Met ‘The Northman’ wilde Robert Eggers de definitieve Vikingfilm maken

Minder flashy, nog steeds erg gewelddadig. Conan de Barbaar is een sneeuwvlokje in vergelijking met de Vikings die Robert Eggers in The Northman opvoert. Op de koffie bij de hemelbestormer achter wat wellicht de brutaalste en meest waarheidsgetrouwe blockbuster van het jaar wordt.

Amleth huilt woest naar de maan nadat hij en zijn manschappen een Slavisch dorp hebben geplunderd. Het gehuil van een wolf is vredig in vergelijking met wat de woeste Viking uitkraamt. Hij heeft zijn laatste slachtoffer zonet dan ook niet doorkliefd met bijl of zwaard. Hij heeft hem de strot over gebeten. Dat leest u goed.

Het is een van de vele uitzinnige taferelen die van The Northman een verbijsterend Vikingepos maken. Het is nauwelijks te geloven dat een Amerikaanse studio rond de 90 miljoen dollar durfde te investeren in een bloeddorstig wraakverhaal met aan het hoofd een cinefiele regisseur: Robert Eggers. Voor dat bedrag had Eggers negen keer The Witch kunnen draaien, zijn historische folktale met Anya Taylor-Joy en een demonische bok, en hij zou nog genoeg geld over hebben om vier keer The Lighthouse te maken, zijn beruchte maritieme zwart-witnachtmerrie met Willem Dafoe en Robert Pattinson als waanzinnige vuurtorenwachters.

Maar de scène van hierboven was noch de vondst van Eggers, noch van zijn coscenarist, de IJslandse schrijver en dichter Sjón. De scène is overgenomen uit Egils saga, een van de voornaamste IJslandse saga’s. Eggers zweert bij historische accuraatheid. Hij overtuigde Alexander Skarsgård, Nicole Kidman, Anya Taylor-Joy, Ethan Hawke, Willem Dafoe en zelfs Björk om in historisch correcte plunje de geselende kou te verbijten. Volgens Alexander Skarsgård liet hij zelfs Vikingschepen bouwen die slechts een stipje op de achtergrond zouden zijn. Vanwaar die ijver? Het zou niet storen als The Northman een loopje nam met de werkelijkheid.

Robert Eggers: Je hebt volkomen gelijk: een film moet niet historisch accuraat zijn. Bram Stoker’s Dracula van Francis Ford Coppola en King Lear van Peter Brook zijn twee voorbeelden van films die totaal niet historisch juist, maar wel enorm meeslepend en adembenemend mooi zijn. Coppola ging helemaal niet voor geloofwaardigheid. En de wereld die Peter Brook in King Lear construeert, is dan wel geloofwaardig, maar niettemin volledig verzonnen. Dat mag dus zeker.

Maar?

Eggers: Maar ik houd er wél van dat alles historisch correct is en dat mag evenzeer. (grinnikt) Ik was wellicht een historicus geworden als ik niet werd verteerd door de onblusbare passie om verhalen te vertellen. Excuses voor de pretentieuze verwoording. Ik houd van geschiedenis. Ik word blij als ik boeken over een historisch onderwerp mag lezen. Ik geniet van research. Al is dat persoonlijke plezier uiteraard bijkomstig. De juiste sfeer creëer je door een opeenstapeling van details. Je hoeft niets uit te vinden als je voor historisch accuraat gaat. Het doel is duidelijk. Al mijn medewerkers weten perfect wat we willen. We hebben geen lange vergaderingen om na te denken over ‘het coolste zwaard ooit’ dat ‘perfect het karakter van het personage uitdrukt’. We bekijken alle bestaande Vikingzwaarden en kiezen daar dan het zwaard uit dat het best bij Fjölnir past. We bouwen het na en de klus is geklaard.

Jouw Vikings zijn écht. Is dat je verkoopargument?

Eggers: Recente tv-series, films en videogames hebben de Vikingmythologie geromantiseerd. Een Viking ziet er vandaag cool en flashy uit en lijkt meer op een sciencefictionrockster dan op een priesteres, boer, krijger, slaaf of koningin uit de tiende eeuw. Wij proberen dat beeld bij te stellen. Maar hoezeer ik me de waarheidsgetrouwheid van de fysieke wereld ook aantrek, ik ben nog veel meer geïnteresseerd in wat er in de hoofden van de Vikings omgaat. In hun geloof, redeneringen en waarden. Maar om je daar een idee van te kunnen geven, is het cruciaal dat de wereld in de film zo hard mogelijk lijkt op de wereld waarin de Vikings leefden.

