Regisseur Sahim Omar Kalifa schrok er zelf ook van: ‘Wat was Irak ooit mooi’

Met Baghdad Messi en Iraq’s Invisible Beauty toont de Belgisch-Koerdische filmregisseur Sahim Omar Kalifa de schoonheid van zijn thuisland, Irak. Of toch wat er nog van overblijft.

In één seizoen twee splinternieuwe bioscoopfilms voorleggen? De Belgisch-Koerdische Sahim Omar Kalifa kan dat. Op het filmfestival van Oostende stelde Omar Kalifa – u kent hem misschien nog van Zagros, dat in 2017 de Grand Prix van Film Fest Gent won – Baghdad Messi voor, de langspeelversie van een kortfilm waarmee hij meer dan zestig prijzen en een plek op de shortlist van de Oscars veroverde. Het heroïsche verhaal van een elfjarige jongen die een been verliest tijdens een explosie in de Iraakse hoofdstad maar zijn droom om te voetballen niet opgeeft, is na Pasen in de bioscopen te zien.

Maar eerst is er nog Iraq’s Invisible Beauty, dat hij maakte met coregisseur Jurgen Buedts en dat volgende week het gereputeerde documentairefestival Docville mag openen. Sahim Omar Kalifa reisde voor de docu door Irak met de peetvader van de Iraakse fotografie, Latif Al Ani. Al Ani vereeuwigde de schoonheid en de moderniteit van het Irak van de jaren vijftig tot zeventig in wonderlijke foto’s. ‘Hij heeft het allemaal meegemaakt: het koninkrijk, de welvaart, de machtsgreep van Ba’ath, de dictatuur van Saddam Hoessein, de oorlog met Iran, de Golfoorlogen, de opkomst en ondergang van IS’, zegt Sahim Omar Kalifa. ‘Latif Al Ani ís de geschiedenis van Irak.’ De fotograaf borg zijn camera voorgoed op toen dictator Saddam Hoessein aan de macht kwam en de ene na de andere oorlog Iraks schoonheid aan flarden schoot.

Draagt dat abrupte einde van Al Ani’s carrière bij tot zijn legende?

Sahim Omar Kalifa: Naast de evidente pracht van zijn foto’s is dat inderdaad een van de geheimen van zijn internationale succes. Het versterkt het beeld van een geheimzinnige, charismatische kunstenaar. Zelf benadrukte hij dat hij met fotografie stopte omdat hij geen schoonheid meer vond, maar er zijn wellicht verschillende redenen waarom hij er op amper 54-jarige leeftijd al de brui aan gaf. Na de machtsgreep van de Ba’ath-partij en Saddam Hoessein kregen veel fotografen problemen: ze werden gearresteerd, verdacht, bespied en soms zelfs vermoord.

Zijn foto’s zijn adembenemend, maar Latif Al Ani maakte het jou precies niet gemakkelijk. Of schat ik zijn nukkigheid in de docu verkeerd in?

Omar Kalifa: Over Latif Al Ani zijn veel oppervlakkige reportages gemaakt. Wij wilden de belangrijkste documentaire over hem draaien. Met een sterke cinematografie, want dat verdient hij als grote fotograaf. Vijf jaar lang hebben we hem gefilmd. We sleurden hem op zijn negentigste naar Mosul en al die andere moeilijke plekken in Irak. Dat was fysiek en mentaal zwaar. Hij klaagde voortdurend. Maar hij wilde de film ook zelf heel graag. Hij was iemand die ferm van zichzelf hield. Hij wist dat hij niet lang meer te leven had en drukte ons op het hart om de film snel af te werken. Dat het uiteindelijk nét niet gelukt is om hem de film te tonen, is pijnlijk.

De film heet Iraq’s Invisible Beauty. Staat Iraq’s Destroyed Beauty niet dichter bij de droevige realiteit? Het contrast tussen het Irak op de foto’s van Latif Al Ani en het Irak van de voorbije veertig jaar is erg groot.

