Voor Angelo Tijssens, coscenarist van Lukas Dhonts ‘Close’, is een film schrijven zoals soep maken

‘Je zou eens moeten weten hoeveel werk er aan een goede consommé voorafgaat. Dat gold ook voor Close.’ Er is lang op gebroed, maar de nieuwe film van Lukas Dhont en zijn coscenarist Angelo Tijssens is eindelijk klaar en mag Film Fest Gent openen.

‘Een nieuwe film, een eerste boek en een nieuwe theatervoorstelling: ik beleef een boerenjaar’, bekent Angelo Tijssens. De vaste coscenarist van Lukas Dhont heeft geen ongelijk. Nadat ze samen Girl maakten, Dhonts warm ontvangen regiedebuut over een ballerina die in het verkeerde lichaam geboren werd, mogen ze Film Fest Gent openen met hun nieuwe film Close. Het intieme portret van een warme vriendschap tussen twee jongens kaapte, na een flirt met de Gouden Palm, de Grand Prix weg op het Festival van Cannes en dingt mee naar een Oscar. Zijn romandebuut De Randen ligt al enkele dagen in de boekenwinkels. En Ontroerend Goed, het gezelschap waarmee hij al jaren theaterzalen in binnen- en buitenland wakkerschudt, brengt een nieuwe voorstelling op de planken, Funeral.

Intimiteit tussen jongens wordt gezien als iets zwaks. Daarover willen we het hebben in Close. Of de jongens al dan niet queer zijn, zijn eerlijk gezegd uw zaken niet.

‘Maar,’ relativeert de acteur en schrijver wanneer we koffie drinken bij hem thuis in Antwerpen, ‘dat is het resultaat van jaren werk. Vorig jaar kwam jij me niet interviewen.’

Lukas Dhont kreeg het hard te verduren toen hij na Girl terugkeerde naar de schrijftafel. Hij was onzeker en onrustig, verwachtte te veel van zichzelf, pitchte ideeën die hem vervolgens niet boeiden. Lange wandelingen met zijn moeder brachten redding. Waar was jij al die tijd?

Angelo Tijssens: Lukas ging wandelen met zijn mama omdat ze een geweldige band hebben én omdat hij niet gewoon op café kon. We zaten midden in een pandemie, hè. Het was een rare tijd. Ik snap waarom er van de meeste ideeën niets is gekomen. Ook zijn stress begrijp ik. Girl kostte hem vijf jaar van zijn leven. Het is logisch dat je goed nadenkt voor je je opnieuw engageert voor een half decennium.

Ik vind het moeilijk om de dynamiek tussen ons te beschrijven. Ken je dat Radiohead-nummer 2 + 2 = 5? Het geheel is meer dan de som van de delen, en dat geldt ook voor ons. Maar Lukas is de kapitein. Een film maak je met zijn allen, maar hij is verantwoordelijk als we tegen een ijsberg varen.

Close is Girl 2 niet, maar ligt wel in het verlengde van die film. Veel gevoel, weinig plot.

Tijssens:Sorry not sorry. Close is inderdaad een heldere en eenvoudige film. Maar je zou eens moeten weten hoeveel werk daaraan voorafgaat. Ik vergelijk het graag met de consommés die ik mijn vader zo vaak zag maken. Om een zo goed als transparante soep over te houden die op water lijkt maar barst van de smaak, moet je het afschuimen, inkoken, klaren, klaren en nog eens klaren. Zo gaan wij ook te werk. Ik vind het fijn om te streven naar een rigoureuze dramaturgie. Maar het is niet zo dat Lukas een losgeslagen projectiel is met wat vage ideetjes die ik dan rangschik. Dat zou afbreuk doen aan wat hij allemaal doet én aan wat ik doe. Er is een voortdurende wisselwerking.

Lukas Dhont vertelde hoe hij als kind werd uitgelachen nadat hij zich had opgemaakt en Fighter van Christina Aguilera had gezongen op het vrij podium van zijn school. Close is voor hem niet autobiografisch, maar wel heel persoonlijk. Geldt dat ook voor jou?

Tijssens: Dat soort verhalen ken ik ook. Zodra je niet uit de kast komt, maar de deur op een kier zet, stel je je kwetsbaar op. Je wordt er de hele tijd aan herinnerd dat je anders bent, terwijl je probeert zo goed mogelijk te assimileren. Er is geen queer persoon op de wereld die dat gevoel niet herkent. Die geïnternaliseerde schaamte en zelfs geïnternaliseerde homofobie zijn vrij universeel.

De twee hoofdpersonages in Close zijn innig bevriend. Maar wanneer anderen daar commentaar op geven, verliezen ze hun onschuld en onbezorgdheid.