Mythes, folklore, oude religies en bijgeloof speelden ook een grote rol in de twee arthousehits waarmee je furore hebt gemaakt: The Witch en The Lighthouse. Waar komt die interesse vandaan?

Eggers: Dat moet je aan mijn psycholoog vragen. Ik weet het niet. Ik ben opgegroeid in een geseculariseerde omgeving. In zo’n samenleving is de zoektocht naar het sublieme hard werk. Mijn ouders zijn nog wel katholiek opgevoed, maar mijn broers en ik zijn agnostisch of zelfs atheïstisch opgegroeid. Ik zou niet graag in het verleden leven. Ik kan mijn cappuccino’s niet missen. Maar ik laat mijn verbeelding wel graag op het verleden los. Ik voel me aangetrokken tot werelden waarin élk object doordrongen is van betekenis en symboliek. Ik beweer niet dat ik erin slaag om het sublieme in mijn werk te bereiken, verre van, maar daar streef ik wel naar.

Mijn leraar geschiedenis wees erop dat onze kennis over de Vikings voor een groot deel is gebaseerd op wat hun christelijke slachtoffers hebben neergeschreven. Vind jij hun reputatie van woeste veroveraars onterecht?

Eggers: Ja en nee. Het waren inderdaad vooral hun slachtoffers die over de Vikings hebben geschreven. Zelfs de IJslandse saga’s en de Edda, voortzettingen van een ontzagwekkende orale traditie, zijn neergeschreven door christelijke IJslanders. Ook al vieren ze een heidense cultuur, je moet rekening houden met hun speciale, angstige band met het heidendom. Er zijn veel prachtige, wonderlijke kanten aan de Vikingcultuur. Ze waren ongelofelijke poëten en plastische kunstenaars. Hun erecodes en rechtssysteem waren ver ontwikkeld. Tot mijn verbazing blijkt het ook een rijke cultuur te zijn die verschillende culturen en religies vermengde. Handelsroutes en het grote succes van hun technologisch geavanceerde schepen verruimden hun blik op de wereld. Maar al het geweld dat door de christelijke chroniqueurs is beschreven, is echt gebeurd. Het was een gewelddadige, patriarchale samenleving die wraak en eer hoog in het vaandel droeg. De Viking was complex. Net zoals de mens van vandaag. Misschien trekt het verleden me daarom zo aan: het is een verre, duistere spiegel.

De gruwel en bloeddorst worden brutaal en expliciet uitgebeeld. Maar aan de uitbeelding van seksueel geweld waag je je niet. De liefdesscènes zijn voorzichtig gefilmd. Onthoofdingen kunnen, frontaal naakt niet. Is dat jouw keuze, of zijn de tijden veranderd?

Eggers: Allebei. Door de grootte van de film had ik geen toestemming om penissen in beeld te brengen. Ik had er liever wel getoond tijdens de strooptocht. Hoe angstaanjagend een boom van een vent in een lendendoek ook is, een spiernaakte boom van een vent die zijn duivels ontbindt is nog veel angstaanjagender. Maar het mocht niet. In het eindgevecht had ik sowieso geen penissen gewild. De focus moet op het drama liggen en die penissen zouden kunnen afleiden.

Laat het duidelijk zijn dat ik persoonlijk niet geloof in wraak of geweld. Zo’n eindeloze, extreme geweldcyclus kent geen winnaars. Ik probeer de wereld van de Vikings te tonen zonder te oordelen. Ik vind dat de kijker voor zichzelf moet nadenken en zelf zijn conclusies moet trekken. Wat vrouwelijk naakt en seksueel geweld betreft: geen enkele van de liefdesscènes met Anya Taylor-Joy zou gebaat zijn bij uitbuiting van vrouwelijk naakt. En op dit moment moeten we echt niet nog een verkrachtingsscène draaien. Vermoedelijk nooit meer. Twee films die véél beter zijn dan The Northman, Come & See van Elem Klimov (antioorlogsdrama uit 1985 over de naziterreur in Wit-Rusland, nvdr.) en Andrej Roebljov van Andrej Tarkovski (een meesterwerk over een iconenschilder uit de Russische middeleeuwen, nvdr.) suggereren het seksuele geweld in plaats van het te tonen. Daar kom je nog veel verder mee.

