‘Darkest Hour had een kritisch beeld kunnen brengen over staatsmanschap in tijden van oprukkend fascisme, maar presenteert in de plaats daarvan een gemakkelijke, zelfgenoegzame en uiteindelijk onjuiste fantasie van moed en nationale eenheid’, schrijft Knack Focus-journaliste Anke Wauters.
De scenarist Aaron Sorkin vroeg zich ooit luidop af: ‘What is the big deal about accuracy for accuracy’s sake, and can we not have the true to be the enemy of the good?’
Aan dat citaat moest ik onwillekeurig denken toen ik onlangs teleurgesteld naar de eindcredits van Darkest Hour keek. De Winston Churchill-prent van Joe Wright had een genuanceerd beeld kunnen brengen over complex staatsmanschap in tijden van oprukkend fascisme.
Helaas zit de film zo vol historische fouten om toch maar krampachtig vast te houden aan het geïdealiseerde beeld van Europese veerkracht dat de titel net zo goed ‘keep calm and carry on’ had kunnen zijn.
Darkest Hour draait rond de eerste weken van Churchill als hoofd van de Britse regering, met als hoogtepunt de evacuatie van Duinkerke door civiele boten, bekend als ‘Operatie Dynamo’.
De film start in mei 1940. Na de invasie van Denemarken en Noorwegen, valt Duitsland West-Europa binnen. Luxemburg is bezet op 10 mei. Nederland geeft zich over op 14 mei. In Frankrijk en België dwingt het militaire apparaat van de nazi’s het grootste deel van het Britse leger op een strand in Duinkerke.
Geen uitweg, geen hoop. De Europese politieke situatie is wankel, de verslagen van het leger mistroostig. Groot-Brittannië schippert tussen twee slechte opties: een desastreuze oorlog aangaan of zich onderwerpen aan een hoogstwaarschijnlijk tijdelijke vrede onder Hitlers vernederende voorwaarden.
Neville Chamberlain, de toenmalige Britse premier, werd na een motie van wantrouwen op 8 mei 1940 vervangen door Winston Churchill, op dat moment niet geliefd bij veel van zijn collega’s in de Conservative Party en gewantrouwd door King George VI.
De werking van het War Cabinet
Was Churchill echt de grote held waarin Darkest Hour ons wil doen geloven?
Darkest Hour toont vervolgens hoe eind mei 1940 enkele meetings van het War Cabinet plaatsvinden. Dit crisisteam zal beslissen of het Verenigd Koninkrijk blijft vechten tegen de nazis, die op dat moment de quasi-hulpeloze troepen in Duinkerke naderen, dan wel dat het een knieval doet voor Hitler. In de kern van het War Cabinet zitten twee leden van de Conservative Party (voormalig eerste minister Chamberlain en buitenlandminister Lord Halifax) en twee leden van de Labour Party (Clement Attlee en Arthur Greenwood).
Labour steunt Churchill, die wil blijven vechten. Chamberlain stelt zich neutraal op en Halifax is voor onderhandelingen met de Italiaanse Benito Mussolini als bemiddelaar. Omdat Churchill en Halifax er niet uitkomen, vervoegt ook de partijleider van de Liberals en Churchill-supporter, Sir Archibald Sinclair, op vraag van de premier het team.
Halifax is voor onderhandelingen omdat hij vreest dat te veel soldaten en burgers zullen sterven, een vrees die niet onterecht is gezien de hachelijke situatie van de Britse troepen in Duinkerke. Churchill is tegen de onderhandelingen omdat de UK in zo’n zwakke positie staat dat Hitler belachelijke eisen zal kunnen stellen en de Britse regering een marionet van de nazi’s kan worden.
Halifax dreigt om op te stappen als Churchill offers blijft brengen, wat niet goed zou zijn voor Churchill, die in zeer ongunstige omstandigheden is aangesteld als eerste minister: als Halifax aftreedt, zal Chamberlain volgen, en dan zal Churchill geconfronteerd worden met een parlementaire opstand in het Lagerhuis. Dat kan leiden tot zijn ontslag als premier en de herbenoeming van Chamberlain of mogelijk de benoeming van Halifax.
Uiteindelijk hebben Halifax en Churchill een gesprek buiten. Dit is het enige moment van Churchills War Cabinet waar we geen geschreven verslag van hebben. Niemand weet exact wat er besproken is tussen de twee opponenten. Wat wel zeker is: niet lang later, tijdens de laatste vergadering, trekt Churchill naar de rest van zijn kabinet om hen te overhalen van zijn standpunt.
Het genie versus de Big Bad Fascist
Churchill is traditioneel op het schild gehesen als de man die Europa redde, en daar is wat van aan. Maar wil dat zeggen dat we moeten vergeten hoe gemakkelijk het ook mis had kunnen lopen?