Omar Kalifa: Ik schrok er zelf van: wat was Irak ooit mooi. Zonder hem had zelfs ik niet geloofd hoe mooi Bagdad en Mosul destijds waren. Op zijn foto’s zie je vredige, gelukkige mensen. Je wilt er meteen tussen lopen. Vandaag zie je vooral stress, chaos en spanning op de gezichten van de mensen in Bagdad. Alle oorlogen hebben hun sporen nagelaten. Het deed ons allebei veel pijn om te zien dat er niets meer overblijft van Mosul, een van de mooiste steden uit de geschiedenis.

Langspeelfilm Baghdad Messi benadrukt niet de doffe ellende die Irak al vijftig jaar versmoort, maar de veerkracht van een elfjarige jongen die zijn been verloor. Een bewuste keuze?

Omar Kalifa:Baghdad Messi is niet autobiografisch – ik heb nooit in Bagdad gewoond, verloor geen been en verloor mijn vader niet zoals in de film – maar toch is het mijn meest persoonlijke werk geworden. In Koerdistan speelde ik elke dag voetbal. En als ik zelf niet voetbalde, keek ik naar voetbal. Op tv of in de stadions. In 2001 moest ik naar België vluchten. Ik had hier veel familie en kreeg snel een verblijfsvergunning. En toch was ik niet gelukkig. Ik begreep het niet. Pas na lang zoeken besefte ik dat ik niet meer gelukkig was omdat ik niet meer voetbalde. Dààr moet ik een film over maken, dacht ik.

Is voetbal dan meer dan de belangrijkste bijzaak ter wereld?

Omar Kalifa: Soms wel. Maar ik maak geen propaganda voor voetbal, de film had net zo goed over basketbal kunnen gaan. Wat telt is het escapisme. Het hoofdpersonage Hamoudi is elf en leeft in een van de gevaarlijkste steden ter wereld. Maar hij voelt de gevaren niet omdat hij focust op zijn passie voor voetbal. De enige manier om gelukkig te zijn is je bezighouden met je passie. Veel Koerdische vrienden hier in België werken keihard maar hebben geen passie, geen cultuur, geen sport. Als ze niet werken, zitten ze thuis. Waarom leef je dan? Mijn zoon speelt basket. Hij leeft helemaal op als we naar het basket, judo of voetbal gaan. Sport is voor hem het paradijs.

Wordt er in Bagdad veel gebasket?

Omar Kalifa: Voetbal is heilig voor Irakezen. Tijdens de dictatuur was het een van de weinige uitlaatkleppen. Irakezen gaan er helemaal in op. Wedstrijden tussen Barcelona en Real Madrid leiden regelmatig tot incidenten en steekpartijen tussen supporters.

Vond je gemakkelijk een elfjarig acteertalent met een geamputeerd been?

Omar Kalifa: De lijst van elfjarigen met maar één been was vreselijk lang. Ik wil niet weten aan welke getallen je komt als je er de andere leeftijdscategorieën bijtelt of de Irakezen zonder ogen, handen of andere ledematen. Het is ook zeer wrang om te zien hoe er met mensen met een beperking wordt omgegaan. Men zegt – ik ben zelf niet religieus – dat ze door Allah gestraft zijn. De overheid doet niets voor hen, de maatschappij kijkt op hen neer. In de film wordt Hamoudi uitgelachen omdat hij maar één been heeft. Dat is helaas courant gedrag.

Onze hoofdrolspeler, Ahmed Mohammed Abdullah, heeft ongeveer hetzelfde meegemaakt als zijn personage. Toen de coalitietroepen Ramadi en Mosul heroverden van IS, verloor hij tijdens een raketaanval zijn been en zijn vader. Soms was ik bang dat de scènes te dicht bij zijn realiteit stonden. Gelukkig was hij heel sterk en een van de beste kindacteurs die ik ooit tegenkwam.