Waarom ‘Black Panther’ nu al een dikke hit is (en waarom niet iedereen dat goed nieuws vindt)

Nog nooit werden er al op voorhand zo veel kaartjes voor een Marvel-film verkocht als voor Black Panther. Het wordt de studiobazen stilaan duidelijk dat superhelden echt niet altijd vertolkt moeten worden door een witte bonk die Chris heet – of geregisseerd door een bleekscheet. Maar dat wil niet zeggen dat iedereen even opgezet is met de avonturen van de koning van Wakanda.

U hebt hem al gezien, toch als u naar Captain America: Civil War (2016) bent gaan kijken. Daarin sterft ene koning T’Chaka van het fictieve Afrikaanse land Wakanda bij een aanslag op een VN-conferentie. Zijn zoon T’Challa, de Black Panther, zweert zijn dood te wreken.

U hebt al van hem gehoord, ook al hebt u niets met superhelden? De kans is groot dat u dan denkt aan de Black Panther Party, de revolutionaire organisatie die zich eind jaren 60, begin jaren 70 in de VS afzette tegen politiegeweld jegens zwarte mensen én veel sociale programma’s opzette, met name in de grootstedelijke getto’s. Daar heeft deze Black Panther niets mee te maken. Hij werd in 1966 bedacht door Marvel-coryfeeën Stan Lee en Jack Kirby en is de eerste zwarte superheld in de Amerikaanse mainstreamstrip.

Díé Black Panther krijgt dus een eigen film, en dat gebeurt niet toevallig net nu. Het is al een tijdje duidelijk dat er een nieuwe wind door Hollywood waait, en zoals zo vaak is die ontstaan aan de box office: door kaskrakers als Girls Trip en Wonder Woman en indiesuccessen als Moonlight en Get Out beginnen de grote studio’s eindelijk te beseffen dat ze niet alleen met films op maat van witte mannen succes kunnen hebben. Twee jaar na #OscarsSoWhite komt gigant Marvel Studios met een actiefilm met bijna uitsluitend zwarte personages, die bovendien geregisseerd is door een zwarte regisseur, Ryan Coogler, die eerder voor de Rocky-spin-off Creed (2015) tekende.

En de kassa rinkelt bij voorbaat al. Het Amerikaanse Fandango, dat online bioscoopkaartjes verkoopt, meldde begin januari dat geen enkele Marvelfilm – en dat zijn nog geen klein beetje blockbusters – ooit meer presales liet optekenen. Verwacht wordt dat Black Panther 120 miljoen dollar zal ophalen in zijn openingsweekend. Ter vergelijking: dat is 3 miljoen méér dan de recentste bioscoopavonturen van Spider-Man. En al in juni vorig jaar werd een eerste trailer binnen de 24 uur 89 miljoen keer bekeken.

Men zou denken dat de verwachtingen hooggespannen zijn. ‘We zijn klaar om iets anders te zien op het bioscoopscherm, om zwarte mensen in een Disney- en Marvel-film te zien’, in de woorden van Lyse Ishimwe van Recognition, een organisatie die zich inzet voor de visibiliteit van Afrikaanse cultuur en die mee haar schouders zet onder de première van Black Panther bij Bozar in Brussel. En dat de Afrikaanse diaspora in het Westen daarnaar uitkijkt, blijkt ten overvloede op de sociale media, die er enthousiast mee aan de slag gaan, van de Pink Panther (T’Challa in roze pak op zijn troon) tot opmerkingen als ‘de enige twee witte mensen op de affiche zijn Bilbo en Gollum (Tolkien-acteurs Martin Freeman en Andy Serkis hebben ook een rol, nvdr.). I’m okay with that.’ Op Instagram en Twitter regent het al maanden memes over wat y’all be wearing to the Black Panther premiere, onder meer met screenshots uit Coming to America (1988), waarin Eddie Murphy óók de vorst van een fictief Afrikaans land, Zamunda, speelde.

