In zijn Gouden Beer-winnende documentaire Sur L’Adamant nodigt Nicolas Philibert je uit aan boord van een boot voor mensen met mentale problemen.
Het is ondertussen al meer dan twintig jaar geleden dat Nicolas Philibert een verrassende arthousehit scoorde met Être et avoir, een discreet observerende documentaire over het reilen en zeilen in een basisschooltje in de Auvergne. Sindsdien is er in het genre flink wat veranderd en lijken veel docu’s ofwel gestileerde, semifictieve thrillers ofwel vlammende politieke pamfletten, maar die mercantiele evoluties heeft de inmiddels 72-jarige Fransman rustig aan zich voorbij laten gaan.
Het bewijs ontdek je in het warmhartige Sur L’Adamant, waarin hij zijn camera nog maar eens richt op het kleine, maar curieuze menselijke beestje. Maar dan opnieuw zonder commentaar, zonder artificiële opsmuk en vooral: zonder zijn onderwerp in de weg te lopen.
Dat is dit keer een dagverblijf voor mensen met psychische problemen dat in hartje Parijs op de Seine ligt te dobberen, vlakbij de Charles de Gaulle-brug. Is de gigantische, drijvende schuit op zich al een opvallend personage, met zijn openklappende luiken uit hout, dan zijn de patiënten die er vrij in en uit lopen dat zeker. Ze komen er even aan de drukte van de stad en hun hoofd ontsnappen, en dat door middel van kunstklassen, infosessies, filmvertoningen of gewoon door een deugddoende koffie te drinken.
De film, die dit jaar de Gouden Beer won in Berlijn, opent met een onderbroken take van François, een veertiger die een rocksong zingt vanuit het diepste van zijn ziel in een van de zeldzame momenten waarin hij zich niet Jezus waant. Wat later ontmoeten we een oudere weduwe die niet alleen haar vrijheid maar ook haar enige zoon heeft verloren aangezien ze die moest achterlaten in een weeshuis. En dan is er Frédéric, een dandy op leeftijd die zich zo spiritueel verwant voelt met Vincent van Gogh dat hij zich luidop afvraagt ‘waarom zoveel tragische dingen met “ons” gebeuren’. Het zijn stuk voor stuk mensen uit de marge met een verhaal waarvan je hooguit enkele plotpunten te horen krijgt, maar die meteen duidelijk maken waarom L’Adamant – ‘de onbuigzame’ in het Nederlands – voor hen niet zomaar een sloep op de Seine is.
Psychiaters en begeleiders lopen af en toe op de achtergrond door het schokvaste beeld, en in enkele scènes krijg je te zien hoe zij hun dagprogramma opstellen. Maar de focus en het hart van Philibert – die vooral luistert en geenszins om dramatische ontboezemingen zit te hengelen – liggen duidelijk bij de patiënten. In tegenstelling tot Frederick Wiseman – de Amerikaanse veteraan van de fly-on-the-walldocumentaire – is hij dan ook niet zozeer geïnteresseerd in de dynamieken die in instituten en instellingen spelen. Wat Philibert wil onthullen, op een zo discreet mogelijke manier, is de persoonlijke en psychologische impact die regels en structuren hebben op individuen die houvast, én vrijheid, meer dan nodig hebben.
Een empathische, rustig opgebouwde en raak geobserveerde film over een ‘schip van gekken’, die mits een kunstklas, een filmmatinee en een luisterend oor een stuk ‘normaler’ blijken dan de normale mensen aan wal soms bevroeden.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
