Oog in oog met Oppenheimer en zijn opponent: Cillian Murphy & Robert Downey Jr.

Om van zijn Oppenheimer ook een filmbom te maken rekent regisseur Christopher Nolan op Peaky Blinders-opperhoofd Cillian Murphy en Iron Man Robert Downey Jr. ‘Ik begrijp zelfs de basis van kwantumfysica niet, Chris wel.’

Als specialist in intelligente spektakelfilms kost het Christopher Nolan meer moeite om filmsterren af te stoten dan om ze aan te trekken. Tot de gelukkigen met een rol in Oppenheimer, zijn ambitieuze biopic over de vader van de atoombom, behoren Cillian Murphy, Robert Downey Jr., Emily Blunt, Matt Damon, Florence Pugh, Rami Malek en Kenneth Branagh. Op de première in Londen vorige week donderdag stapte die interstellaire cast zonder verpinken op voor de start van de film. Dat had niets te maken met de film, die ze bijna gênant enthousiast de hemel in prezen, maar met de staking van de acteursvakbond Sag-Aftra in Hollywood. In Parijs, twee dagen eerder, bleven Murphy en Downey Jr. wel nog netjes zitten om Knack Focus te woord te staan.

Robert Downey Jr. speelt in de film Lewis Strauss, oprichter van de US Atomic Energy Commission en tegenstander van Oppenheimer. Cillian Murphy is Robert Oppenheimer, de joodse kwantumfysicus die de Verenigde Staten aan de eerste atoombom hielp. ‘Uit het niets – zoals altijd – telefoneerde Chris. Hij ging een film over Oppenheimer maken en had graag gehad dat ik hem zou vertolken. Ik ben even moeten gaan zitten om van de schok te bekomen’, zegt de Ier met blauwe ogen die dwars door alles en iedereen kijken. ‘Ik besefte meteen dat het een ontzaglijke uitdaging was. Maar als Chris je vraagt, is er slechts één antwoord mogelijk: ja. Hij is de perfecte filmregisseur.’

Wat vind je precies zo perfect aan Christopher Nolan?

Cillian Murphy: Hij is een geweldige scenarist, gaat buitengewoon goed met acteurs om en maakt voor de grootste schermen uitdagende films die wél uitgaan van de intelligentie van de kijker. Ik ken hem sinds de audities voor Batman Begins (waarin Murphy Scarecrow vertolkte, nvdr.). Als mens is hij zijn onverstoorbaar rustige, zichzelf nooit opdringende, ingetogen, typisch Engelse zelve gebleven. Maar zijn films zijn wél geëvolueerd. Hij verfijnt zijn benadering en methodologie permanent. De thema’s waar hij mee worstelt, worden almaar dieper en groter maar hij blijft ze verwerken in films voor de grootste schermen. Dat bewonder ik mateloos. Dichter kun je het ideaal niet benaderen.

‘Dichter dan Christopher Nolan kun je het ideaal van een filmmaker niet benaderen.’

Cillian Murphy

Wat vindt iemand die voor het eerst met Nolan samenwerkte van zo veel lof?

Robert Downey Jr.: Al mijn vrienden waren enthousiast toen Iron Man in 2008 uitkwam. ‘Dit is fantastisch voor je’, zeiden ze. ‘Je zult de man zijn…Tot The Dark Knight uitkomt.’ (lacht) Zoals de mens sinds Oppenheimer in de schaduw van de existentiële dreiging van nucleaire vernietiging leeft, zo heb ik in de schaduw moeten leven van het feit dat ik nooit door Christopher Nolan was gevraagd. Tot nu.

Ik heb mijn perceptie van artiesten die zo hoog aangeschreven staan, moeten corrigeren. Nolan is totaal niet beoordelend. Hij smeedt een hechte, vrolijke groep spelers. Het beste wat je kunt doen.

‘Zoals de mens in de schaduw van de nucleaire dreiging leeft, zo heb ik in de schaduw moeten leven van het feit dat ik nooit door Christopher Nolan was gevraagd.’

Robert Downey Jr.

Is het niet eng dat egokwesties, zoals tussen jullie personages, meespelen bij zoiets als de atoombom?

Downey Jr.: De Trinitytest (de eerst kernexplosie ooit, op 16 juli 1945 , nvdr.) in de woestijn van New Mexico is wereldgeschiedenis. Er was terecht veel angst maar tegelijk was het een uitgelezen kans om met nieuwe technologie de fascistische opmars een halt toe te roepen. Dat was een existentiële bedreiging van de beschaving. Ik denk dat de operatie nobel was.