Volgens mijn berekeningen draai je negen keer The Witch plus vier keer The Lighthouse voor de prijs van één The Northman. Hoe evalueer je je sprong van bescheiden arthousefilms naar een blockbuster?

Eggers: Ik ga niet liegen: het was zéér uitdagend. De lat lag een stuk hoger. Alles was anders. Director of photography Jarin Blaschke en ik streven altijd naar een niveau van cinema dat we eigenlijk nog niet aankunnen. Cinema is een ambacht, je krijgt het maar onder de knie door films te maken. Normaal laten we enige ruimte voor toeval. Dat was deze keer niet mogelijk. Er is zoveel beweging op de set, er zijn zoveel figuranten, stuntmannen, paarden en boten, dat je alles van tevoren moet plannen. Je moet de discipline hebben om het plan minutieus uit te voeren, zonder dat het te doordacht, vals of theatraal overkomt.

Een investering van meer dan zestig miljoen dollar moet terugverdiend worden. Je moet voor het eerst ook commerciële verwachtingen inlossen.

Eggers: Inderdaad. Het is ook de eerste keer dat ik geprobeerd heb om een film te maken die bovenal entertaint. We wilden de definitieve Vikingfilm maken – vergeef ons onze hubris. Kleinschalig lukt dat simpelweg niet. Die saga’s hebben een begin, een midden en een einde en hebben vaak veel weg van een actiefilm uit de jaren tachtig. Een Robert Eggers-film maken voor een studio, zonder over de final cut te beschikken, was veruit de grootste uitdaging. Tijdens de postproducties zijn de spanningen hoog opgelopen. Het was knap lastig om rekening te houden met de aanbevelingen van de studio en toch tot een resultaat te komen waar ik mijn naam onder kon zetten. Maar het is gelukt. Ik ben erg trots op The Northman én ik geef toe dat de druk van de studio me geholpen heeft om tot dit resultaat te komen.

Je vermeldde Bram Stoker’sDracula. Ben je nog steeds bezig met je langverwachte hervertelling van Nosferatu, de vampierenfilm die tot het hoogtepunt van het Duitse Expressionisme wordt gerekend?

Eggers: Helaas niet. Was het maar zo. Het project is voor de tweede keer stilgevallen. Ik heb al zoveel tijd in Nosferatu gestoken. Hopelijk komt het er op een dag alsnog van.

Een vrolijkere slotvraag dan maar: hielden Vikings echt van een balsport waarbij de spelers met een kromme stok de bal naar een paal moeten slaan om te scoren, maar de stok ook mogen gebruiken om elkaar halfdood te meppen?

Eggers: Natuurlijk. Hoe zouden we dat in hemelsnaam in de film kunnen steken als we het hadden verzonnen? Het spel heet Knattleikr – letterlijk te vertalen als ‘balspel’. De Vikings speelden het op religieuze festivals. Het is onwaarschijnlijk gewelddadig. Sommige geschiedkundigen beweren dat ze de score niet eens bijhielden. Het ging erom wie de laatste speler had die nog recht stond.

Robert Eggers

Is een filmregisseur (38) uit het Amerikaanse New Hampshire met een grote interesse in geschiedenis, volksverhalen en het occulte. Is geobsedeerd door details.

Begon zijn carrière als regisseur en ontwerper voor experimenteel en klassiek theater in New York, leerde zichzelf filmen en werkte lang als production designer voor film, televisie en theater.

Confronteerde de toen nog onbekende Anya Taylor-Joy in zijn geprezen debuutfilm The Witch (2015) met hekserij, een demonische bok en een godsdienstwaanzinnige vader.

Wordt terecht gehypet sinds The Lighthouse (2019) met Willem Dafoe en Robert Pattinson als bonkige vuurtorenwachters die zich laten geselen door stormwinden, opsluiting en zeecreaturen.

Waagt zich met The Northman aan een grootschalig Vikingepos.