Warren Ellis over zijn documentaire: ‘Ik wist dat dit heel veel pijn zou doen’

Opper-Bad Seed Warren Ellis laat zich niet meer gijzelen door een gitzwart jeugdtrauma. In de documentaire Ellis Park komt de rechterhand van Nick Cave zijn demonen onder ogen. ‘Deze film heeft mijn leven fundamenteel veranderd.’

Waarom geen dure sportwagen kopen met al het geld dat hij al verdiende door Nick Cave aan zijn meest bezwerende muziek én zijn kolkende concerten te helpen? Warren Ellis krijgt het niet over zijn hart. ‘Speelt mijn working class-achtergrond me parten? Of mijn im­pos­ter­syn­droom? Op een dag zal iemand inzien dat ik redelijk talentloos ben en dan houdt alles voor me op,’ grijnst hij vanachter zijn schrikwekkende baard. ‘Al mijn kinderen hebben een dak boven hun hoofd en konden studeren. Zomaar een hoop geld aan iets uitgeven, enkel omdat het kan? Ik kan dat gewoon niet. Zo’n sportwagen zou zonde van het geld zijn. Misschien is dat mijn probleem.’

Arme aap

De sjamanistische muzikant stak zijn geld liever in de oprichting van een opvangcentrum voor wilde dieren, op het Indonesische eiland Sumatra. ‘Mishandelde dieren kunnen er waardig sterven. Femke den Haas (Nederlandse dierenrechtenactivisite, nvdr.) bestrijdt al tien jaar dierensmokkel. Bevrijde dieren worden teruggezet waar ze thuishoren, in de jungle of in de zee. Maar soms gaat dat niet omdat ze te zwaar mishandeld zijn.’ Zoals Rina, een aap die geen armen meer heeft. Of zoals de beren die na vijf jaar in een veel te kleine, vieze kooi niet meer voor zichzelf kunnen zorgen.

Ellis Park zag in 2021 het licht, al wist Warren Ellis totaal niet hoe hij dat moest aanpakken. ‘Maar dat is geen reden om het niet te doen. De motivering was emotioneel: iets teruggeven aan de maatschappij. Ik deed het niet voor mijn karma, maar ik kreeg onnoemelijk veel terug. Het was niet minder belangrijk dan kinderen maken of – in deze fase van mijn leven – honden hebben.’ Een van zijn twee honden is drie weken geleden onverwacht gestorven. ‘Een uitzonderlijke hond, een wijze ziel die me leerde een beter mens te zijn.’

Het draaien van deze film over Ellis Park, die ook bij ons een bioscooprelease krijgt, had een immense impact op de dierenvriend. ‘Dit was een van de belangrijkste creatieve dingen waar ik ooit bij betrokken was. Het heeft mijn leven fundamenteel veranderd.’

Justin Kurzel, de regisseur van The Order, met Jude Law, en het uitstekende True History of the Kelly Gang, overtuigde Ellis om niet alleen in de jungle te filmen maar ook in Ballarat, Australië. De stad van zijn jeugd. De stad van zijn ouders. In een ongemeen beklijvende scène ziet hij hen voor het eerst sinds lang terug.

Vervloekte familie

‘Justin wilde filmen waar ik was geboren. Iets fluisterde hem in dat daar het antwoord lag op de vraag waarom ik het dierenpark oprichtte. En hij had nog gelijk ook. Mijn leven maakte bokkensprongen en het was het juiste moment om mijn verleden eindelijk onder ogen te komen.’ Hij wil het niet groter maken dan het is. ‘Zulke zaken horen bij het leven. Ik sprong in de duisternis. Ik wist dat het goed zou zijn maar ook dat het veel pijn zou doen.’

Ellis vroeg zijn vader of hij met een filmploeg mocht langskomen. ‘Ik zet de ketel op, kom maar langs, mate’, zei die. ‘Ik wist dat de thuissituatie na de lockdown ingewikkeld was geworden maar niet in welke mate. Dat hield mijn vader voor zich. De schok was enorm. Mijn moeders dementie bleek vergevorderd, mijn vader leek wel een skelet. Hij was stervende.’

