‘Een democratie is nooit voor altijd’: Alex Garland en Kirsten Dunst over ‘Civil War’

Zelfmoordaanslagen, bombardementen op burgers, massagraven, lynchpartijen en vluchtelingenstromen: Civil War nestelt zich in het zog van reporters op de frontlijn van een oorlog die nog niet heeft plaatsgevonden maar misschien niet zo denkbeeldig is.

In de straten van New York ­coveren enkele reporters een confrontatie tussen wat officiële ordetroepen ­lijken – veel uitleg krijg je niet – en opposanten die bepaald het geweld niet ­schuwen. Lee ­(Kirsten Dunst) is een legen­darische foto­reporter. Zij en Joel (Wagner ­Moura) zijn actief voor pers­agentschap ­Reuters. De ­ervaren Sammy (Stephen ­McKinley Henderson) werkt ‘voor wat er nog overschiet van The New York Times’. Samen met de jonge Jessie (Caily ­Spaeny) willen ze naar Washington trekken, om de om­streden president (Nick Offerman) te inter­viewen voordat hij zich moet overgeven aan de troepen van de ­Western Alliance, een coalitie van Texaanse en ­Californische milities.

Volgt u nog? Veel meer uitleg zult u niet krijgen van ­regisseur ­Alex ­Garland, die u vooral in het voetspoor van zijn ­reporters dropt ­terwijl die zich een weg ­banen door de ­gruwel van de ‘Tweede ­Amerikaanse Burger­oorlog’.

En blijkbaar krijg je Kirsten Dunst daarvoor nog eens ­buiten. De ster van The ­Virgin Suicides, Spider-­Man en Marie ­Antoinette heeft niet meer op een filmset gestaan sinds Jan ­Campions The Power of the Dog (2021). ‘Ik kijk niet naar de rol’, vertelt ze ons. ’Ik ga voort op de regisseur. En ik wilde al héél lang samen­werken met de briljante Alex Garland.’ De Brit heeft inderdaad al eerder indruk ­gemaakt: hij regisseerde de ­visueel én inhoude­lijke ver­bluffende science­fiction­films ­Annihilation (2018) en Ex Machina (2014). Daarvóór ­leverde hij Danny Boyle onder meer het scenario voor 28 Days Later (2002) en nog ­langer geleden schreef hij de roman The ­Beach (1996). ‘Ex ­Machina heeft me omver­geblazen’, zegt Dunst. ­‘Alex durft zijn ­grootste angsten uit te ­werken. Hij is zowel een goeie, sluwe ­scenarist als een regisseur die de plat­getreden paden durft te verlaten. Ik heb een zwak voor zulke ­mensen, ­echte artiesten die de grenzen verleggen. Zelfs al treft een film uiteindelijk geen doel, ik verkies het grote gebaar boven een risicoloos ‘niet slecht’. Ik acteer als sinds ik drie was. Ik denk dat ik onderhand wel het recht heb om ­enkel nog films te aanvaarden die mij aan­spreken en waar ik met hart en ziel aan kan meewerken.’

Civil War verdiept zich niet al te zeer in de oorzaken van het ­conflict. Waarom precies Texas en ­Californië zich ­hebben afgescheurd en ­samen naar het Capitool trekken om een ­enge ­president af te zetten? Het wordt nauwelijks ­gepreciseerd. ­Politiek is de film volgens Dunst ­louter in de zin dat hij je als kijker de ruimte laat om zélf bij elkaar te ­puzzelen wat er aan de hand is en wat dat zegt over het huidige ­politieke ­klimaat. Dunst: ‘Wakkert Civil War angsten aan? ­Schemert er ergens in al die duisternis hoop door? Is het vooral een anti-oorlogs­film? ­Zulke vragen laten we ­bewust aan de kijker over.’

Regisseur Garland ziet het ook breder dan de ­evidente ­associatie met de actuele ­politieke ­situatie in de VS. ‘Dit kan ook ­elders ­gebeuren. Dat is voor mij een cruciaal punt. Elke natie loopt dat gevaar, ook de westerse ­democratieën die zichzelf buitengewoon vinden en verheven ­wanen boven de ­problemen die ­andere ­landen ­teisteren. Een demo­cratie is nooit voor ­altijd’, zegt hij. ­‘Natuurlijk ­spelen we in op ­specifieke ­zaken waar de VS al een hele tijd enorm mee ­worstelt: populis­tische ­politici, ­polarisering, verdeeldheid, volks­woede, ­racisme, een manifest ­gebrek aan luister­bereidheid en heel erg veel geroep en getier – iederéén meent zijn ­gelijk te kunnen ­halen door harder te ­roepen dan de anderen. ­Alleen is dat niet uniek voor VS. Mijn land, het ­Verenigd ­Koninkrijk, heeft daar ook al lang last van. Een ­beetje overal in ­Europa zijn ­populisten een ­probleem. Polarisering verdeelt ook het Midden-­Oosten, Azië en Zuid-Amerika.’

Wel zijn de VS voor hem een ­evidente ­keuze om zijn verhaal te vertellen. ‘Het is het grootste en machtigste land ter wereld. In Groot-Brittannië zijn de mensen soms beter op de hoogte van de Amerikaanse dan van de nationale politiek. ­Hebben jullie dat ook niet? En over de ­politiek in nabije landen zoals Nederland, Frankrijk of Italië is onze kennis al hele­maal bedroevend. Ik wil maar ­zeggen: het houdt steek om deze issues via Amerika aan te kaarten. Een burger­oorlog in Nederland of het ­Verenigd Koninkrijk zal nu eenmaal niet de­zelfde impact op de wereld hebben.’

