Waarom u steeds meer films tegenkomt die zich (letterlijk) op een scherm afspelen

Momenteel kan u in de bioscoop de screenlife film Missing bekijken – een zenuwslopend thrillerdrama waarin we zien hoe een dochter haar vermiste moeder opspoort met niets anders dan haar computer en smartphone. Het is echter lang niet de eerste film die zich volledig afspeelt binnen – en speelt met – de grenzen van het virtuele scherm.

Screenlife films zijn gemakkelijk te herkennen aan hun unieke manier van visuele verhaalvertelling. Strikt genomen zijn er drie regels te volgen om als screenlife film bestempeld te worden. Eenheid van ruimte: er wordt slechts één scherm getoond, wat dan bijvoorbeeld een computerscherm kan zijn. Eenheid van geluid, wat betekent dat het geluid alleen van dat scherm mag komen. Eenheid van tijd, wat wil zeggen dat alles wordt weergegeven als een real-time proces. In de loop der jaren zijn de grenzen van het filmformat echter vaak bijgesteld, waarbij steeds innovatieve benaderingen van het format aan de basis lagen. We zetten de meest relevante uiteenzettingen van de visueel aparte filmvorm op een rijtje.

Thomas est amoureux (2000)

Anno 2000 maakt Belgisch indieregisseur Pierre-Paul Renders met zijn Thomas est amoureux een tot op heden tamelijk onbekende film voor het grote publiek, ondanks een première op het filmfestival in Venetië. De film in het kort: een agorafobe angstvallige jongeman die al acht jaar het zonlicht niet meer durft te trotseren, krijgt sekstherapie ‘op afstand’ voorgeschreven. De hele film speelt zich letterlijk af op het kleine scherm: Thomas’ computer. Alles wat hij meemaakt, beleeft de kijker à la minute met hem mee, maar zijn gelaat blijft de volledige 97 minuten een mysterie. De recensies waren verdeeld, maar over één ding was men het eens: een protagonist die nooit het gezicht laat zien werd op zijn minst intrigerend gevonden. Wat Renders in 2000 nog niet kon weten is dat zijn film uiteindelijk de eerste zou worden binnen een nieuw filmformat dat vooral na 2010 een flinke opmars maakte.

Unfriended (2014)

Flashforward naar anderhalf decennium later. Ondertussen liep het witte doek warm voor de filmtechniek van ‘found footage’: films waarin het grootste deel van het werk wordt aangeboden in de vorm van ‘gevonden’ video-opnamen. Gepopulariseerd door The Blair Witch Project (1999) en verder de mainstream ingesijpeld door Paranormal Activity (2007) en Cloverfield (2008), was het tijd voor de volgende stap in de pseudo-documentaire vorm van filmmaken.

Enter Timur Bekmambetov, de man die de eerste echte een poging ondernam om de screenlife film op te blazen. Het resultaat werd Unfriended, de horrorfilm die, met zijn catchphrase ‘your memories stay on the internet forever, but so do your mistakes’, de kijker meesleept in een videogesprek waarin een vriendengroep wordt geteisterd door de geest van een ‘vriendin’ die ze enige tijd geleden de dood in hebben gejaagd. In de woelige jaren 2010, vers na de tragische dood van Amanda Todd – de vijftienjarige Canadese die bezweek onder internettrollen en cyberpesten – was dit een relevant verhalend spoor om te volgen. Al werd de film uiteindelijk niet al te goed onthaald, met kritieken als ‘goed idee, slechte uitvoering’ als rode draad. Toch werd deze film gezien als de eerste commercieel populaire screenlife film, en het zou zeker niet de laatste zijn. 

Searching (2018)

De meest succesvolle screenlife film – overigens ook geproduceerd door Bekmambetov – is Searching uit 2018. De film zou met zijn eenvoudige premisse een beetje ongeïnspireerd moeten aanvoelen. Het zoveelste verhaal over een vader die op zoek gaat naar zijn vermiste dochter, en gaandeweg ontdekt dat hij haar ‘toch niet zo goed kende als gedacht’. Het resultaat was echter allesbehalve slap. Gefilmd met nieuwshelicopters, drones, een GoPro en de iPhone van regisseur Aneesh Chaganty, was de film goed voor drie prijzen op het Sundance Film Festival, succesvolle Box Office cijfers en goede kritieken.