Maar Darkest Hour maakt hier een markante omweg. In een belachelijke en helaas plotbepalende scène neemt Churchill de metro om ‘de gewone bevolking’ te vragen of hij gelijk heeft. Zij moedigen hem aan om tot het bittere eind vol te houden, waarop een kwieke Churchill naar het Lagerhuis trekt om zijn memorabele ‘we shall fight on the beaches’-speech te geven.
Mooi, alleen jammer dat het niet klopt. Het echte verhaal is dat Churchill zowel tegen zijn War Cabinet als tegen Halifax inging om zijn postje veilig te stellen. Het gebruik van de impromptu focusgroep in de metro vertegenwoordigt een sentimentele overtuiging dat burgers eensgezind waren in hun wil om fascisme te bestrijden.
In Darkest Hour is Halifax geportretteerd als een sinistere verrader die samen met Chamberlain de Grote Rechtvaardige Held Churchill in de val probeert te lokken. Wat niet geheel eerlijk is: in realiteit was deze man terecht bezorgd om het verlies van honderdduizenden levens en ijverde hij voor een diplomatieke oplossing.
En Churchill wordt getoond als een dronken, bevlogen, getormenteerd genie dat niet wil buigen voor de Big Bad Fascist. Wat ook niet helemaal juist is: in realiteit was hij opportunistischer dan we hem voorstellen, met een twijfelachtig racistisch verleden. ‘In de pauze zullen de beter geïnformeerde bezoekers tegen elkaar zeggen: nou, zijn aartsconservatieve houding ten opzichte van Afrikanen, Ieren, Indiërs en vakbonden wordt nogal gedownplayed. Waarop weer andere bezoekers zeggen: ach ja, kind van zijn tijd’, schrijft Joos de Vries daarover in De Groene Amsterdammer.
Churchill is traditioneel op het schild gehesen als de man die Europa redde, en daar is wat van aan. Zonder hem was dit artikel waarschijnlijk in het Duits geschreven. Maar wil dat zeggen dat we moeten vergeten hoe gemakkelijk het ook mis had kunnen lopen? Moeten we de waarheid verbloemen omdat de waarheid misschien geen box-officehit is?
De waarheid had hier een interessantere en belangrijkere film opgeleverd.
De verhalen die we vertellen zijn belangrijk, zeker vandaag. Darkest Hour is een historisch inaccurate film over een rechtschapen volksmenner die door zijn regering tegengewerkt wordt terwijl hij ocharme het juiste wil doen, en daarin gesteund wordt door de mensen op straat.
Dit is een gevaarlijk staaltje geromantiseerd populisme. In werkelijkheid was de politieke overwinning van Churchill het resultaat van zijn vermogen om de andere leden van de elite in het oorlogskabinet te overhalen en om Halifax te neutraliseren.
Simpele heldenverering
Het misleidende idee van ‘heroïsch verzet’ dat de film propageert mist de belangrijke nuances over de keuzes die toen gemaakt moesten worden. In plaats van het publiek uit te nodigen om na te denken over de moeilijkheden van democratisch bestuur in een extreemrechts klimaat, promoot Darkest Hour simpele heldenverering.
Een film mag dat doen, zou Aaron Sorkin hier ongetwijfeld van denken, en ergens heeft hij gelijk. Maar wanneer we de geschiedenis hervertellen als een verhaal van ‘alleen maar goede’ versus ‘alleen maar kwaadaardige mensen’, dreigen we lessen te missen over de werking van dat goed en kwaad en kunnen we hervallen in een zeer stereotiep beeld van hoe wij dat goed en kwaad definiëren.
Darkest Hour had een kritisch beeld kunnen brengen over staatsmanschap in tijden van oprukkend fascisme, maar presenteert in de plaats daarvan een gemakkelijke, zelfgenoegzame en uiteindelijk onjuiste fantasie van moed en nationale eenheid.
In het huidige politieke klimaat kan zo’n subjectief portret van de Britse vechtlust zelfs als reactionair gezien worden. Darkest Hour toont Groot-Brittannië als superieur tegenover een verbrokkelend Europa. Deze film is de brexit-versie van de Britse identiteit in een notendop.
De werking van de geschiedenis is echter van die aard dat we pas achteraf weten of we het bij het rechte eind hadden. En het is te gemakkelijk om onszelf nu op de borst te kloppen omdat we in ‘ons meest donkere uur’ de juiste beslissing – tegen de nazi’s vechten – hebben genomen en dat aan te wenden als een eeuwig geldend bewijs van Europa’s moreel kompas.
Aaron Sorkin had een punt: nauwkeurigheid omwille van de nauwkeurigheid leent zich inderdaad niet tot het meest sensationele verhaal. Maar hoeveel sensationeler moet een verhaal over een van de grootste oorlogen in onze geschiedenis zijn? Meer nog, de waarheid had hier zelfs een interessantere en belangrijkere film opgeleverd.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