Maar daar is niet iedereen blij mee. Dat de onzichtbare hand van het internet zo uitbundig de link legde met Coming to America is veelzeggend. Die film werd een dikke kaskraker in een tijd dat zwarte sterren dungezaaid waren, maar hij doet ook het ene na het andere westerse stereotype over Afrika nog eens dunnetjes over. ‘Afrika’ is in die komedie, net als nu in Black Panther, vooral een Amerikaans idee, of het nu van Afro-Amerikanen komt of niet. Op Black Twitter, een community op Twitter, werden Afro-Amerikanen beschuldigd van een oppervlakkige liefde voor Afrika, die niet verder reikt dan een dashikiverkleedpartij. Dichter bij huis sluit de Ethio-Nederlandse Ebissé Rouw, medesamenstelster van de splinternieuwe bundel Zwart, zich daarbij aan. ‘ Black Panther is een strip die in de jaren 60 door witte mannen is bedacht, gestoeld op het exotiseren en veralgemenen van ‘Afrika”, zegt ze in de podcast Dipsaus. ‘Dat blijkt onder meer uit de fictieve naam van de Afrikaanse natie, daar waar Captain America geen captain van een fictieve natie is.’

Juister zou dus zijn: ‘Afro-American Panther’, en dat de makers zich veel moeite getroost hebben om iets minder clichématig uit de hoek te komen dan Eddie Murphy destijds verandert daar in wezen niets aan. Hoofdrolspeler Chadwick Boseman, die James Brown incarneerde in Get On Up (2014), spreekt in Black Panther met een zwaar Afrikaans accent, neigend naar het pidgin, maar opvallend: zonder westers accent. ‘Het kolonialistische idee van een Afrikaanse vorst is dat zijn opvoeding van Europa komt’, legde hij die keuze uit aan CNet. ‘Ik wilde er zeker van zijn dat we dat idee niet zouden overbrengen, want dat is in tegenspraak met alles waar Wakanda voor staat. De film is meer dan T’Challa die vecht. Hij is de vorst van een natie.’

De taal van Wakanda is trouwens gebaseerd op het Zuid-Afrikaanse Xhosa. Maar de naam ‘Wakanda’ leunt gevoelsmatig meer aan bij Uganda en Rwanda, wat ook weer wijst op het simplistische, rooskleurige beeld dat zwarte Amerikanen van Afrika hebben. Een continent met meer dan vijftig landen, waar meer dan tweeduizend talen gesproken worden, wordt in de Amerikaanse fantasie, van zwart zowel als wit, al te vaak nog gereduceerd tot allerlei Zamunda’s en Wakanda’s.

Wat Black Panther met andere zwarte film- en televisieproducties gemeen heeft, is dat het een westers, Amerikaans verhaal is. Zwart, maar westers. Ook hier zoeken we ‘Afrikaans geïnspireerde’ outfits om naar de première van Black Panther te gaan met behulp van Hollywoodsterren als Eddie Murphy. Dat is niet de fout van de Afrikaanse diaspora in Amerika en de Caraïben, die eeuwen geleden van het continent van hun voorouders weggevoerd werden, maar als we een zwarte identiteit willen heropbouwen, moeten we elkaar daar wel op mogen aanspreken.

En toch zullen we 14 februari in Bozar opdagen in cosplay of double wax om deze film, dit moment te vieren. Hoe rooskleurig en prekoloniaal Wakanda ook is, Black Panther biedt een utopisch toekomstbeeld van samenhorigheid, over onze verschillen heen. Als de film nu ook nog eens echt goed blijkt te zijn, zullen we met z’n allen een zucht van opluchting slaken. En dan op naar de volgende release. A Wrinkle in Time van Ava DuVernay, de zwarte regisseuse van Selma (2014), en met onder meer Oprah Winfrey, is al aangekondigd.