Sebastián Lelio, de Chileense regisseur op wie topactrices als Rachel Weisz en Julianne Moore dol zijn

Move over, Pedro Almodóvar: voor sterke films met vrouwenrollen die de beste actrices de ogen uitsteken kunt u tegenwoordig ook bij Sebastián Lelio terecht. Een film met Julianne Moore staat op stapel, maar eerst laat hij de verboden liefde tussen Rachel Weisz en Rachel McAdams bloeien in Disobedience. ‘Zonder ongehoorzaamheid is vooruitgang niet mogelijk.’

Welke filmregisseur doet het op dit moment beter dan Sebastián Lelio? Hij won in maart de Oscar voor beste buitenlandse film met Una mujer fantástica, zijn beklijvende portret van een jonge transgender in Santiago de Chile. Chili vierde dat alsof het een Nobelprijs was en de nationale overheid maakte op slag werk van een wet inzake genderidentiteit.

De 44-jarige Chileen pakt nu uit met Engelstalige films met twee van de meest gracieuze en getalenteerde actrices van hun generatie: Rachel Weisz en Julianne Moore. Hij heeft hén niet gevraagd. Zij hebben hém gevraagd. Moore praatte hem een Amerikaanse remake aan van Gloria, zijn genereuze festivalhit over een 58-jarige alleenstaande vrouw met een grote levensappetijt. Weisz vroeg hem voor de verfilming van een boek van Naomi Alderman. Op de remake van Gloria moet u nog even wachten, maar u kunt alvast naar het uitmuntende Disobedience. Daarin keert fotografe Ronit (Weisz) voor de begrafenis van haar vader terug naar de orthodox-joodse gemeenschap die ze jaren eerder achter zich heeft gelaten. Ze botst er op haar grote jeugdliefde Esti (Rachel McAdams), maar die is intussen getrouwd met de man die in poleposition ligt om de nieuwe leider van de gemeenschap te worden.

De normale gang van zaken is dat filmsterren en Hollywoodproducenten contact opnemen met een regisseur nadat die een Oscar heeft gewonnen. Rachel Weisz en Julianne Moore trokken daarvóór al aan je mouw. Conclusie: jij had die Oscar helemaal niet nodig.

Sebastián Lelio: Toch niet om over te stappen naar Engelstalige films. Dat was al gebeurd. Het grote voordeel was dat ik niet hoefde te piekeren over welke film na die Oscar zou volgen. Er kwamen er meteen twee op me af.

Klopt het dat heel Chili uit de bol ging na de Oscar voor Una mujer fantástica?

Lelio: Die Oscar is gevierd als een nationale overwinning, al waren de politieke gevolgen belangrijker. De transgendergemeenschap heeft enorm aan visibiliteit gewonnen en toen ik met de Oscar bij haar langsging, beloofde presidente Michelle Bachelet dat ze een wetsvoorstel over genderidentiteit waar al vijf jaar niet meer naar was omgekeken bij hoogdringendheid zou behandelen. Begin maart kwam er een rechtse partij aan de macht, maar ook haar opvolger wil dat de wet er komt. Voor alle duidelijkheid: die wet is de verdienste van de Chilenen, niet van mijn film. Maar de film, de Oscar en het verhaal van actrice Daniela Vega hebben het proces versneld. Al is dat nooit de bedoeling geweest. Ik maak films, ik doe niet aan politiek. Je hoopt daar niet op, zelfs niet stiekem, maar het is wel zalig om te merken dat je film het medium film overstijgt en de samenleving beroert.

Weisz en Moore kloppen bij je aan omdat je vrouwen tot schitterende vertolkingen stimuleert. Wat is je geheim?

Lelio: Ik hou ook van het schrijven, van het monteren, maar het allerleukste aan een film is de samenwerking met de acteurs. Ik weet niet hoe andere regisseurs te werk gaan, maar ik ben enorm geïnteresseerd in de mens die het personage speelt. Ik probeer met de camera iets te registreren dat eigen is aan de actrice en niet aan het personage. Wat is het levensverhaal van Rachel Weisz, van Rachel McAdams? Wat vertelt hun lichaam, wat vertellen hun ogen en wat verbergen ze? Ik gebruik de persoonlijkheid die al aanwezig is voor ze zich in hun personage verplaatsen.

