‘The Apprentice’: de film die Trump koste wat kost uit de zalen wilde houden

Het had wat voeten in de aarde, maar The Apprentice komt nu toch in de bioscoop. In de spraakmakende film toont de Iraans-Deense regisseur Ali Abbasi hoe Donald Trump Donald Trump werd. ‘Trump is al zo vaak geparodieerd, neergesabeld en bespot. Wij nemen hem ernstig.’

‘Kwaadwillige laster die nooit het daglicht had mogen zien.’

Zo beschreef een woordvoerder van presidentskandidaat Donald Trump The Apprentice. De film toont hoe de jonge, rijk geboren vastgoedbaron Donald Trump in de jaren zeventig en tachtig in de ban raakt van de omstreden advocaat en communistenjager Roy Cohn (glansrollen voor Sebastian Stan en Jeremy Strong uit Succession). Kort na de wereldpremière van de film op het festival van Cannes probeerden Trumps advocaten met juridische dreigementen een Amerikaanse bioscooprelease tegen te houden. De Iraans-Deense regisseur Ali Abbasi was niet onder de indruk. Maar het lachen verging hem toen het aartsmoeilijk bleek om een Amerikaanse verdeler te vinden.

‘Er is altijd gedoe. Producenten en financiers zijn altijd bang’, zegt Abbasi. ‘Maar het klopt dat The Apprentice extra hindernissen moest overwinnen omwille van het onderwerp: Trump. Na 6 januari 2021 (de bestorming van het Capitool, nvdr.) stortte ons kaartenhuis volledig in elkaar. Geld vinden was erg lastig. Maar dat weet je, op die strijd ben je voorbereid. Het probleem met de distributie zag ik totaal niet aankomen.’

Dat je het na Holy Spider, je grauwe thriller over een godsdienstwaanzinnige seriemoordenaar in Iran, aan de stok zou krijgen met het regime, was te voorspellen. Heeft het je verrast dat je moest vechten om in de VS een film over Trump uit te brengen?

Ali Abbasi: Toch wel. Er is voor alle duidelijkheid geen samenzwering tegen de film. Alleen zijn er maar een handvol mensen naar wie je kan toestappen om een film in Amerika te verdelen. Ze beschouwden The Apprentice als een te heet hangijzer. Het risico op controverse en het verlies van consumenten was te groot. Dat soort opportunistische censuur lijkt minder erg dan systematische staatscensuur, maar het effect is hetzelfde. Daar moet worden over nagedacht.

In welke fase bevindt de juridische strijd tegen je film zich nu?

Abbasi: Na Cannes kregen we een zogenaamde ‘cease and desist’-brief. Dat is een soort waarschuwing: stop waar je mee bezig bent of er volgt een aanklacht. Het zou kunnen dat er na de Amerikaanse release verdere stappen worden genomen. Het kan nog een hete maand worden.

Trump verhit de gemoederen. Je kon dus enige controverse verwachten. Waarom zette je toch door?

Abbasi: Of je hem nu haat of bewondert, Trump is een sleutelfiguur van deze tijd. En het is de taak van kunstenaars om onze tijd tegen het licht te houden. Het is onze job om de machthebbers die onze levens bepalen en het publieke debat domineren te onderzoeken. Ik ben eerlijk gezegd gechoqueerd dat er niet méér films over Trump bestaan. Hij is een extreem fascinerende, complexe persoon. Hem afserveren als slordig, slecht en dom, zoals vaak gebeurt in mijn progressief-linkse vriendenkringen, is niet slim. Wie hem goed bestudeert, ziet een man die zich al een halve eeuw bekwaamt in het verwerven van controle over de massa.

‘The Apprentice’ is de naam van de realityshow waarmee Trump zijn populariteit flink aanzwengelde, maar daar begin je niet over. Jouw film positioneert Trump als een discipel van de beruchte Roy Cohn. Waarom betrek je hem erbij?

Abbasi: Roy Cohn, zijn mentor, was ook een fascinerende outsider. Een van zelfhaat vervulde Jood, een anti-intellectuele intellectueel, een homofobe, verdoken homoseksueel: kan het dramatischer? Op een gegeven moment vertegenwoordigde hij als advocaat alle vijf de maffiafamilies van New York. Hij was bevriend met president Richard Nixon, kende elke belangrijke politicus en lobbyist in Washington en woonde tegelijk de gekste feesten in de befaamde nachtclub Studio 54 bij. Bovenal was hij enorm machtswellustig, en macht is de kern van mijn film. Hoe vergaar je die in het Amerikaanse politieke systeem? Hoe behoud je ze? Trump is erg goed in het manipuleren van de media, in het creëren van zijn eigen realiteit. En dat heeft hij van pr-genie Roy Cohn geleerd.

