Regisseur Georgia Oakley over haar film ‘Blue Jean’, ofwel don’t say gay in the UK

Tot amper twintig jaar geleden was het Britse lokale overheden verboden om ‘homoseksualiteit te promoten’. Georgia Oakley maakte er het nog altijd akelig actuele eightiesdrama Blue Jean over.

Een wet die het ‘aanmoedigen en bevorderen van homoseksualiteit’ verbiedt? Dan denk je algauw aan het Rusland van Vladimir Poetin, het Hongarije van Viktor Orbán of het Florida van gouverneur Ron ‘don’t say gay’ DeSantis. Maar nieuw is de morele paniek, ideologische repressie en bijbehorende verontwaardiging niet. Jammer genoeg. In 1988 voerde de conservatieve regering van premier Margaret Thatcher in het Verenigd Koninkrijk ‘Section 28’ in, een amendement dat lokale overheden verbood om ‘de toelaatbaarheid van homoseksualiteit als een zogenaamde familierelatie te onderwijzen’.

Het is ook het jaar waarin Blue Jean zich afspeelt, het sfeervolle regiedebuut van de Brtise Georgia Oakley. In de dagen dat Rain Man volle zalen trekt en Rick Astley de hitparades aanvoert met Never Gonna Give You Up. Jean (Rosy McEwen), een jonge turnlerares uit een buitenwijk van Newcastle, staat voor een dilemma wanneer ze ontdekt dat haar leerlinge Lois (Lucy Halliday) ook lesbisch is en daarom op school wordt gepest. Spreekt Jean, die haar vrijgevochten vriendin Viv (Kerry Hayes) liefst voor familie en collega’s verborgen houdt, zich uit en neemt ze haar pupil in bescherming? Of kiest ze voor haar job en zichzelf in een milieu waarin men neerkijkt op ‘potten’?

Veel activisten van toen zullen Jean maar laf gevonden hebben, maar ik denk dat indertijd de meeste lesbiennes een dubbelleven moesten leiden, zoals Jean.

‘De film gaat niet alleen over het risico om je baan te verliezen, zoals dat ten tijde van Section 28 het geval was’, legt Oakley uit, die zelf in 1988 geboren en lesbisch is, een gedachte die haar film triggerde. ‘Hij gaat vooral om de mentale littekens die de angst en paranoia nalaten bij homoseksuele mensen, over de druk die het op je relaties zet als je niet jezelf kunt zijn, in een homofobe omgeving moet werken en een verborgen leven leiden. We hebben met meerdere lesbische leraressen van toen gepraat. De film is deels gebaseerd op hun getuigenissen. Ze hebben ons geholpen om de emotionele kern te vinden, maar ook om de juiste kleren te kiezen, de juiste muziek, de juiste locaties.’

Section 28 kwam dus eerder dan het hoofdpersonage Jean?

Georgia Oakley: Ja. Ik wilde een film maken die dialogeert met het heden, omdat je de discussies van toen nu opnieuw in politieke kringen ziet spelen, omdat je vaststelt dat her en der gelijkaardige homofobe wetten weer worden ingevoerd. Alleen wilde ik geen pamflet maken of focussen op het activisme van weleer, zoals Robin Campillo’s 120 BPM (2017) dat bijvoorbeeld deed. Geweldig film, maar ik wilde het hebben over de dagelijkse twijfels en angsten van een gewone lerares, van iemand die noodgedwongen tussen twee werelden leeft. Veel activisten van toen zullen Jean maar laf gevonden hebben, omdat ze zich niet durft uit te spreken en te outen, maar ik denk dat indertijd de meeste lesbiennes zoals Jean een dubbelleven moesten leiden.

In een recente Britse poll bleek zeventig procent van de bevolking geen probleem meer te hebben met homoseksualiteit. In 1988 was dat nog maar dertig procent.

Oakley: Het klopt dat er in veel westerse landen vooruitgang is geboekt sinds 1988, dat bij de meerderheid van de bevolking een mentaliteitswijziging heeft plaatsgevonden en dat homoseksualiteit nu meer wordt aanvaard. Maar het is een gevaarlijke illusie om te denken dat de strijd gestreden is. Ik heb ook de indruk dat de homofobe minderheid agressiever en verbaler is geworden, dankzij sociale media. Vergeet bovendien niet dat Section 28 pas in 2003 weer geschrapt is, dus zo ver ligt dat verleden niet achter ons. Toen ik opgroeide, was die wet nog in voege, zonder dat ik wist dat ze bestond, omdat er niet over gepraat werd en ik deel uitmaakte van een levendige queer community. Maar voor homoseksuele leraren moet het destijds lastig zijn geweest.

Dat was het bij momenten zelfs voor mij, als jonge lesbienne. De film is deels ontstaan uit de ervaringen van lesbische leraressen, deels uit mijn eigen ervaringen als lesbische leerlinge. Het personage Lois ligt heel dicht bij mij.

Met zijn outfits, zijn synthpopmuziek, zijn Noord-Engelse locaties en zijn kitchensinkrealisme in de stijl van Alan Clarke en Mike Leigh lijkt Blue Jean haast in 1988 gedraaid. Hoe heb je dat voor mekaar gekregen?

Oakley: Het is dubbel. Veel mensen halen die referenties aan, maar ik heb vooral naar Europese films gekeken. Van toen, maar ook van nu. Naar de Dardennes, naar De rouille et d’os van Jacques Audiard – met Matthias Schoenaerts –, naar Chantal Akerman. De film kleurt behoorlijk Belgisch, nu ik erover nadenk. (lacht) Ik wilde iets nieuws in het genre brengen, de tijd en het milieu schetsen zoals we dat nog niet vaak hebben gezien. Minder grauw, met warmere kleuren. Mijn cameraman Victor Seguin, die nog nooit in Noord-Engeland was geweest, vond Newcastle heel ‘exotisch’. (lacht) Het mocht geen tijdscapsule van de eighties zijn, net omdat ik de link met het heden zo belangrijk vind. Maar uiteraard kun je niet om de kapsels, kleren en muziek heen. Ik vond het ook belangrijk om de gayscene juist te representeren.

Zijn de acteurs zelf ook gay, een discussie die de jongste jaren wel vaker speelt?

Oakley: De geaardheid van Rosy McEwen deed er voor mij niet toe. Ze had het talent, de look, de fragiliteit, alles wat ik zocht. Ik wil niet dat de discussie zo eng wordt dat acteurs enkel nog gefictionaliseerde versies van zichzelf kunnen spelen. Dat is kunst vernauwen tot dogma’s, iets wat Section 28 in omgekeerde richting ook deed. Maar dat wil niet zeggen dat representatie niet belangrijk is. We kregen steun en advies van de lokale lgbt-gemeenschap, die erbij was op de set. Authenticiteit en geloofwaardigheid waren essentieel. De film is een hommage aan de homogemeenschap, aan haar moed en levenslust.