Met ‘West Side Story’ heeft Steven Spielberg (niet toevallig nu) ook een musical op zijn palmares

Waarom Steven Spielberg het nodig vindt om West Side Story opnieuw te verfilmen. Net nu.

Meer nog: waarom waagt Steven Spielberg zich überhaupt aan een musical? De man wiens naam altijd valt als er gediscussieerd wordt over de grootste filmregisseurs aller tijden, heeft zulke uiteenlopende klassiekers als Jaws (1975), E.T. (1982), Schindler’s List (1993) en Minority Report (2002) op zijn palmares staan, maar met musical, en al wat daar aan zangpartijen en duizelingwekkende choreografieën bij komt kijken, had hij nog geen ervaring. Bovendien kiest hij er dan nog een musical uit waarvan de zestig jaar oude verfilming an sich al een klassieker is, bekroond met tien Oscars. De halve wereld kan trouwens de teksten van Stephen Sondheim, op muziek van Leonard Bernstein, meezingen. Van Maria (‘The most beautiful sound I ever heard’) tot het iconische America (‘I like to be in America).

Het verlangen om West Side Story opnieuw te verfilmen was er al langer. Spielbergs melomane moeder Leah was een pianiste en in de kindertijd van de regisseur galmden voortdurend Beethoven, Brahms, Chopin en Sjostakovitsj door de huis. Een plaat van West Side Story was het eerste beetje ‘populaire muziek’ dat binnen mocht. De kleine Steven smulde ervan. ‘Ik kende élk lied uit het hoofd en tijdens het eten zong ik tot het geduld van mijn familie helemaal op was. De soundtrack is altijd een deel geweest van mijn DNA. Het voelde onvermijdelijk dat ik ooit een manier zou vinden om op West Side Story te werken’, vertelt hij in de productienota’s.

Daarin noemt hij het ook de wellicht meest angstaanjagende onderneming uit zijn carrière. ‘Het is zeer intimiderend om met andere ogen en andere gevoeligheden een meesterwerk aan te pakken zonder de integriteit te compromitteren van wat algemeen wordt beschouwd als de beste muziek die ooit voor de theaterzalen is gecomponeerd. Maar ik geloof dat grote verhalen opnieuw en opnieuw verteld moeten worden.’

Zijn ontzag voor de oorspronkelijke musical en de oorspronkelijke verfilming is enorm. ‘Maar we wisten ook dat we een film moesten maken voor onze tijd, met de hedendaagse waarden die we onderschrijven.’

***

De theatermusical ging in september 1957 op Broadway in première, maar de eerste ideeën voor de productie dateren al van 1949. Regisseur-choreograaf Jerome Robbins droomt van een straatballet, Leonard Bernstein wil een Amerikaanse opera componeren en scenarist Arthur Laurents wil actuele onderwerpen aansnijden. Ze denken aan een soort Romeo and Juliet in New Yorks Lower East Side in de paastijd – het was dus bijna ‘East Side Story’ geworden. De liefde tussen de Joodse Dorrie en de Ierse katholiek Tonio zou tot een tragisch conflict tussen hun families leiden. Volgens Spielberg betoonden de drie makers zich daarin ‘als de kinderen en kleinkinderen van Joodse immigranten’, zeker in de getroubleerde relatie met hun achtergelaten land en de nieuwe wereld.

Het project blijft een paar jaar op het schap liggen, tot Laurents en Bernstein in Los Angeles op een krantenstuk botsen over het geweld van de Chicano-bendes. Het brengt Laurents op het idee hun musical te verplaatsen naar de Upper West Side van New York, waar steeds meer incidenten met jongeren met Puerto Ricaanse roots worden gemeld. Dorrie wordt Maria en Tonio Tony. Bendegeweld tussen de Puerto Ricaanse Sharks en de zich Amerikaanser wanende witte Jets kan de musical het nodige drama verlenen. ‘Die etnische oorlog was vooral een middel om een Romeo and Juliet-verhaal te brengen’, heeft Stephen Sondheim, het jonge buitengewone talent dat erbij wordt gehaald om de lyrics te bedenken, recent nog benadrukt.

De baanbrekende musical wordt pas echt een uitzonderlijke hit wanneer hij in 1961 door Robert Wise bewerkt wordt voor het witte doek. Veel lijkt de film zich niet aan te trekken van de Puerto Ricaanse gemeenschap van New York. Rita Moreno, die voor haar bijrol een Oscar wint, is een van de weinige Puerto Ricanen in de cast. De Sharks bestaan voornamelijk uit zingende en dansende acteurs die met een dik latinoaccent praten, zichtbaar veel ouder zijn dan hun personages en met make-up bruiner gemaakt zijn. Zelfs Moreno moet haar huid verdonkeren. Iedereen moet er even bruin uitzien, met uitzondering van Natalie Wood, de witte filmster die de stapelverliefde latina Maria speelde.