Maar er waren mensen bij betrokken en mensen zijn onvermijdelijk fragiel, gebrekkig en soms kleinzerig. Oppenheimer gebruikte zijn charisma en narcisme als een masker, een harnas. Het was zijn manier om zichzelf te beschermen tegen de afschuwelijke verantwoordelijkheid die op zijn schouders rustte. Als buitenstander doorzag Strauss dat en hij dacht: ‘Maar wat met de rest van ons? We hebben je gesteund, waarom mij publiekelijk minachten?’ Nolan herinnerde ons aan Amadeus (de met 8 Oscars bekroonde Mozartfilm uit 1984, nvdr.). Oppenheimer is dan uiteraard Mozart en Strauss Salieri. Oppenheimer en Strauss hebben elkaar min of meer vernietigd door elkaar niet te willen begrijpen.

Oppenheimer ontwikkelde massavernietingswapens die in Hiroshima en Nagasaki ook effectief gebruikt zijn. Begrijp je de man?

Murphy: Bewonder of veracht hem maar Oppenheimer heeft onze wereld veranderd. Zelf geloof ik dat hij ultiem een goed mens was. Maar hoe je ook naar hem kijkt, hij heeft de wereld voorgoed veranderd.

Je probeert hem als acteur te doorgronden maar je botst altijd wel ergens op. Oppenheimer was erg complex, charismatisch, intellectueel verbluffend en contradictorisch. Chris wees er me terecht op dat hij voortdurend tussen de regendruppels danste. Moreel en emotioneel.

Downey Jr.: We hebben de neiging om iemands leven of persoonlijkheid te beoordelen in plaats van zijn daden en principes. Zoals gezegd, tot op vandaag geloof ik dat de ontwikkeling van de atoombom een noodzaak was. Laat ons dat niet onder het tapijt vegen. Iemand ging de dupe zijn, iemand moest de persoon zijn met de grootste verantwoordelijkheid. Oppenheimer was een onwaarschijnlijke kandidaat maar bleek wel de juiste keuze. ‘Ik ben in deze historische positie beland. Denk van mij wat je wil. Maar heb ik de klus geklaard of niet?’

‘Er was terecht veel angst voor de atoombom maar het was ook een uitgelezen kans om de fascistische opmars een halt toe te roepen.’

Robert Downey Jr.

Cillian, hoe kruip je in het hoofd van een briljante wetenschapper? Heb je je verdiept in de kwantummechanica?

Downey Jr.: Mag hij dat verhaal niet bewaren voor zijn Ted Talk?

Murphy: Ik heb al eens een fysicus vertolkt (in Sunshine van Danny Boyle, nvdr.) en stak toen veel tijd in het observeren van natuurkundigen maar niet in hun werk. Als gewone burger en eenvoudige acteur ben ik in de verste verte niet in staat om kwantummechanica te begrijpen – Chris wel. Ik begrijp zelfs de basis niet. Maar dat is niet erg. Het is niet mijn rol om de kwantummechanica te doorgronden. Het is mijn taak om te laten zien welke tol je betaalt voor een briljant brein. Welke invloed heeft je kennis en werk op je visie op de wereld, op je interacties, je relaties, je emoties?

Kip Thorne (de winnaar van de Nobelprijs voor Natuurkunde die Nolan hielp met Interstellar, nvdr.) heeft me de basisbegrippen en concepten bijgebracht. Een voorrecht. Maar zelfs dan was ik meer geïnteresseerd in die keren dat hij als jongeman Oppenheimers lezingen bijwoonde, want dat levert leuke details op.

‘Het is niet dat wij die ingewikkelde formules begrijpen die we op het bord tekenen. Voor ons zijn dat hiërogliefen die we natekenen.’

Cillian Murphy

Je moet toch minstens, alsof het niets is, ingewikkelde formules op krijtborden kunnen tekenen?

Murphy: Ik had het daar onlangs met Matt Damon over. Die moest dat ook kunnen ten tijde van Good Will Hunting. Ik kan je geruststellen: het is niet dat wij begrijpen wat we op het bord tekenen. Voor ons zijn dat hiërogliefen die we natekenen. (lacht) Geeft best veel voldoening maar no way dat we onthouden of begrijpen wat al die tekens betekenen.