Het Britse danceduo Bicep sloeg de handen in elkaar met visueel artiest Zak Norman en filmmaker Charlie Miller voor Takkuuk, een immersieve installatie over klimaatverandering. Wij zagen de film tijdens het debuut van de nieuwe 360°-filmzaal in het Wintercircus.
Toen mijn baas vroeg of ik de seizoensopening van het Wintercircus wilde bezoeken, was ik niet per se razend enthousiast. Dat heeft niets te maken met de Gentse zaal en alles met de film die er getoond werd. Takkuuk is namelijk een film die sterk gelinkt wordt aan Bicep, een duo wiens dance me niet iets te geschikt voor bedrijfsfeestjes is. Daarnaast is het een documentaire-installatie die de nefaste gevolgen van klimaatveranderingen op de inheemse Inuit- en Sámigemeenschappen aankaart. Een belangrijk onderwerp, maar wanneer witte Britten zich eraan wagen loert het white saviour complex al snel om de hoek.
Toch waren er ook zaken die mijn nieuwsgierigheid aanwakkerden. Eerst en vooral was het de eerste keer dat het Wintercircus haar 360°-projectie gebruikte. Concreet betekent dat dat de film in een ronde zaal werd geprojecteerd, waar je als bezoeker langs alle kanten omringd werd door schermen. Na wat meer over Takkuuk op te zoeken, kreeg ik ook meer vertrouwen in het project. Samen met visueel artiest Zak Norman en filmmaker Charlie Miller waren de mannen van Bicep uitvoerig gaan praten met de mensen waar hun documentaire over ging. Ze werkten nauw samen met lokale muzikanten, en de plaatselijke bevolking sprak zich positief uit over de samenwerking en de manier waarop ze afgebeeld werd. Takkuuk bleek een gemeenschappelijk project te zijn, en geen makkelijke uitbuiting.
Stijve nek
Bij het betreden van de ronde filmzaal worden eerst de regels eventjes uitgelegd. De belangrijkste: kom alsjeblieft niet aan de schermen. Want in tegenstelling tot wat er in een klassieke cinemazaal gebeurt, mag het publiek hier vrij bewegen. Rechtstaan, rondlopen of neerzitten: alles is toegestaan. Persoonlijk raad ik dat laatste alleszins af. Zelf had ik me op een van de bankjes in het midden van de zaal neergeploft, maar omdat de interessantste beelden zich dan regelmatig achter je afspelen, moet je vaak achterom kijken en riskeer je een stijve nek.
Fysieke klachten terzijde wierp de immersieve installatie wel meteen zijn vruchten af. Takkuuk opent zoals je zou verwachten met imposante beelden van gletsjers en toendra’s. Waar je in een traditionele natuurdocumentaire vaak enige afstand voelt met het landschap, word je er in het Wintercircus meteen in ondergedompeld. Op dit soort momenten blijkt de 360°-projectie absoluut een meerwaarde te zijn, wat nog wel eens anders is gebleken bij eerdere, gelijkaardige projecten.
Het spook van kolonialisme
Niet alle momenten van Takkuuk maken even veel gebruik van de technologische mogelijkheden. De ijzige expedities worden afgewisseld met klassiekere docustukken, waarin de plaatselijke bevolking aan het woord komt. Hierin krijg je soms verschillende sfeerbeelden tegelijk te zien, of wordt de geïnterviewde vanuit verschillende hoeken tegelijk getoond, maar dit kwam niet per se harder binnen dan op een traditioneel, plat cinemascherm.
Erg storend was dat niet, want tijdens deze interviews kwam de urgente boodschap van Takkuuk naar boven. Mensen die cultureel Inuit of Sámi zijn leggen uit hoe hun manier van leven steeds meer onder druk staat. Klimaatverandering en het veranderende landschap zijn daarbij logische boosdoeners, maar eigenlijk wordt er nog een andere grote schuldige aangeduid: kolonialisme. Doorheen de geschiedenis werden deze gemeenschappen door landen als Denemarken of Finland bezet, waardoor ze hun eigen taal en cultuur moesten verwaarlozen. Takkuuk zoomt in op verschillende plaatselijke muzikante, zoals de activistische rapper Tarrak en de metalband Sound of the Damned, die proberen te voorkomen dat hun cultuur teloor gaat door verwestersing.
Het meest treffende moment is wanneer twee Sámi vrouwen uitleggen hoe beide problemen, klimaatverandering en kolonisatie, hand in hand gaan. Ze vertellen hoe de plaatselijke rendierherders steeds meer land verliezen omdat er windmolenparken gebouwd worden. Inheemse bevolkingen zijn degene die als eerste de fysieke effecten van klimaatverandering ervaren, en zijn nu ook de eerste die er hun land voor moeten opofferen. Terwijl zij op deze planeet net degene zijn die altijd het meest zorg hebben gedragen voor de natuur. Zij beweren dat de rest van de wereld beter iets van hen zou leren, in plaats van hen uit te wissen. Spreek dat maar eens tegen.
Dansen op de toendra
En dan is er nog de muziek van Bicep. Ga ik ze na deze screening thuis nog eens opleggen? Niet per se, maar in de context van Takkuuk werkte ze beter dan verwacht. Eerst en vooral zijn alle nummers in samenwerking met de artiesten uit de documentaire gemaakt, waardoor ze authentieker in het geheel passen. Daarnaast hadden de dansbare beats een verrassend effect op de natuurbeelden. Door de brave, sfeervolle muziek uit de vertellingen van David Attenborough te mijden, begonnen de ijsvlaktes zowaar te ademen. Alles wat in de interviews verteld werd, over de waarde van de natuur, werd zo op een veel urgentere manier uitgebeeld.
En zo maakte de 360°-zaal van het Wintercircus een prima eerste beurt. Zelf denk ik niet dat deze technologie ooit de klassieke cinema zal vervangen, maar vooral nut zal hebben in andere projecten. Films die nog meer dan Takkuuk inzetten op de immersieve kwaliteiten van grootse landschappen, of optredens waarin je volledig omgeven wordt door psychedelische beelden. Maar dat zal de toekomst uitwijzen.