Waarom Sandra Hüller geen nazi wilde spelen maar het toch deed

Wie kan – én wil – de banaliteit van het kwaad een gezicht, een stem, een lichaam geven? De Duitse Sandra Hüller neemt haar ‘verantwoordelijkheid’ in The Zone of Interest.

‘Dank voor jullie moed om dit koppel te portretteren en zo dé vraag aan het publiek te belichamen: in hoeverre zijn wij als zij?’ Met die woorden bedankte regisseur Jonathan Glazer in Cannes Christian Friedel en Sandra Hüller, de uitmuntende Duitse acteurs die in The Zone of Interest het echtpaar Höss gestalte geven.

Hüller, die doorbrak met haar hoofdrol in Toni Erdmann (2016) en recent nog de hoofdrol speelde in Gouden Palm Anatomie d’une chute, stemde pas na lang aarzelen in: nazipersonages stonden op haar zwarte lijst. ‘Het plan was om nooit betrokken te raken bij een project over nazi’s of fascisten’, legt ze uit. Daar had ik goede redenen voor. Om te beginnen zijn het zelden interessante rollen maar is het wel voor die rollen dat je als Duitser in het buitenland aanvankelijk wordt gevraagd. Duitsers kunnen ook wel wat anders dan fascisten spelen. Ten tweede stoten die uniformen en die manieren van denken me af. Ik word daar misselijk van. Ik voelde in tegenstelling tot sommige collega’s niet de minste behoefte om dat te exploreren. Het kwam zelfs niet in me op dat ik dat misschien ooit zou moeten doen. Zo duidelijk was het voor mij.’

Nazi’s zijn zelden interessante rollen. En Duitsers kunnen ook wel wat anders dan fascisten spelen.

Maar toen klopte Jonathan Glazer aan, een regisseur die ze bewondert. ‘We hebben intens gepraat. Hij wilde het leven van Hedwig en Rudolf Höss zo leeg en betekenisloos mogelijk voorstellen. Ze voelen zelfs niets wanneer ze hun kinderen op een zomerdag in de tuin zien spelen. Er gaapt een leegte in hen. Ik moest die rol minstens overwegen. Na lange gesprekken met mensen die dicht bij mij staan, ben ik overstag gegaan. Vanuit de redenering dat iemand het gaat moeten doen, misschien moet ik als Duitse die verantwoordelijkheid dan maar opnemen.’

Moest The Zone of Interest gemaakt? Kon de wereld niet verder zonder? ‘Het is toch erg belangrijk om de perversiteit van die manier van leven te portretteren. Eigenlijk hebben we die allemaal gedeeltelijk in ons en passen we ze bijna dagelijks toe: uit gemakzucht sluiten we onze ogen voor onheil, voor al wat onze rust dreigt te verstoren.’

Hüller was bovendien geïntrigeerd door de moeilijke vragen die Glazer zich op de hals haalt met een film over de Holocaust vanuit het perspectief van een kampcommandant. “Mag je dat tonen? Is het mogelijk dat tonen? Hoe toon je dat? Op sommige momenten zie je de personages zich lekker ontspannen. Kan dat in die context? Op een metaniveau zijn dat razend interessante vragen. De uitdaging was enorm. Want het laatste wat je wil, is dat de verkeerde mensen om de verkeerde redenen je film toejuichen.’

Begrijpelijk: Hüller wilde niet dat het personage aan haar bleef kleven. ‘Ik heb dat simpelweg niet toegelaten. Ze kwam nooit vertrouwd over. Volgens mij is er niet echt een juiste manier om zo’n rol te spelen. Het ging er nooit om een buitengewone prestatie neer te zetten of zo. Respect stond voorop. Ik moet wel bekennen dat ik opgelucht was toen de opnames er voor mij op zaten en ik Hedwig Höss met plezier achter me kon laten.”

The Zone of Interest werd niet in een studio maar vlak naast het voormalige concentratiekamp gedraaid. Glazer is ervan overtuigd dat de bijzondere atmosfeer van die plek terug te vinden is in elke pixel van de film. In de zomer van 2021 pendelde Hüller tussen Leipzig, haar uitvalsbasis in Duitsland, en het Poolse Oswiecim voor de opnames. ‘Met mijn hond op de achterbank van de auto want ook die heeft een rol in de film’, lacht ze. ‘De opnames in Oswiecim, dicht bij het Stammlager, waren uiteraard intens, net als de rondleiding in Auschwitz. Ik werd er verwelkomd en gegidst door fantastische mensen. Ik ben hen daar ontzettend dankbaar voor. Voor een Duitser is dat niet evident. Ik neem die ervaring mee voor de rest van mijn leven. Maar met het personage had dat niets te maken. Zij geeft niet om wat daar gebeurt, ook al leeft ze letterlijk in de schaduw van het concentratiekamp.’