Het realisme van Civil War is ­allicht ook meer toe te ­schrijven aan hoe ­Garland zijn film op­vatte dan aan de link met de ­reële ­politiek in ­Washington. De ­regisseur heeft ­bewust geen oorlogsfilms als ­Apocalypse Now of Full ­Metal ­Jacket ­bestudeert. ‘Of het de ­juiste ­benadering was, moeten jij en je ­collega’s maar uitmaken’, grijnst hij, ‘maar we ­hebben zoveel mogelijk de ‘film­grammatica’ ver­meden en die van nieuws­beelden, ­journaals, docu­mentaires en persoonlijke ervaringen zoveel mogelijk ­gehanteerd. We ­hielden voortdurend afstand van de beproefde technieken van de filmindustrie. Al is dat wel makkelijker ­gezegd dan gedaan.’

De scènes werden chronologisch, op ­locatie en met ver­schillende ­camera’s tegelijk ­gedraaid. ‘Zowat overal ­verstopte Alex camera’s’, legt Dunst uit. ‘Ik wist vaak niet eens hoeveel er op ons waren gericht. Ik begrijp niet goed hoe hij de film heeft kunnen ­monteren, zo onwaarschijnlijk veel ­beelden heeft hij geschoten. Want hem kennende, is hij daar met de luizenkam door­gegaan.’

De opnames ­werden door die manier van ­werken één lange roadtrip. Dunst: ‘Inclusief cabin fever. We zaten soms dagenlang in de auto te ­lachen en discussiëren, maar er ­waren ook ­momenten waarop het héél hard ­nodig was om alle chipszakken, drankflessen en troep uit de wagen te verwijderen.’

De opeenvolging van hyper­realistische gevechtsscènes eiste wel haar tol. Een tijd geleden zei Dunst in een interview dat ze na afloop twee weken last had van een post­traumatische stressstoornis, maar van die uitspraak heeft ze spijt. ‘Het was de verkeerde woordkeuze. Ik heb geen echte oorlogssituatie meegemaakt. Maar ik was wel doodop en een beetje shellshocked toen ik na twee weken intense, fysiek uitputtende scènes en de continue onder­dompeling in het hels lawaai van schoten en explosies weer thuis was bij kinderen die om een snack zeuren of tv willen kijken. De jongste is tijdens de opnames één geworden. Ik vrees dat ik als jonge moeder afgepeigerd aan de opnames ben begonnen.’

Voor oorlogsfotografie is Dunst niet in de wieg gelegd. ‘Om mijn ­personage vorm te geven heb ik veel gehad aan Under the Wire, een ­docu­mentaire over de beroemde oorlogs­correspondente Marie Colvin (die in 2012 in Syrië het leven liet, nvdr.). Ik kan er niet bij dat je die job aan­durft. Oorlogs­reporters zijn echte helden. Maar als je daar meer over wil weten moet je bij Alex zijn. Zijn peter was een buitenlandse correspondent die van verschillende conflicten verslag heeft uitgebracht en zijn vader was ­cartoonist voor de krant.’

Garland bevestigt de persoonlijke band met oorlogsreporters. ‘Daar zit ook de sleutel van de film: reporters. Ik wilde als helden ouder­wetse ­reporters, journalisten die heel ­bewust geen plaats hebben voor vooringenomenheid en ­subjectiviteit in hun werk. Vroeger was zelfs het woord ‘ik’ uitgesloten. Reporters schreven niet: ‘ik heb gezien dat’, ze schreven simpelweg wat er was ­gebeurd. Daar schuilt een ­ideologie achter, een ideologie die journalistiek als de vierde macht ­beschouwt.’

De filmmaker benadrukt het ­belang van journalistiek die de overheid controleert, ‘maar dan is het ­cruciaal dat mensen de verslag­geving ook kunnen vertrouwen. En dat is ­tijdens mijn leven – ik ben in­tussen 53 – énorm onder druk ­komen te staan. Voor nieuws­organisaties is het een heel andere tijd dan ­dertig jaar geleden. In plaats van die ­subjectieve gekleurdheid te ­weren zien ze die als een noodzaak. Ze ­durven geen ­lezers of kijkers tegen zich in het ­harnas te ­jagen uit schrik advertentie-­inkomsten te ­verliezen en ze doen er alles aan om hun ­publiek te ­bevestigen in zijn ­ideeën. Zo verzaken ze ­volledig aan hun maat­schappelijke ­opdracht. Het is helaas ontegensprekelijk zo dat verschillende erg ­grote nieuws­organisaties in de ­feiten als propaganda­machines ­werken. ­Propaganda heeft twee belang­rijke kenmerken. Ze is efficiënt maar ­mensen weten dat het ­propaganda is. Het jut mensen op en tegelijk ­wijzen die de media min of meer af. Ze ­vertrouwen ze niet langer. Men lijkt het idee op­gegeven te ­hebben dat journalistiek een noodzaak is. En onder­tussen wordt de ­journalistiek ook nog eens aan­gevallen door ­politici die ­garen spinnen bij het onder­mijnen van haar geloofwaardigheid. Op een bescheiden manier wil Civil War de fakkel van de ­journalistiek in de lucht steken. Ter onder­steuning van de ­goede journalisten. Zo zijn er nog altijd heel veel.’