‘Les Femmes au Balcon’-regisseur Noémie Merlant: ‘Ik wil het patriarchaat aan stukken hakken’

Noémie Merlant is niet alleen een gewaardeerde actrice, uit haar werk spreekt ook een feministisch engagement. Ook als regisseur. Haar film Les femmes au balcon getuigt eens te meer van haar onverbiddelijke kijk op de mannelijke blik.

Ze was de jonge vrouw in Portrait de la jeune fille en feu van Céline Sciamma, was verliefd op een pretparkattractie in Jumbo van Zoé Wittock, medeplichtig in L’innocent van Louis Garrel, en de nieuwe Emmanuelle in de gelijknamige film van Audrey Diwan. In Les femmes au balcon zien we Noémie Merlant als de actrice Élise, die in het begin van de film verkleed als Marilyn Monroe bij haar vriendinnen binnenstommelt. Het is de binnenkomer van een film die ze zelf regisseerde, een komedie in uitbundige kleuren die heel wat gender trouble blootlegt – figuurlijk, maar soms ook heel letterlijk.

Les femmes au balcon volgt de lotgevallen van drie vriendinnen die vastbesloten zijn hun lot in eigen handen te nemen. Ze ondernemen een queeste, oog om oog, tand om tand, tegen de mannelijke soort. Het is een verhaal over vrouwenvriendschap, waarvoor Merlant het idee kreeg tijdens de coronalockdowns.

‘In die periode was ik mijn huis ontvlucht en had ik me teruggetrokken met vriendinnen. Dat voelde aan als een enorme opluchting. Ineens was ik niet meer onderworpen aan de blik van de samenleving of van een man. Mijn lichaam kwam in een staat van totale ontspanning. En wat meer is: in die cocon van wederzijds begrip en vertrouwen vond elk van ons een uitlaatklep voor persoonlijke trauma’s. Dat heeft mijn veerkracht enorm versterkt. Die ervaring wou ik met anderen delen, en wel in de vorm van een gruwelkomedie. De humor voor de positieve kracht, de gruwel als ventiel voor verinnerlijkt geweld. De vrouwen uit mijn film hebben de limiet van hun incasseringsvermogen bereikt. Ze zijn niet uit op wraak, maar willen zich verdedigen.’

In de loop van de film zullen ze alle ballast van zich afgooien en hun lichaam bevrijden, wat leidt tot een slotscène waar de vriendinnen topless door de straten van Marseille paraderen. ‘Die scène zat van in het begin in mijn hoofd. Mijn heldinnen zouden iets doen wat ze nooit eerder hadden gedaan. Zo spectaculair is het nochtans niet: met blote borsten door de stad stappen. Onze openbare ruimte is ingericht vanuit het oogpunt van mannen. Daarom kunnen wij ons lichaam niet op dezelfde manier tonen als zij het hunne. Want zeg nu zelf: waarom is een man met bloot bovenlijf niet problematisch en een vrouw wel? Zo’n blote mannenbast kan mij net zo goed opwinden, maar als vrouw ben ik daar discreet in. Het knelpunt is niet dat blote bovenlijf of hoe prikkelend het kan zijn, maar het feit dat mannen zich niet kunnen bedwingen.’

Gezond vulgair

Noémi Merlant zet vrouwenlichamen niet neer als objecten om naar te gluren, maar als subjecten. ‘Ik vind dat er zoiets bestaat als gezonde vulgariteit. Gezond vulgair zijn lichamen die leven, in tegenstelling tot beelden van lichamen die lust moeten opwekken. Het is door die vulgariteit te tonen dat ik een vrouwenlichaam wil deseksualiseren. En bevrijden.’

En dus krijgen we dat lichaam te zien in zijn alledaagse intimiteit, met als in het oog springende scène Élises afspraak bij de gynaecoloog. ‘Ze voelt zich erg ongemakkelijk in de gynaecologenstoel. Het is een moment waarop ons lichaam niet meer van ons is, en dan is het belangrijk om iemand voor je te hebben die je vertrouwt. Ik vond het ook nodig om haar kruis te tonen, en het te normaliseren in zijn anatomische functie. Ook nu wist ik van tevoren dat ik die scène er absoluut in wou hebben. Net zoals die van de verkrachting binnen het huwelijk. Want zoiets krijg je te weinig te zien in films. Veel mensen weten niet eens wat dat is, een verkrachting binnen het huwelijk, want vaak komt er niet eens fysiek of verbaal geweld aan te pas.’

‘Er is nog een andere verkrachting in het verhaal, maar die wou ik niet tonen. Zulke scènes zijn al vaak genoeg gedraaid. En dan nog dikwijls om mannen te plezieren. Je krijgt wel te zien dat de dader zijn schuld bekent. Dat komt vrijwel nooit voor. Ook nu weer niet, in de zaak rond Gisèle Pelicot. Als je daders confronteert met wat ze gedaan hebben, spelen ze altijd de onschuld zelve. Geloven ze dat nu zelf, of willen ze gewoon hun vel redden, denken ze dat ze ermee weg raken? Daarom wou ik een dader in beeld brengen die toegeeft: ‘Ja, ik heb verkracht.’

Misschien wel het cruciaalste moment van de film zit helemaal aan het begin. De camera nadert het balkon van Denise, glijdt haar appartement binnen. Denises man valt haar aan, zij verdedigt zich. Ze doodt hem. Daarna veranderen we van locatie, en zien we een ander appartement waar andere mannen andere brutaliteiten uithalen. Het is alsof geweld tegen vrouwen een geschiedenis is die zich almaar herhaalt. ‘Dat was belangrijk voor mij. Ik wilde zichtbaar maken dat het geweld voorkomt in alle lagen van de samenleving, en wilde dat op verschillende manieren weergeven. Soms lees je het alleen af op het gelaat van een vrouw, soms zie je het aan haar reacties, soms toon ik bloed. De man die in mijn film symbool staat voor het patriarchaat, wilde ik zien ontploffen. Ik wil het patriarchaat aan stukken hakken.’