Tijssens: ‘Wat is dat hier tussen jullie?’ ‘Wat zijn jullie?’ Die vragen doen de twijfel toeslaan en veroorzaken de eerste barstjes in hun vriendschap. Om het oeuvre van de Amerikaanse wetenschapster Niobe Way kort samen te vatten: voor kinderen zijn vriendschappen emotioneel even belangrijk als een lief is voor volwassen. Een beste vriend is op die leeftijd alles voor je. Maar rond hun twaalfde beginnen jongens zich daar plots van te distantiëren.

Waarom?

Tijssens: Spel en sport worden rond die leeftijd ostentatief mannelijker en gewelddadiger. En intimiteit – die voor alle duidelijkheid niet is geseksualiseerd – tussen jongens wordt gezien als iets zwaks. Als iets dat niet normaal is en niet mag. We hangen zo veel verwachtingen aan gender dat er zelfs genderrevealparty’s worden georganiseerd. Twee jaar geleden is de helft van California in brand gevlogen na een genderrevealparty met vuurwerk. Voilà, de helft van alle wereldproblemen waar ik om geef in één nieuwsbericht. (lacht) Maar dus: we kleven meteen een label op twee jongens met een intieme band. Daarover willen we het hebben in Close. En dat staat los van de vraag of de jongens queer zijn of niet. Want dat zijn, eerlijk gezegd, uw zaken niet. Ze zijn dertien. Het enige juiste antwoord op de vraag of ze x of y zijn is: bemoei u niet.

Close en Girl eindigen alvast met geweld.

Tijssens: Ja, al laten wij eerder de gevolgen van het geweld zien dan het geweld zelf. Het gaat zowel over het geweld dat mensen zichzelf aandoen omdat ze de wereld – en niet eens ten onrechte – zien als een te gewelddadige plek om in te bestaan, als over het geweld tegen wie afwijkt van de norm. Ik spreek over steniging of gay bashing, maar ook over de retoriek rond het apenpokkenvirus. De jaren tachtig leken even terug. Ordinaire victim blaming maakte een comeback: ‘“Ze” zoeken het toch zelf!’ klonk het. Omdat het hier niet belangrijk genoeg werd bevonden, moesten we verdorie naar Frankrijk voor een vaccin.

Net als in Girl zijn de ouders in Close duidelijk niet de boosdoeners.

Tijssens:Heel wat queer films draaien rond een conflict van een personage met ouders die zijn, haar of hun identiteit niet willen aanvaarden. Dat is al te vaak een realiteit, maar dat narratief biedt de kijker een gemakkelijke uitweg. Hij stelt zich boven de vader die niet om kan met de geaardheid van zijn kind, en klaar. Haal die zekerheid weg, geef de kijker géén bad guy en je consommé is meteen complexer.

Waar knelt het schoentje dan wel? Wat kan en moet beter?

Tijssens: Hoeveel tijd heb je? Er schuilt een missionaris in mij. We staan verder dan veertig jaar geleden. Tot zover het goede nieuws. Als er een grote magische oplossing bestond, dan was ze al lang gevonden. Maar er zijn zoveel kleine dingen die onmiddellijk beter kunnen. Handboeken Frans die je niet langer inpeperen dat papa in de fabriek werkt en mama het huishouden doet. Een openere, neutralere taal. We moeten kinderen bij het aanleren van vervoegingen de voornaamwoorden hij, zij én hen aanleren. Dat betekent niet dat we van alle kinderen queer, panseksuele transatleten willen maken, zoals sommigen toeteren. Zo geef je gewoon mee dat het kan dat je je hij noch zij voelt. Ons hele denken en doen moet van een openheid doordrongen zijn. Leer dat aan zoals je tafels van zeven aanleert: door het eindeloos te herhalen. En besef dat sommige klasgenoten er voortdurend aan worden herinnerd dat ze niet ‘zoals de rest’ zijn. Of het nu over kleur, gender, seksuele identiteit gaat, of over of ze al dan niet in het ASO-onderwijs passen. Vraag hoe het met hen gaat. Vraag hoe ze aangesproken willen worden. Er is niet voor alles een oplossing, maar dat zou een goed begin zijn. Er moet dringend meer geld naar mentaal welzijn en onderwijs. Want dáár loopt het mis.

Waar trek je je aan op?

Tijssens: Ik kijk met veel bewondering naar de nieuwe generatie wielrenners die héél hard koerst en daar veel plezier uithaalt, en tegelijk open is over mentaal welzijn. Jonas Vingegaard die niet doorrijdt, maar op Tadej Pogačar wacht nadat hij is gevallen? Geweldig. Zo’n beelden moeten we koesteren. Zo’n mensen moeten we op een piëdestal plaatsen. Ik weet dat ik als een rare hippie klink, maar dat kan me niet schelen. We hebben meer empathie nodig. Iemand graag zien is geen zwakte maar een sterkte. Hou op met tegen jongens te zeggen dat ze niet mogen huilen en sterk moeten zijn. Zelfs als er mensen sterven, wensen we elkaar sterkte toe. Waarom? Als je de hele tijd een masker moet dragen, breek je. Er schuilt een enorme kracht in kwetsbaarheid. Daar gaat mijn werk over.

