Van ‘Mean Girls’ tot Franz Liszt: Vier keren dat tienermeisjes als eerste wisten wat hip was

Met de talk ‘Who runs the world? Not teen girls’ neemt het Antwerpse muziekcentrum Trix de culturele impact van tienermeisjes onder de loep. En die is groter dan u denkt.

Franz Liszt

Geen bevolkingsgroep waar in de muziekwereld meer mee gelachen is dan met tienermeisjes. Bakvissen die posters uit de Joepie aan hun slaapkamermuren plakken en met hun vriendinnen discussiëren over wie van One Direction de knapste is: dat was het beeld waarmee jonge, vrouwelijke muziekfans werden geassocieerd. Daarbij werd telkens aan één ding voorbijgegaan: tienermeisjes zijn pioniers. En dat waren ze ook al in 1844. Het fenomeen Lisztomania verspreidde zich toen over Europa, aangewakkerd door Franz Liszt en zijn golvende haardos, strakke kaaklijn en snelle, lichamelijke pianospel. De term werd in het leven geroepen door Heinrich Heine, een Duitse recensent die een concert van Liszt bijwoonde en verbaasd aanschouwde hoe de Hongaarse componist zijn publiek, en dan vooral zijn vrouwelijke fans, in extase bracht.

Volgens de overlevering verzamelden gillende meisjes de restjes uit zijn koffiekop, verstopten ze zijn weggegooide sigarettenpeuken tussen hun borsten, speurden ze de hele concertzaal af op zoek naar plukjes haar en maakten ze armbandjes uit zijn kapotte pianosnaren. Vandaag zouden we die tienermeisjes ‘stans’ noemen, destijds werd de mania in Lisztomania iets letterlijker genomen en werd het fenomeen daadwerkelijk verward met een ernstige, gevaarlijke en wellicht besmettelijke medische aandoening die om onduidelijke redenen enkel vrouwen trof. Heine bezocht zelfs een arts ‘gespecialiseerd in vrouwenziektes’ in de hoop het gedrag van Liszts fans te verklaren. En toen moesten Frank Sinatra, Elvis en The Beatles nog komen.

The Beatles

Wie The Beatles zegt, zegt gillende tienermeisjes die volledige concerten overstemmen met hun gekrijs. Lange tijd werden ze louter gezien als een vervelend bijproduct van hun succes, terwijl je je ook kan afvragen of ze niet de aanstokers waren. Begin jaren zestig joegen de Britten met hun lange haren, op girlbands geïnspireerde samenzang en liedjes over handjes vasthouden de Amerikaanse middenklasse op stang. Niemand leek te begrijpen wat The Beatles aan het doen waren. Met uitzondering van de tienermeisjes die wél meteen het talent van het viertal zagen, Beatlemania op de kaart zetten en door de rest van de wereld vierkant werden uitgelachen.

De fans van The Beatles werden gereduceerd tot huilende, hormonale, hysterische tienermeisjes die tijdens concerten in hun broek plasten, het gras aten waarover hun helden hadden gewandeld, niks van muziek afwisten en enkel en alleen voor de looks van de leden vielen. ‘Degenen die rond The Beatles zwermen, die hysterisch gillen en wier lege gezichten op het tv-scherm flikkeren, zijn de minst fortuinlijke van hun generatie, de suffen, de oppervlakkigen, de mislukkelingen’, schreef een recensent in 1963. Allicht kreeg hij daar snel spijt van. Van zodra de muziekpers The Beatles serieus begon te nemen en het viertal uitgroeide tot een van de meest invloedrijke bands ooit, werden de pionierende tienermeisjes die als eerste concerttickets en merchandise kochten aan de kant geschoven. Net zoals dat eerder bij de tieneridolen Frank Sinatra en Elvis Presley was gebeurd, en net zoals dat nadien nog vaak zou gebeuren.

‘Wie zegt dat tienermeisjes een slechtere muzieksmaak hebben dan een dertigjarige hipsterman?’ vroeg Harry Styles, een artiest die pas serieus genomen werd toen hij zijn boybandverleden achter zich liet, in 2017 aan Rolling Stone. ‘Jonge meisjes houden van The Beatles. Ga je me vertellen dat ze niet serieus zijn?’ Om maar te zeggen: anno 2022 reageren vijftigjarige mannen misschien verbolgen wanneer hun tienerdochters niet binnen de tien seconden alle leden van The Beatles kunnen opnoemen, maar zonder tienermeisjes waren The Beatles gewoon vier random kerels uit Liverpool met een extravagant Jommekeskapsel gebleven.