Voor zijn vader was de film een reddingsboei. ‘Dat heeft hij me op het hart gedrukt. Hij voelde zich eindelijk erkend in zijn bestaan. Nadat mijn moeder in een rusthuis was geplaatst, heb ik maanden voor hem heb kunnen zorgen – koken, luisteren naar verhalen uit zijn jeugd. Ik leerde hem in zijn laatste levensjaar beter kennen dan in de zestig jaar daarvoor. Mijn ouders hadden een ingewikkelde relatie maar dat het zo verschrikkelijk was als mijn vader toen heeft opgebiecht, wist ik niet. Hij heeft een en ander op papier gezet. Hij wilde dat ik bij zijn dood zou weten dat hij niet gek was. Ook al was hij het bijna geworden.’

De opperbaard van de Bad Seeds had een moeilijke jeugd. ‘Alle families zijn complex. De mens is nu eenmaal zo. Maar met sommige aspecten van mijn jeugd kon ik maar geen vrede nemen. De antwoorden kwamen erg laat omdat ik niet wist hoe ik de vraag moest stellen, maar ook omdat ik diep van binnen altijd heel bang ben geweest voor wat mijn moeder mijn vader zou aandoen.’

Warren Ellis ruilt de stoel in voor een divan en vlijt zich neer. Zijn moeder kon ook geweldig, lief en fantastisch zijn, maar was vreselijk onvoorspelbaar. ‘Ondertussen heb ik medelijden met haar. Is er iets ongediagnosticeerd gebleven? Ik weet dat ze als kind door haar moeder is mishandeld. Het is een soort familievloek. En toen ik zelf kinderen kreeg, wist ik dat het bij mij moest stoppen: dit houdt hier op! Onze jeugd mag dan nog ons referentiepunt zijn, onze basis, maar je bent het aan jezelf verplicht om je er niet door laten te definiëren.’

Dark night of the soul

Muziek was Ellis’ redding. ‘Ik werd een man toen ik als muzikant de wereld instapte. Maar telkens ik terugkeerde naar Ballarat voelde ik me opnieuw een kind van zeven, verlamd door schrik.’ Hij vertelde regisseur Kurzel waarom hij niet wilde terugkeren naar Ballarat. ‘Hij gaf geen krimp. “Mate, dat wordt een belangrijk moment in je leven”, zei hij. Ik zal hem daar de rest van mijn leven dankbaar voor zijn. Het zette een heel proces in gang. Ik keerde terug. Ik vond vrede. Ik kreeg compassie. Ik raakte af van de woede die ik veel te lang verborgen had gehouden.’

Dat zegt Warren Ellis vandaag, nu de helse weerslag van die terugkeer naar Ballarat achter de rug is. ‘Ik kreeg een zenuwinzinking. Voor mijn ziel was het de donkerste nacht ooit. Vier, vijf maanden lang, tussen mijn terugkeer uit Sumatra en het maken van Wild God (recentste album van Nick Cave and the Bad Seeds, nvdr.) in. Ik heb zelfs gedacht dat ik er niet meer ging zijn om de film af te werken.’

Hij dacht ook aan One More Time with Feeling, een aangrijpende film van Andrew Dominik over Nick Cave, die na het overlijden van zijn vijftienjarige zoon Arthur verderwerkte aan het album Skeleton Tree. ‘Nick belde mij nadat hij de montage had gezien. Hij had allerlei bezwaren. “Het is zo rauw. Ik vind het goed en dan weer niet. Wil jij eens voor mij kijken?” Ik heb dat gedaan en heb teruggebeld. “Nick, de film is geweldig. Ik begrijp dat je er zo diep in zit dat je geen overzicht meer hebt. Maar One More Time with Feeling is buitengewoon, echt prachtig. Laat het zijn gang gaan.” Nick is een van mijn beste vrienden. Ik stond dichtbij alles wat er met hem en zijn familie is gebeurd.’