Heeft Trump tot het huidige, zwaar verdeelde Amerika geleid of heeft het land Trump voortgebracht? Is hij de oorzaak of een symptoom?

Abbasi: Dat laatste. Trump is geen Napoleon, geen wereldleider met een grootse visie. Ik zie hem als een gedreven jongeman met de ambitie om iemand te worden. Hij wil op de sociale ladder klimmen, zoals Barry Lyndon in de gelijknamige Kubrick-film. Waar hem dat brengt, weten wij niet. Dat weet hij zelf niet eens. Er is geen einddoel. Hij wil alleen steeds hoger raken. In dat opzicht is hij heel Amerikaans.

Toch denk ik dat dit het politieke tijdperk is van Trump. Hij is de president van de gefragmenteerde realiteit waarin we ons bevinden. Hij staat niet alleen voor de breuk tussen Republikein en Democraat of de kloof tussen conservatief en progressief. Hij is hét voorbeeld van de poging om, los van de feiten, te dicteren wat echt en nep is. Die kubistische werkelijkheid heeft hij niet zelf gecreëerd, maar hij is er wel het symbool van.

Vind je nog steeds dat Trump, zoals je hier en daar te kennen gaf, eigenlijk blij zou moeten zijn met je film in plaats van met processen te dreigen?

Abbasi: Het personage wordt neergezet door Sebastian Stan, een charismatische kerel die er goed uitziet. Dat kon véél erger. Ik zou blij zijn als iemand mij serieus genoeg nam voor een serieuze film. Trump is al zo vaak geparodieerd, neergesabeld en bespot. Wij nemen hem ernstig. We portretteren hem zo goed mogelijk en op basis van gedegen onderzoek. De chirurgische hoofdhuidverkleining zit echt niet in de film om Trump in een slecht daglicht te plaatsen. Dat is iets dat hij zichzelf aandeed en het zegt evenveel over zijn karakter als zijn avonturen in de vastgoedwereld van New York.

Wat met de controversiële scène waarin hij zijn vrouw Ivana aanrandt? Waarom haalde die de film?

Abbasi: Om dezelfde reden als de liposuctie en de trouwscène. Het zijn keerpunten in het leven van het personage. We proberen via zijn relaties met de personen die het dichtst bij hem stonden te begrijpen hoe Trump Trump werd. Die verkrachting is uiteraard een heel groot keerpunt in zijn relatie met Ivana. Ik begrijp dat het controversieel is, maar toch: hoort de sequentie over hoe hij erin slaagt om minder belastingen te betalen niet even controversieel te zijn? We mogen niet aan zelfcensuur doen. We moeten hem portretteren met al zijn kwaliteiten en gebreken.

Denk je dat je film de presidentsverkiezingen kan beïnvloeden? Je ijverde er alvast hard voor om de film op tijd in de bioscoop te krijgen.

Abbasi: Dat is eerder toevallig. Ik ben in 2018 aan de film begonnen. Oorspronkelijk wilden we hem uitbrengen vóór de verkiezingen van 2020. Vervolgens dacht ik aan de midterms van 2022. Er is altijd wel een verkiezing in aantocht. Veel mensen vragen of ik de uitkomst van de verkiezingen op een of andere manier wil beïnvloeden. Zelfs als we dat zouden willen, denk ik niet dat we het zouden kunnen. Natuurlijk is het opwindend om bij te dragen aan het debat over de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Maar dat is eerder op een intellectueel niveau. We willen niet voor of tegen Trump mobiliseren.

Shelley was horror, Border ging over trollen, Holy Spider over een misogyne seriemoordenaar in Iran en The Apprentice over Donald Trump. Jouw vier films verschillen sterk van elkaar. Waar ben je naar op zoek?

Abbasi: Dat is bijna een psychoanalytische vraag. Ik heb een vreemde voorgeschiedenis. Ik heb architectuur gestudeerd, maar begon te schrijven. Als jongere haatte ik de filmindustrie. Ik vond film fake. Het kwam niet in me op dat ik ooit zelf films zou maken. Ook nu nog vind ik het idee van een carrière raar. Ik moet mijn brood verdienen en leningen afbetalen, maar als ik een film maak wil ik niet het gevoel hebben dat ik aan het werken ben. Ik klamp me wanhopig vast aan het idee dat sommige verhalen zo belangrijk en opwindend zijn dat het ze het waard zijn om jaren van je leven in te investeren.

Het is zowat mijn rol geworden om het status quo te doorbreken. We zijn te zelfgenoegzaam geworden, zowel in het commerciële circuit als in de wereld van festivals en arthousecinema. We doen maar verder zonder ons af te vragen of we een grens verleggen. Mijn grote ambitie is om een verschil te maken.