Taylor Swift

De eerste artiest die er na The Beatles in slaagde om met vijf opeenvolgende studioalbums minstens zes weken op nummer één te staan in de Billboard 200. Dat Swifts fanbase net als die van The Beatles aanvankelijk vooral uit jonge meisjes bestond, is allicht geen toeval. Tienermeisjes krijgen véél gedaan als ze zich ergens voor inzetten. In het geval van TayTay duurde het weliswaar wat langer vooraleer ze ook de rockisten meekreeg. Een decennium lang was Swift in de ogen van de serieuze muziekkenner een braaf popsterretje dat was doorgebroken met saaie tienercountry en vervolgens platte pophits zoals Shake It Off, Blank Space en I Knew You Were Trouble was beginnen maken. Pitchfork weigerde om haar platen te recenseren, maar publiceerde wél een review van Ryan Adams’ versie van 1989. Saturday Night Live zond een sketch uit over normale volwassenen die tot hun afgrijzen plots genieten van haar muziek, waarna ze na neurologisch onderzoek Swiftamine krijgen voorgeschreven. Het was heel cool om op Swift te haten, en bijgevolg ook op de Swifties die haar aanbeden.

Sinds kort lijkt Swift wél credibel. Deels omdat poptimisme steeds meer de plak zwaait en de muziekpers is gaan inzien dat het absurd is om een van de grootste artiesten van het moment te negeren. Maar ook omdat Swift in 2020 besloot samen te werken met Bon Iver, Phoebe Bridgers en Aaron Dessner van The National en twee ‘indieplaten’ uitbracht vol ‘authentieke’ folk. Mocht u het zich afvragen: Folklore en Evermore kregen respectievelijk 8 en 7,9 van Pitchfork. Meelopers.

Mean Girls

Níémand die in 2004 had zien aankomen dat tieners in 2022 zouden weten dat ze op woensdag roze moeten dragen, oneliners als ‘Get in, loser, we’re going shopping’ en ‘You can’t just ask people why they’re white’ deel zouden uitmaken van onze popculturele woordenschat en fans op 3 oktober Mean Girls Day zouden vieren enkel en alleen omdat Lindsay Lohan op die dag aan haar crush vroeg welke dag het was. Vandaag zien we Mean Girls voor wat het altijd al was: een scherpe en grappige satire op tienermeisjes en de sociale hiërarchie van de middelbare school. Het is geen toeval dat Ariana Grande, Sex Education en Yellowjackets refereren naar de film. In 2004 ging Million Dollar Baby met de belangrijkste Oscars lopen en werd Mean Girls niet eens genomineerd. Achttien jaar later blijken we op een heel andere manier naar de popcultuurgeschiedenis te kijken.

Het valt al enkele jaren op: opvallend veel films die bij hun première werden onthaald als vluchtig, oppervlakkig meisjesentertainment zijn aan een revival toe. Jennifer’s Body leek in 2009 een platvloerse B-horrorfilm, maar blijkt in de ogen van Generatie Z een emanciperende revengefilm die zijn tijd ver vooruit was. Het destijds geflopte Heathers wordt vandaag beschouwd als snijdende kritiek op een seksistisch, onverschillig en materialistisch Amerika. En But I’m a Cheerleader was een ietwat vergeten tienerfilm, tot het queer indie-artiesten zoals Pom Pom Squad, Muna en Phoebe Bridgers begon te inspireren.

In het internet- en streamingtijdperk bepalen tienermeisjes meer dan ooit voor zichzelf wat ze consumeren en lijkt hun impact groter dan ooit. Billie Eilish is dankzij de hulp van haar jonge fans op haar twintigste een gevestigde artiest. TikTok schuift een nieuwe generatie tienericonen naar voren voor de traditionele pers ook maar weet wie ze zijn. Olivia Rodrigo brak door met High School Musical: The Musical: The Series en maakt intussen pop over jongens en gebroken harten, zonder dat daar lacherig over wordt gedaan. Zelfs de zeemzoete serie The Baby-Sitters Club wordt met open armen onthaald. Tienermeisjes weten als geen ander wat cool is. De rest van de wereld lijkt dat stilaan ook te beseffen.