Een groot publiek proberen te bereiken is niet vies. Op voorwaarde dat je je broek niet afsteekt.

Geldt dat ook voor De Randen, je romandebuut over een angstig kind uit een gewelddadig gezin aan de kust, een hunkerende adolescent en een man die de liefde opgaf?

Tijssens: Ik kan mijn eeuwige mantra’s en thema’s inderdaad gewoon herhalen als we over het boek praten. De titel slaat op de rand van het land maar ook – het is een meervoud – over wat er zich aan de rand van de vakjes in een stripverhaal afspeelt.

Girl lokte in België 300.0000 mensen naar de bioscoop, in Frankrijk 400.000. Jullie maken geen hermetische arthouse. Is dat ook voor jou een belangrijk punt?

Tijssens: Toch wel. Bij Ontroerend Goed doen we hetzelfde. We maken nichetheater, maar spelen wel 250 voorstellingen per jaar op alle grote festivals én in het cc van Aalst. Ik vind het ontzettend belangrijk om een breed publiek te kunnen aanspreken zonder diepgang te verliezen. Daarom ben ik blij dat De Randen ook in de Standaard Boekhandel van Ieper ligt en niet enkel in het Paard van Troje en andere confituurboekhandels. Een groot publiek proberen te bereiken is niet vies. Op voorwaarde dat je je broek niet afsteekt. Het is niet dat we onze films vol bv’s steken of populaire verhalen herkauwen. Close voldoet net als Girl aan de regels van de arthousecinema maar, vooral, aan de regels van goede cinema.

Na dat succes in Frankrijk kan ik met niet voorstellen dat Lukas en jij géén voorstellen uit het buitenland hebben gekregen.

Tijssens: Ik kan daar niet veel over zeggen, maar het is geen geheim meer dat Lukas en ik iets ontwikkelen aan de andere kant van het Kanaal.

Die Engelse politieserie?

Tijssens: Heerlijk dat de mensen het zo noemen. Het wordt een politieserie zoals Girl een film over ballet was. We vullen het framework met waar wij het over willen hebben. Maar we zijn op onze hoede. Je hoort amper goede verhalen. Landgenoten die denken het even te gaan maken in Hollywood, keren vaak met de staart tussen de benen terug. Wat Lukas en ik doen, werkt omdat we ons niets aantrekken van de regels. We verzinnen zelf onze regels, trekken daar enorm veel tijd voor uit en doen alles precies zoals wij willen. Je moet al Christopher Nolan zijn om je dat in een groot studiosysteem te kunnen permitteren. Waarom zouden we onze sterkte weggooien om elders een matige B-film te draaien? Hier doen we wat we willen, of toch bijna.

Close is de Belgische inzending voor de Oscars. The Hollywood Reporter dicht de film niet enkel in de categorie beste niet-Engelstalige film kansen toe. Ook het scenario zou volgens het magazine weleens genomineerd kunnen worden. Hoe fel ga jij hier in op?

Tijssens: In Titanic zegt het personage van Kate Winslet dat ze al eens een grotere boot heeft gezien. Haar aanstaande, gespeeld door Billy Zane, antwoordt heerlijk: ‘You can be blasé about some things, Rose, but not about Titanic.’ Ja, het Oscar-circus bestaat hoofdzakelijk uit mensen die volledig uit hun eigen reserveonderdelen bestaan. Een groot deel van mijn helden heeft nooit een Oscar gewonnen en is soms zelfs nooit genomineerd. En in mei kregen we al de op een na grootste eer in de cinema: de Grand Prix. Toch is dat lelijke, gouden beeld de grote jongensdroom van iedereen in de filmindustrie. Statistisch is de kans dat we winnen klein. Maar dat betekent niet dat we het niet moeten proberen. Een campagne brengt ons met ontzettend veel mensen in contact en, vooral, introduceert onze film aan een veel groter publiek.

Lukas Dhont vertelt vaak hoe zot hij van Titanic is. Wat is jouw Titanic?

Tijssens:Jurassic Park. Beste film ooit. In mijn living tref je nog altijd Jurassic Park-speelgoed aan. Die film toonde mij dat je het onbestaande zo echt kunt maken dat het bedreigend wordt. Als zesjarige was ik doodsbang voor de dinosaurussen, maar tegelijk vond ik het cool dat een film dat effect kan hebben. Het bracht een tandwiel in mijn hoofd in beweging. En zie nu.