Waarom kinderfilms zoveel gelukkige arme mensen tonen

Onze kinderen krijgen via films een fout beeld van wat armoede inhoudt. Tenminste, als we het onderzoek van drie Amerikaanse sociologen mogen geloven. Daaruit blijkt dat kinderfilms armoede vaak minimaliseren of romantiseren: waarom Mary Poppins toch niet zo goed is voor onze jongsten als we dachten.

Opvoeden is al lang niet meer louter de taak van de ouders, de school of – in sommige gevallen – de nanny. Ook de filmindustrie toont onze kinderen hoe deze wereld in elkaar zit. Zo leert dat klein grut via het scherm bijvoorbeeld het onderscheid tussen de verschillende sociale klassen. Maar krijgt de jeugd wel een correct beeld van de ongelijkheid in de wereld? Dr. Jessi Streib van de Amerikaanse Duke University wijdde er samen met twee studenten een onderzoek aan, dat ze publiceerden in Journal of Poverty.

De socioloog en haar studenten bekeken 32 kinderfilms die op 1 januari 2014 meer dan honderd miljoen dollar hadden opgeleverd en waarin elk personage uit een duidelijke sociale klasse kwam. Wie beweert dat onderzoek altijd saai is: think again. Daaruit leidden ze af welke boodschappen kinderen meekregen over klassenverschillen. De analyse bracht hen tot verschillende interessante resultaten.

Straatratten

Voor het onderzoek verdeelden Streib en co. de hoofdpersonages van de bekeken films in vijf standen, gaande van ‘hoogst gegoede klasse’ tot ‘arm’. Meer dan 56% van deze figuren mocht zichzelf tot de twee rijkste categorieën rekenen. Minderbedeelde personages bleven met andere woorden opmerkelijk onderbelicht als we de resultaten leggen naast de effectieve welvaartcijfers van vandaag.

Wanneer er dan wel personages uit lagere klassen in beeld komen, worden hun tekortkomingen vaak geromantiseerd, geminimaliseerd of gewoon helemaal niet weergegeven. Kijk maar naar ‘Ratatouille’, waarin hoofdpersonage Remy de rat het ergste aan armoede vindt dat zijn collega-ratten geen smaak voor goed eten hebben. Zij eten voedsel dat in zijn ogen het niet waard is om eten genoemd te worden. Ook een Disneyprent over een andere straatrat, ‘Aladdin’, geeft niet meteen een realistisch beeld van verschillen in inkomen. Armoede wordt er afgestempeld als de keerzijde van ongelooflijke rijkdom. Geen geld hebben of zo rijk zijn als de zee diep is: een andere financiële situatie bestaat niet in het fictieve koninkrijk Agrabah.

Solidair meubilair

Het werkvolk mag dan wel armer zijn qua middelen, het is zoveel rijker qua warmte en menselijkheid dan de gegoede burgers in kinderfilms. Het is opvallend hoe hard de beeldschetsing hier verschilt van films voor volwassenen. De onderzoekers verwijzen hierbij bijvoorbeeld naar het levende meubilair in ‘Belle en het Beest’, de dwergen van ‘Sneeuwwitje’ of de soldaten bij ‘Mulan’: er wordt samen gespeeld en gewerkt, ze steunen elkaar door dik en dun en zijn nog meer solidair dan de gemiddelde vrijwilliger van Amnesty International.

Deze gemeenschappen zijn zelfs zo warm dat enkele leden van de gegoedere klasse vrijwillig afdalen om er deel van uit te maken, stelt de publicatie van Streib. Denk aan de rode racewagen Lightning McQueen uit ‘Cars’: wanneer hij ontdekt wat het betekent om lid te zijn van een liefhebbende groep, verandert hij zelf ook als mens. (Vergeef ons: auto.) Dat is een verhaallijn die wel vaker terugkomt. Mary Poppins of de ex-non Maria uit ‘The Sound of Music’ leren elk op hun beurt als supernanny avant la lettre hun tegenspelers hoe je warm kan zijn en kan liefhebben. (Deze personages zijn niet toevallig mannelijke rijke burgers, nóg een lijn die niet eenmalig opduikt.)

Op deze manier, zo formuleren de onderzoekers, krijgen kinderen het idee mee dat klassenstructuren oké zijn, dat dat hele ‘arm zijn’ al bij al wel meevalt en dat de sociale ladder opklimmen niet bepaald een huzarenstukje is. Bedankt, Julie Andrews.

In welke mate dit kinderen werkelijk beïnvloedt, is natuurlijk onmogelijk te meten, en erg verrassend kunnen we het ook niet noemen dat kinderen geen portie pure miserie voorgeschoteld krijgen. Laat hen voorlopig maar supercalifragilisticexpialidocious leven. De rest volgt later wel.

Jorik Leemans