Als je op zoek bent naar een rake antropologische studie van menselijk gedrag binnen sociale mediasferen, is de film is zeker de moeite waard. En anders eigenlijk ook, al is het maar om uit te zoeken hoe een in slechts 13 dagen gefilmde film in hemelsnaam anderhalf jaar nodig had om gemonteerd te worden. Met Searching werd het ook nog duidelijker: screenlife is geen subgenre van horror. De verhalende mogelijkheden zijn eindeloos.

Spree (2020)

Fans van Joe Keery – pretentieloze hartendief uit Stranger Things die evenzeer bekend staat om zijn buitensporige haardos – konden een gat in de lucht springen wanneer werd aangekondigd dat hij zijn eerste hoofdrol te pakken had. De film: Spree. Het verhaal: een psychopathische influencer slash Uber-chauffeur genaamd Kurt die in zijn queeste naar roem niets beters vindt dan zichzelf te filmen terwijl hij zijn Uber-klanten vermoordt. Het doel van de film: lachen om de absurditeit van het hele influencer gebeuren en de drang om ‘viraal te gaan’. Al wordt dit idee wel op een zeer onsubtiele manier uitgewerkt. Van ‘unboxing video’s’ tot video’s waarin Kurt verschillende vapes beoordeelt. Het komt allemaal wat karikaturaal over.

Hoewel Spree weer afwijkt van het computerschermfeit – de film toont vooral livestreams en vlogs –  geeft het vooral op narratief vlak een frisse kijk op het format. De toewijding van het personage houdt bijvoorbeeld niet op bij het einde van de film. Als u naar het YouTube-kanaal ‘Kurtsworld96’ surft, zult u snel begrijpen wat we bedoelen. Zelfs na de release van de film is het kanaal actief gebleven. En wie wil er nu niet zien hoe een fictieve psychopaat het nieuwe kledingmerk van Kim Kardashian recenseert?

Host (2020)

In 2020 kwam er plots een kleine screenlife boom, voornamelijk gelinkt aan de coronacrisis. In tijden waarin het onmogelijk was om op locatie te filmen, creëerde het format een veilige en goedkope manier om films te maken. De film Host bleek daarvan het bekendste en meest expliciete voorbeeld. De opzet van de film is letterlijk een groep vrienden die tijdens de pandemie een séance houdt via ZOOM die – uiteraard – uitdraait op een tragedie. Al snel volgen andere screenlife films zoals Dashcam (2021) en Safer at Home (2021) die corona als narratieve drijfveer gebruiken.

Missing (2023)

Momenteel is in de bioscoop de spirituele opvolger van Searching te zien. Bij de aankondiging van Missing gaf Chaganty (regisseur van Searching) nog aan: ‘met alle respect voor Taken, dit is niet Taken.’ Daarmee bedoelde hij waarschijnlijk dat het plot van de tweede film geen overtollig afkooksel van het eerste verhaal zou worden. Nieuwe cast, nieuwe plot. Een beetje zoals een anthologieserie, met andere woorden. Deze keer zijn de rollen omgedraaid: een dochter mag op zoek naar haar vermiste moeder, over wie ze gaandeweg ontdekt dat ze ‘haar toch niet zo goed kende als gedacht’. Toegegeven, de plot klinkt op het eerste zicht niet zo anders. Hoe de invulling van dit thrillerdrama zich onderscheidt van zijn voorganger is aan u om te ontdekken.

Of screenlife een format zal worden dat in de toekomst nog heftiger zal worden uitgeput, lijkt ons niet aannemelijk. De onmogelijkheid om buiten de grenzen van ‘het scherm’ te treden is en blijft een beperkend en claustrofobisch gegeven. Maar tegelijkertijd blijft het fascinerend om te zien wat filmmakers in de marges van de industrie nog met dit format kunnen verwezenlijken. Zoals eerder gezegd zijn de narratieve mogelijkheden onbeperkt.