Op zijn beurt vroeg hij Nick Cave om raad voor Ellis Park. Net als aan Andrew Dominik, aan zijn vriendin en de twee andere muzikanten van Dirty Three. ‘Vijf mensen die om me geven. Hun reacties liepen gelijk. Ze vonden het over het algemeen erg goed en vroegen, heel constructief, of ik sommige momenten wel echt in de film wilde. Soms volgde ik hen, soms niet. Hun steun was troostend.’

Nooit meer zwijgen

Nu is hij wildenthousiast over zijn beslissing. ‘Als er één jongere door de film het gevoel krijgt dat er misschien toch een uitweg is – want kijk naar deze fucking zestiger die als muzikant zo veel voor mekaar krijgt – dan was het alle moeite, alle pijn, waard.’ Zwijgen lost niets op. ‘Transparant worden, eerlijk zijn tegen mezelf was een cruciale stap naar een vorm van vrede. Ik heb twee decennia lang drugs gebruikt. Soms voor het plezier, soms omdat ik dacht dat ik een betere persoon werd als ik drugs nam of dronk. Ik schermde me volledig af van mijn jeugd. Muziek, werken, was fantastisch omdat ik er mij helemaal in kon verliezen.’

Volgens Ellis is de mens voorgeprogrammeerd om trauma’s te verbergen en te verzwijgen. ‘Maar dat voedt ze alleen maar. Op een gegeven moment moet je je demonen onder ogen komen. Bij mij stond er een camera op toen het gebeurde.’

Sinds Ellis Park én zijn boek Nina Simone’s kauwgom heeft hij veel intense gesprekken met mensen die zich aangesproken voelen. ‘Ik steek daar zelf altijd veel van op. Ook van interviews trouwens. We worstelen allemaal. Ik heb in de verste verte niet alle antwoorden. Maar praten helpt.’

Dus weigert hij te zwijgen, ook over zijn lelijke verslaving aan kalmeringsmiddelen, na eerder ook heroïne. ‘Toen ik eind jaren negentig ophield met drugs, heb ik verschillende therapieën uitgeprobeerd, waaronder primal scream-therapie. Ik ging bij de Ano­nie­me Al­co­ho­lis­ten en de Narcotics Anonymous (wat bij ons vroeger de Anonieme Verslaafden heette, nvdr.). Ik kreeg kinderen. Mijn leven maakte een omslag.’ Maar in 2010 kregen zijn angsten weer de bovenhand. ‘Een arts schreef me Xanax, valium en aanverwanten voor. Het hielp, maar verdomme, ik zou ze nooit of nooit meer opnieuw slikken. Van die medicijnen afkicken is het ergste wat ik ooit heb moeten doen.’

‘Artsen schrijven benzodiazepines (synthetische kalmeermiddelen zoals valium, nvdr.) voor alsof ze een remedie zijn maar zij zijn de kwaal. Als ik daarover praat, laat er altijd wel iemand weten hoe hard dat hen heeft geholpen. Dus praat ik.’

In december laat hij zijn viool nog eens praten. Dan treedt hij met zijn cultband Dirty Three op in Brussel. ‘Het is geen band die je elk weekend aan het werk wilt zien. We touren niet veel, maar de tijd was rijp. Ik heb optredens even hard nodig als water of lucht. Ze zijn mijn levensbloed. Tijdens solo-optredens in Sicilië en Venetië kroop ik onlangs het podium op zonder vast plan. Best eng, maar ik ga ervoor en als het publiek dan meedoet, krijg ik het gevoel dat ik een berg in twee kan splijten. Ik haal uit zulke optredens iets wat niets anders in het leven me kan geven. Zonder zou ik niet verder kunnen. Zonder hou ik op te bestaan. Dat is na 35 jaar alleen maar verergerd.’ Het is zijn geluk. En het onze.