Disobedience is het liefdeskind van Rachel Weisz. Hoe heeft ze je interesse gewekt voor een joods-orthodoxe gemeenschap in Londen?

Lelio: Dit verhaal was me op het lijf geschreven, ook al ben ik niet Joods en niet Brits en staat er haar op mijn Engels. De impact van religie, de macht van een familie of gemeenschap over het individu, de wrijving tussen persoonlijke vrijheid en de werking van een gemeenschap, je plicht vervullen of je verlangens bevredigen: dat soort thema’s ligt me al langer na aan het hart.

Vreemd is dat niet. Ik ben opgegroeid in Chili, dat destijds een dictatuur was waar de kerk nog een grote invloed op de samenleving had. Maak daar wel niet van dat ik de joods-orthodoxe traditie vergelijk met een dictatuur. Dat bedoel ik niet.

Is dat toch niet een beetje de olifant in de kamer? Mogen er geen vragen gesteld worden bij bepaalde joods-orthodoxe gewoontes? Ik denk aan het inperken van individuele vrijheden, het klein houden van vrouwen, de aversie tegen homoseksualiteit.

Lelio: Die vragen mag je zeker stellen, maar het gaat me om de repressie, niet om de gemeenschap op zich. In véél gemeenschappen en samenlevingsvormen worden mensen om de een of andere domme reden in de hoek geduwd of bedreigd vanwege hun identiteit. Bijna overal worden bepaalde relaties, vormen van liefde of lichamen beschouwd als minderwaardig of zelfs onwettig.

Draait Disobedience dan om dezelfde vraag als Una mujer fantástica of Gloria: hoe reageer je op een repressieve omgeving?

Lelio: Ja. Ik vind ongehoorzaamheid een basisrecht. We zouden ons nog steeds in het stenen tijdperk bevinden als er nooit mensen waren opgestaan die ingingen tegen wat de omgeving van hen eiste. Zonder ongehoorzaamheid is vooruitgang niet mogelijk. Je moet dat wel durven, want je betaalt er altijd een prijs voor. Ik heb de grootste bewondering voor mensen die bereid zijn die prijs te betalen.

De liefdesscène met Weisz en McAdams is een juweeltje. Hoe heb je dat voor elkaar gekregen?

Lelio: Het scenario maakte er niet veel woorden aan vuil, maar ik voelde intuïtief aan dat die scène het kloppende hart van de film moest worden. Ik wist lange tijd niet hoe ik eraan moest beginnen. Tijdens het storyboarden liet ik vijf pagina’s blanco. Ik wilde te allen prijze een generische seksscène vermijden: wat wriemelen, wat kreunen en gedaan. De mens is nog nooit op zo’n grote schaal geconfronteerd met naakt en seks als vandaag. Dat beïnvloedt onze verbeelding en onze ideeën over erotiek. Ik moraliseer daar niet over, ik schets gewoon de situatie.

Het is een zeer erotische scène geworden, zonder naakt. Dat kan door een lange aanloop te nemen en hyperspecifiek en concreet te zijn. Ik heb alles uitgetekend. De Rachels waren genereus en dapper. Ze weerspiegelen het genot en de pijn die ontstaan als je jezelf fysiek en emotioneel volledig overgeeft aan de andere.

Je legt de laatste hand aan de Amerikaanse remake van Gloria. Wat is er interessant aan een remake?

Lelio: Simpel: Julianne Moore wilde die rol doodgraag spelen en dat was voldoende om mijn interesse te wekken. Het verhaal is hetzelfde gebleven, maar door van actrice te veranderen, verandert ook de ziel van de film. Julianne Moore zocht me op nadat ze Gloria had gezien, we raakten aan de praat en bijna achteloos ontstond het project. Ondertussen leven we wel in andere wereld. De brexit, het oprukken van extreemrechts in Europa, Donald Trump: de hele wereld is in een reactionaire kramp geschoten. Gloria is het portret van een wat oudere vrouw die danst en flirt en die voor zichzelf het recht opeist om ten volle van het leven te genieten. In het Trumptijdperk is dat plotsklaps een urgent en politiek geladen verhaal geworden.