Twee voor de prijs van één: ‘May December’ is zowel een verontrustende karakterstudie als een kinky sprookje

Todd Haynes’ May December is speels, sardonisch én ontregelend tegelijk, met de grimassende groeten van Natalie Portman en Julianne Moore.

Geen betere plek dan suburbia – met zijn vredige villa’s, gemillimeterde gazonnetjes en preutse moraal – om Amerikaanse dromen te laten vervellen tot sluimerende nachtmerries, en laat dat nu net de favoriete habitat zijn van melomaestro Todd Haynes.

In zijn nieuwste, losjes door feiten geïnspireerde film zoomt de maker van Far from Heaven (2002), Carol (2015) en andere subversieve relatiestudies in op het gezin van Gracie (Julianne Moore), een lerares van vooraan de zestig. Die woont al jaren samen met haar stukken jongere man Joe (Charles Melton), met wie ze drie kinderen en twee Ierse setters heeft.

Maar toch blijkt niet alles peis en vree, daar bij hen thuis in Savannah, Georgia. Jaren geleden vloog Gracie de gevangenis in nadat ze werd betrapt op seks met Joe toen die amper dertien en nog haar leerling was. Toch hield hun verboden relatie, die breed in de tabloids werd uitgesmeerd, al die tijd stand. Of zou de komst van Hollywoodactrice Elizabeth (Natalie Portman), die Gracie en Joe komt observeren voor een tv-film over de schandaalzaak, daar twintig jaar na de feiten alsnog verandering in brengen?

Van een karakterdrama over seksuele transgressie, verwrongen machtsrelaties en de valse waarheden die mensen zichzelf en anderen voorhouden, verwacht je allesbehalve een soapy satire. Maar met May December serveert Haynes je twee films voor de prijs van één. Twee topfilms nog wel. Op het eerste niveau is het een discreet verontrustende karakterstudie over twee mooie, slimme, hoogopgeleide vrouwen die elk een leven vol leugens leiden, Gracie als huisvrouw en Elizabeth als actrice. Op het tweede niveau is het een grijnslachend, kinky sprookje over de maakbaarheid van ‘de waarheid’, zeker wanneer die waarheid wordt gemaakt voor de camera en in de montagekamer.

Wat je krijgt, is dan ook zowel film als metafilm tegelijk, waarbij beide lagen, net als Gracie en Elizabeth, voortdurend in en over elkaar kronkelen. Zowel psychologisch als visueel. Met zijn nadrukkelijke spiegelscènes en indringende close-ups refereert Haynes daarbij zowel aan Ingmar Bergmans De avondmaalsgasten (1963) en Persona (1966), als aan Joseph Loseys The Go-Between (1971) waarvan hij zelfs Michel Legrands stuwende score leende. Bovendien toont hij zich ook nu weer een acteursregisseur par excellence, een die zowel Natalie Portman (die met dit project kwam aanzetten), zijn fetisjactrice Julianne Moore als Charles Melton tot topprestaties verleidt.

Dat May December iets minder glanzend en wat soberder oogt dan we van een stilist als Haynes gewend zijn (zijn vaste cameraman Ed Lachman werd wegens een heupblessure in extremis vervangen door Kelly Reichardt-cinematograaf Chris Blauvelt) is dan ook het enige minpuntje dat je zou kunnen bedenken. Maar laat dat de cinefiele pret vooral niet bederven. Scherp geschreven, sterk geacteerd, subliem verteld en deugddoend dubbelzinnig is de film immers sowieso, oftewel alles wat je van het kwaliteitsmerk ‘Todd Haynes’ ondertussen al dik drie decennia verwacht. Een must-see dus. Of beter nog: twee must-sees.