Control. En Denis Villeneuve wilde me onlangs per se voor een rolletje in Blade Runner 2049.

‘Inmiddels kennen de castingbureaus me. Toen Steven Spielberg acteurs zocht voor Munich keek hij naar The Syrian Bride van Eran Riklis en zo kwam ik in zijn vizier. Ik had een bijzondere band met die lieve, lieve man. Hij maakte een consultant van me. Ik moest de andere acteurs coachen.’

Alejandro González Iñárritu vroeg Abbass om hem bij te staan tijdens de opnames van het Marokkaanse luik van Babel. Zelf regisseerde ze vijf jaar geleden haar eerste langspeelfilm, het semi-autobiografische Inheritance (2012).

‘Ik wil nog meer films regisseren, maar daar kruipt veel tijd in. En acteren is een roeping.’ Nu ze soms zelf regisseert, observeert ze nog aandachtiger hoe regisseurs te werk gaan. ‘Van Iñárritu heb ik geleerd om cinematografisch te denken. Van Spielberg dat zelfs de grootsten overal aan twijfelen. Van Eran Riklis en Tom McCarthy heb ik onthouden hoe je acteurs regisseert.’

Hiam Abbass wil doorgaan zolang haar lichaam het volhoudt. ‘Ik wil werken tot ik niet meer kan. Zo gepassioneerd ben ik. Ik stel me daar geen vragen bij. Ik speur geen uren in de spiegel naar nieuwe rimpels. Ik doe voort: ik leef, ik werk, ik vertel.’