Seks, verlangens en luxehotels: Audrey Diwan over haar nieuwe ‘Emmanuelle’

Een halve eeuw nadat Emmanuelle een schokgolf door Europa stuurde, zet Audrey Diwan de beroemde erotische film van Just Jaeckin naar haar hand. Een gesprek met de Franse regisseuse van L’événement over spiegels,de female gaze en erotiek in een maatschappij die is geobsedeerd door genot.

Toen Emmanuelle in 1974 uitkwam, werd het een van de meest succesvolle Franse films ooit. Zo’n driehonderd miljoen mensen, onder hen verrassend veel vrouwen, trokken naar de bioscoop voor Just Jaeckins bewerking van de erotische roman van Emmanuelle Arsan. De film maakte van Sylvia Kristel, die de titelrol vertolkte, een wereldster en de Nederlandse actrice en haar toenmalige vriend Hugo Claus werden het it-koppel van de Lage Landen. Emmanuelle gaf het genre van de erotische film een jetset-achtige cool en inspireerde tientallen spin-offs en vervolgen – officiële en onofficiële. In Japan leidde de film zelfs tot een nieuw woord: emanieru suru: ‘emmanuelleren’, ofwel een extravagante affaire hebben.

Audrey Diwan, die in 2021 in Venetië de Gouden Leeuw won voor L’événement, naar de roman van Annie Ernaux, vertaalt het verhaal nu naar een hedendaagse context. Met Noémie Merlant (Tár, Portrait de la jeune fille en feu) in de rol van Emmanuelle, een door controle geobsedeerde vrouw op zoek naar plezier in een luxehotel in Hongkong.

Toen jouw producent je de roman van Emmanuelle Arsan aanraadde, was je niet meteen overtuigd. Waarom ben je van gedachten veranderd?

Audrey Diwan: Ik ben altijd terughoudend wanneer ik een boek in de handen krijg geduwd. Ik ben van nature niet erg volgzaam. Maar uiteindelijk was ik nieuwsgierig naar het personage van Emmanuelle en besloot ik het boek te lezen, gewoon voor de lol. Ik wist er op voorhand niet veel over – ik had de film van Just Jaeckin nooit volledig gezien. Het boek gaat over een jonge vrouw die op zoek is naar steeds meer plezier. Ergens voorbij de helft stootte ik, tot mijn verrassing, op een haast filosofische discussie over erotiek tussen Emmanuelle en een veel oudere man. Ik stopte even met lezen en vroeg me af: bestaat erotiek nog wel in onze maatschappij? Die vraag bleef door mijn hoofd spoken en een paar maanden later begon ik me een personage, een vrouw, voor te stellen dat niet meer kon genieten in een maatschappij die is gericht op genot. Toen heb ik mijn producent teruggebeld.

Was het meteen duidelijk dat de film zich in het heden moest afspelen?

Diwan: Ja, ik wilde het hebben over dingen die specifiek zijn voor onze tijd. Dat we voortdurend proberen zo veel mogelijk voldoening te halen uit alles wat we doen, bijvoorbeeld. Als we uit eten gaan, kiezen we het best beoordeelde restaurant. Hetzelfde geldt voor een hotel. Er zit iets performatiefs in elk aspect van genot, en dat veroorzaakt een soort verlangen-moeheid. De vraag is: hoe komen we terug tot onszelf? Hoe kunnen we nog vóélen? In de film verblijft Noémie Merlant in een hotel dat te mooi is, te perfect. In door hygiëne geobsedeerde luxehotels worden elke ochtend de sporen van het verleden uitgewist: elke dag ziet er even perfect uit als de vorige. Emmanuelle legt zichzelf diezelfde perfectie op. Ik wilde laten zien hoe eenzaam dat haar maakt. Ze zit opgesloten in het hotel net zoals ze opgesloten zit in haar lichaam. Doorheen de film probeert ze een uitweg te vinden, te ontsnappen uit een te perfecte omgeving en zichzelf eindelijk een kans te geven om écht genot te ervaren.

Je gebruikt meermaals het spiegelmotief: Emmanuelle staat voor de spiegel terwijl ze zich klaarmaakt en haar lichaam kneedt naar bepaalde normen.

Diwan: Spiegels zijn tegenwoordig overal. We leven ons leven via beelden, via de vaak geïdealiseerde reflecties die we op sociale media zien. Ergens tussen al die beelden van onszelf en van anderen zijn we de verbinding kwijtgeraakt. Maar verlangen ontstaat net uit de ontmoeting met de ander. Je moet ruimte laten voor de ander om te bestaan en te voelen. Je moet geïnteresseerd zijn in de ander om over hem te kunnen fantaseren. Als je alleen geïnteresseerd bent in jezelf, blijft enkel masturbatie over.

L’événement, je vorige film, vertelde ook al een erg lichamelijk verhaal.

