Sorry, Adam Sandler, omdat we je zo hebben onderschat

We hebben lelijke zaken over Adam Sandler gezegd. Terecht, want hij heeft ons vreselijke films aangedaan. Een verbijsterend goede vertolking in het sensationele Uncut Gems van de broers Safdie dwingt echter tot een verontschuldiging.

Knack Focus doet al twintig jaar zijn best om de bagger die Adam Sandler al een kwarteeuw over filmkijkers uitkapt, te negeren. Dat is niet makkelijk, want de komiek-entrepreneur geniet de steun van reuzen uit de entertainmentindustrie: aanvankelijk van filmstudio’s die bleven ontkennen dat Europa zijn humor niet lust, tegenwoordig van Netflix dat in 2015 een miljoenendeal met hem sloot en in 2017 nog eens. Zo af en toe moesten we dus wel over de Sandman berichten. Dat liep nooit goed af. ‘De meest banale en onuitstaanbare komiek die momenteel in Hollywood rondloopt.’ ‘De opvliegende clown uit klef-vulgaire komedies als 50 First Dates, I Now Pronounce You Chuck and Larry en Click. ‘ ‘Niets wreedaardigers dan een film met Adam Sandler, toch?’ Het vriendelijkste dat we over Adam Sandler hebben geschreven, was dat zijn collega-komiek Kevin James zo mogelijk nóg irritanter was.

Ja, dat was wreed. Maar nog lang niet zo wreed als de komedies die Sandler op ons losliet. En hij was begonnen!

Toch zit er niet anders op dan de strijdbijl te begraven en sorry te zeggen. In Uncut Gems is Adam Sandler fantastisch. Het is overigens niet de eerste keer dat hij verrast. Als hij wegblijft van zijn zelf geproduceerde, lucratieve, laag-bij-de-grondse komedies en zich ten dienste stelt van uitstekende regisseurs als Paul Thomas Anderson (Punch-Drunk Love), Judd Apatow (Funny People) of Noah Baumbach (The Meyerowitz Stories) is hij te pruimen. Maar die goede vertolkingen kon je mits wat slechte wil negeren. Om de Adam Sandler in Uncut Gems kun je niet heen. Daniel Day-Lewis, een van de grootste nog levende acteurs, was zodanig onder de indruk dat hij Sandler opbelde om hem persoonlijk te feliciteren.

Sandler is even onverwoestbaar en onuitstaanbaar als altijd, maar dit keer vaart de film daar wel bij. Hij speelt Howard Ratner, een grotere brulboei dan Jean-Marie Dedecker, geplaagd door een joekel van een gokverslaving en een pathetische behoefte aan aandacht. Vrouwen, geld, juwelen: de juwelier uit New York lijkt er pas te kunnen van genieten als ze op het spel staan, als hij ze kan winnen of verliezen. Onder druk van almaar gemenere schuldeisers bedenkt hij uitzinnige plannen om snel fortuin te vergaren. Hoe dieper hij wegzinkt in een moeras van leugens, intriges en zelfbegoocheling en hoe zwaarder hij vernederd wordt, hoe feller hij ertegenaan gaat. Hij geniet van de enorme uitdaging om zich ook hier weer uit te praten en bluffen, gesterkt door het ziekelijke gokkersgeloof dat alles goed komt zolang hij maar hoger blijft inzetten.

Scenaristen en regisseurs Josh en Benny Safdie bouwen voort op hun bejubelde Good Times (2017) en trakteren op een tweede pulserende roetsjbaanthriller in symbiose met New York en opgejut door een experimentele synth-soundtrack van Daniel Lopatin (Oneohtrix Point Never). De intense bioscoopervaring is niets voor hartlijders (in België blijft de release beperkt tot Netflix). Ook zonder Sandler zou Uncut Gems een juweeltje geworden zijn. Acteurs die met zo’n fascinerend personage als die knettergekke juwelier geen raad weten, kunnen maar beter bakker worden. Maar de Sandman is wel degelijk een sensatie. Het is allesbehalve makkelijk om de lange lappen tekst juist gezegd te krijgen in de hyperrealistische chaos die de broers Safdie voortdurend oppoken. Bovendien speelt de 53-jarige komiek de kinderlijk zelfzuchtige en angstwekkend roekeloze Ratner met bewonderenswaardig veel overgave en weinig eigenliefde. ‘Je kunt hem voor bepaalde projecten neersabelen, maar je kunt niet ontkennen dat hij al die absurde scenario’s op een vreemde manier weet te aarden. Da’s zijn Sandler-universum’, zei Josh Safdie. Hij vergelijkt zijn hoofdrolspeler met Jerry ‘The King of Comedy’ Lewis: tot alles in staat.

Sandler lag lang op koers om een Oscarnominatie binnen te rijven, een idee dat hij zelf bestempelde als ‘funny as hell’. Wat wil je als je het gewoon bent om in aanmerking te komen voor de Razzie Awards (de anti-Oscars)? Voor Jack and Jill (2012) kreeg hij er twaalf, inclusief (en terecht) die voor slechtste actrice want hij speelde zowel de mannelijke als de vrouwelijke helft van een tweeling. Dat de Oscarnominatie er uiteindelijk niet kwam, zegt vooral iets over de allergie van The Academy voor al wat gewaagd is, en getuigt van misprijzen voor Sandlers voorgeschiedenis.

De vraag is of hij zijn dreigement in de praktijk zal brengen. Sandler grapte namelijk dat hij ons voor een niet-nominatie voor een Oscar zou doen boeten met een opzettelijk slechte film. Wij zitten op de eerste rij.