***

Brownface is vandaag vanzelfsprekend taboe. Spielberg wilde – als eerste – enkel hispanicacteurs voor hispanicpersonages. ‘Er is niemand niet latinx. Daar viel niet over te onderhandelen. Dat is een van de redenen waarom de casting ons een jaar kostte. Wat niet stuk is, moet je niet herstellen maar we wilden wél rechtvaardigen waarom we het verhaal opnieuw vertellen. De cast maakt daar deel van uit.’ Rita Moreno kreeg een rol in de nieuwe film, om zo de brug te slaan met de klassieker uit 1961, maar ze werd ook executive producer en moest met twee andere experts de Puerto Ricaanse authenticiteit mee in de gaten houden.

De casting is niet de enige vernieuwing. Tony Kushner, eerder scenarist van Lincoln, Munich en Angels in America, probeerde de personages complexer te maken. Hij verdiepte zich in de geschiedenis van de Puerto Ricanen die na WO II in groten getale naar New York emigreerden, en specifiek dan San Juan Hill. Die wijk kwam in de jaren 1950 onder druk te staan door de beruchte grote stadsprojecten van Robert Moses, net als het naburige Lincoln Square. Daar woonden dan weer vooral families die in de negentiende eeuw vanuit Europa geëmigreerd waren. Frustraties werden op elkaar uitgewerkt. ‘Dezelfde sloopkogel vernietigde het territorium van zowel Jets als Sharks. Volledig buurten werden gesloopt, de bevolking verdreven. Die kids vochten voor hun territorium, dat voor hun ogen verdween’, aldus Spielberg. Hij stond er op zoveel mogelijk op locatie in New York te filmen.

Kushner vindt het verkeerd om de witte Jets en de Puerto Ricaanse Sharks te vergelijken met de Montagues en Capulets die elkaar in Romeo and Juliet naar het leven staan. In William Shakespeares tragedie is er geen noemenswaardig verschil tussen beide huizen. Volgens hem is er wel een essentieel verschil tussen de Jets en de Sharks. Ook de vier oorspronkelijke West Side Story-auteurs maakten volgens hem dat onderscheid. De Jets worstelen om hun plek te vinden in New York, de economie en de Amerikaanse samenleving, de Sharks zijn anti-Puerto Ricaans en racistisch. ‘Ik word wakker en al wat ik ken, wordt verkocht, vernield of overgenomen door mensen die ik niet moet’, hoor je een Jet in de trailer van Spielbergs versie klagen.

Het verhaal is volgens Kushner een waarschuwing. ‘Racisme, nativisme en armoede zijn de antitheses van democratie. Als je je daar niet tegen verzet, die zaken niet verwerpt, verpulveren ze de band die ons als samenleving samenhoudt.’ De vaak toch voorzichtige Spielberg doet niet onder voor zijn scenarist. ‘Dit is Romeo and Juliet maar het is ook een zeer relevante allegorie voor wat aan onze grenzen gebeurt en voor de systemen in dit land die iedereen verwerpen die niet wit is. Ik wil de Puerto Ricaanse, Nuyorican ervaring vertellen: de migratie naar dit land, de worsteling van die mensen om hun brood te verdienen en kinderen op te voeden en het gevecht tegen de obstakels van xenofobie en raciale vooroordelen.’

‘Life is alright in America’, luidt het al ruim zestig jaar in America. De repliek in dat opzwepende, wereldbekende nummer is al even lang: ‘If you’re all-white in America.’ Volgens Spielberg gaat West Side Story zelfs méér over vandaag dan destijds over toen. ‘Die musical spreekt over wat we vandaag in dit land meemaken: een tijd van tragische verdeeldheid en wantrouwen waarin geweld, racisme en xenofobie mensenlevens kosten.’

Spielberg zou wel Spielberg niet zijn als hij daarom zou somberen. ‘Hoewel het een tragedie is, suggereert West Side Story dat er hoop kan ontstaan te midden van wanhoop en verwoesting. Dankzij de soundtrack van Bernstein en Sondheim is er een gevoel dat liefde overwint, ondanks alle verdriet en de lelijkheid. Dus geef nooit op. Dat is waarom ik precies nu dit verhaal wil vertellen.’