Diwan: Nadat ik drie jaar rond pijn had gewerkt voor L’événement, vond ik dat ik het had verdiend om rond plezier te werken. Ook al heb ik paradoxaal genoeg de indruk dat het nog steeds een beetje over pijn gaat. (glimlacht) Als ik terugblik op mijn films, moet ik toegeven dat er een rode draad is. Die kan worden samengevat in een eenvoudige zin: het geheim zit in het lichaam. Mijn eerste langspeelfilm Mais vous êtes fous ging over verslaving, L’événement over ongewenste zwangerschap en Emmanuelle over gebroken verlangen. Ik ben erg geïnteresseerd in het lichaam als vehikel voor verhalen. Verhalen die iets vertellen over onze relatie tot de wereld en tot het bestaan, en die verder gaan dan een eenvoudige theoretische verklaring.

De blik staat centraal in Emmanuelle. Die van de personages, van de kijker, maar ook van jou als regisseur. Een halve eeuw geleden werd de film van Just Jaeckin getekend door de male gaze. Hoe heb je dat voor deze nieuwe bewerking aangepakt?

Diwan: Toen L’événement uitkwam, werd er veel gepraat over de female gaze. In het begin leek dat positief. Maar gaandeweg kreeg ik de indruk dat het mijn gevangenis aan het worden was. Het leek erop dat mijn film door sommigen werd weggezet als ‘een vrouwenfilm’. Dat gezegd zijnde, besefte ik tijdens de opnames van Emmanuelle hoezeer een naakt vrouwenlichaam een genderspecifieke blik oproept. Noémie Merlant en ik hebben daar veel over nagedacht. Voordat ze actrice werd, was Noémie model. We beseften dat het vrouwenlichaam zich vaak onderwerpt aan de blik. Wij wilden haar alleen voor zichzelf laten bestaan, alleen voor de emoties en sensaties van het personage, alsof het team en ik er niet waren. Dat is wat het betekent om een subject te worden in plaats van een object. Hoe breng je het orgasme van een vrouw in beeld op een manier die strookt met onze ervaring? Vrouwelijk genot is iets heel innerlijks. We hebben geprobeerd een zekere waarheid te vinden door de houding van het lichaam niet afhankelijk te maken van een blik van buitenaf.

In het begin van de film zien we Emmanuelles benen door de ogen van een man die naar haar verlangt. Dan haar rug. De mise-en-scène weerspiegelt de reis van een vrouw die een object van verlangen is naar een vrouw die het onderwerp is van haar eigen plezier.

Diwan: Ja, de mise-en-scène isoleert eerst delen van haar lichaam. Pas daarna zien we haar gezicht, haar identiteit. Ik vond het belangrijk dat er een geleidelijke overgang was. De interacties tussen de personages in het begin van de film gedragen zich volgens het citaat van Stéphane Mallarmé: ‘Het vlees is triest, helaas.’ Het is slechts gaandeweg dat we begrijpen dat er iets meer tussen de personages moet gebeuren om plezier te hebben.

Léa Seydoux zou oorspronkelijk de rol van Emmanuelle spelen. Waarom heeft ze zich uiteindelijk teruggetrokken?

Diwan: In tegenstelling tot wat ik later hoorde, was er geen conflict. Léa was al heel vroeg bij het project betrokken. Het personage was nog niet helemaal gedefinieerd. Op een gegeven moment hadden we allebei het gevoel dat we het niet over dezelfde vrouw hadden. Dus waren we het erover eens dat we beter een andere keer zouden samenwerken. Daarna wilde ik meteen Noémie ontmoeten. Dankzij Tár wist ik dat ze in het Engels kon spelen. Maar bovenal had ik het gevoel dat ze het nodige emotionele bereik had – Portrait de la jeune fille en feu heeft me ontroerd. Ze begreep de film meteen.

Een van de personages is Wuthering Heights aan het lezen. Even later wordt het hotel getroffen door een storm. Wilde je, zoals in de roman van Emily Brontë, de innerlijke kwellingen van de personages uitdrukken via de natuurelementen?

Diwan: Ja, en meer dan alleen de kwellingen. Er zit erotiek in de storm. We hebben veel aandacht besteed aan het geluid: we wilden een gedempt universum creëren, alsof je over een tapijt loopt en plots wordt verrast door ruisend water.

De erotiek zit in je film ook in de woorden en in de beelden die ze oproepen.

Diwan: Voor ik het script schreef, heb ik La maman et la putain nog eens opnieuw bekeken, een film waarin regisseur Jean Eustache een heel vrije taal gebruikt. Er zit zoveel waarheid in zijn woorden dat je ineens bepaalde dingen voelt. Het was voor mij belangrijk dat de erotiek niet beperkt zou blijven tot lichamelijke scènes, vandaar het belang van de blik en het gesproken woord.