Met ‘All We Imagine as Light’ maakte Payal Kapadia een echte stadsfilm: ‘Beter dan reizen in het echt’

Met het lumineuze All We Imagine as Light vestigt de Indiase Payal Kapadia zich als een van de spannendste stemmen in de hedendaagse cinema. Maar dan op gedempte, jazzy toon. ‘Ik wil films maken die aanvoelen als fluisteringen in het donker.’

And the Oscar goes to… niet naar Payal Kapadia, zoveel is zeker. Nochtans is haar veelgeprezen fictiedebuut All We Imagine as Light een van de mooiste films die je dit voorjaar in de bioscoop kunt zien. Een nominatie voor beste internationale film had dan ook voor de hand gelegen, ware het niet dat haar thuisland India een veiligere inzending verkoos, een film met minder uitgesproken feminiene thema’s. Kwestie van de conservatieve krachten in het land niet voor het hoofd te stoten.

Of Kapadia daar wakker van ligt, valt te betwijfelen. Haar film won vorig jaar in Cannes immers al de prestigieuze Grand Prix – een primeur voor een Indiase productie. Sindsdien veroverde ze de harten van cinefielen wereldwijd. All We Imagine as Light is dan ook een dromerige, maar onverbiddelijke blik op het leven van drie vrouwen in miljoenenstad Mumbai: de weduwe Parvaty, die na de dood van haar man haar huis dreigt te verliezen, de toegewijde verpleegster Prabna, die zich volledig in haar werk verliest, en haar jongere, vrijgevochten flatgenote en collega Anu, die een relatie heeft met een moslimman. Stiekem, welteverstaan.

Terwijl zwoele echo’s van Wong Kar-wai, Hou Hsiao-hsien en Indiaas auteursfilminstituut Satyajit Ray passeren, snijdt Kapadia  thema’s aan die in haar heimat nog steeds gevoelig liggen: vrouwelijke autonomie, seksueel verlangen en de spanning tussen traditie en moderniteit. Dat doet ze in een sensuele stijl en met een blik die het poëtische aan het rauw realistische koppelt. In 2021 maakte ze al indruk met de hybride docu A Night of Knowing Nothing, die in Cannes de documentaireprijs won. Nu treedt Kapadia helemaal op de voorgrond met deze tactiele ode aan vrouwelijke vriendschap en verzet, meteen de reden waarom sommige van haar (mannelijke) landgenoten het liever niet te luid over haar hebben.

‘In India worden verhalen over vrouwen vaak verteld vanuit een mannelijk perspectief, alsof ze niet echt een eigen innerlijk leven hebben’, vertelt Kapadia. Ze is de dochter van Nalini Malani, een van India’s bekendste kunstenaressen. ‘Ik wilde een film maken waarin vrouwelijke verlangens, twijfels en vriendschappen niet gereduceerd worden tot subplots, maar net centraal staan. Maar dan zonder er een pamflet van te maken. Ik wil films maken die aanvoelen als fluisteringen in het donker. Die blijven uiteindelijk het langst hangen.’

Je film is opgedragen aan je grootmoeder en een vriendin die verpleegster is. Hoe kwam je daarbij?

Payal Kapadia: Ik zat op een bepaald moment veel in ziekenhuizen, omdat twee familieleden tegelijkertijd in verschillende ziekenhuizen in Mumbai waren opgenomen. Dat gaf me veel tijd om na te denken en te observeren. Ik raakte bevriend met een paar verpleegsters en dat maakte me nieuwsgierig naar hun leven. Ik wilde de verpleegster als hoofdpersoon in de film gebruiken, omdat het een beroep is waarin vrouwen vaak hun dorp en familie verlaten om in de stad te gaan werken en te zorgen voor anderen. Het was een interessante manier om zowel over vrouwen, de klassenmaatschappij als over Mumbai te praten.

Wat is je persoonlijke relatie met Mumbai?

Kapadia: Onze relatie is… ingewikkeld. (lacht) Mumbai is mijn stad, maar ook niet echt. Ik ben er geboren en ik woon er, maar ik heb mijn hele jeugd doorgebracht in Andhra Pradesh (in het zuidoosten van India, nvdr.). Toen ik terugkwam voor mijn filmstudies, keek ik als buitenstaander naar de stad, wat een bevrijdend gevoel gaf. Ik begon de stad door de ogen van mijn vrienden te zien, die allemaal van buiten Mumbai kwamen. Gentrificatie is er in de afgelopen twintig jaar heel erg zichtbaar geworden. De skyline verandert, de stad zelf verandert – zelfs de vorm van Mumbai verandert, omdat ze land inpikken van de zee. Dat was voor mij heel confronterend. Ik wilde de stad vastleggen als een plek van tegenstellingen, waar de rijken een afgescheiden leven leiden, terwijl de armere delen van de stad gewoon verdwijnen.

Dat doe je op een heel sensuele manier. Had je daarbij andere stadsfilms voor ogen?

Kapadia: Absoluut. Ik ben gek op stadsfilms. Veel beter dan reizen in het echt. (lacht) News from Home van Chantal Akerman, waarin ze net naar New York is verhuisd en brieven schrijft naar haar moeder in België, is zo mooi gefilmd. Ik dacht er veel aan tijdens de opnames – met de cinéma-vérité-stijl, tijdens magic hour. Nou ja, we hebben in Mumbai geen echt magisch uur, we hebben vijf magische minuten, met de neonlichten en dat soort dingen, en daarna 55 minuten smog, maar het is het idee dat telt. (lacht) Ik denk verder ook aan Taipei Story van Edward Yang. Cléo de 5 à 7 van Agnès Varda. Ik ben gek op Pratidwandi (The Adversary, nvdr.) van Satyajit Ray. En natuurlijk alles van Wong Kar-wai. Fallen Angels. Chungking Express. Millennium Mambo van Hou Hsiao-hsien is ook een geweldige stadsfilm. Ik kan zo uren doorgaan en de hele wereld rondreizen.

Viel de overgang van documentaire naar fictie mee?

Kapadia: Ja en nee. Het is een oude discussie, maar ik vind niet dat er uiteindelijk veel verschil is. Ik hou van die vage tussenzones. Daar voel ik me thuis. Alleen het proces om verhalen te vertellen verschilt enorm, en daar heb ik zeker mee geworsteld. Vooraf was ik volledig vrij en schoot ik gewoon wat in me opkwam. Nu was er een budget, een producent, een opnameschema. Je hebt maar een beperkte tijd om te draaien, dus dat vraagt om een totaal andere mindset. Toch hebben we geprobeerd zo veel mogelijk non-fictie-elementen in het verhaal te integreren. Om het levensecht te houden. Om het te laten ademen. Met een kleine camera trokken ik en mijn vriend (haar levenspartner Ranabir Das is ook haar cameraman, nvdr.) er tijdens de regenmoesson op uit om extra scènes te filmen. Ik geniet van die manier van werken. Maar tegelijk was het leuk om structuur te brengen in dat spontane proces. Ik moest dit keer nadenken over mise-en-scène, kleuren, kostuums. Over alle dingen waarmee beelden worden gecomponeerd. Het heeft me volwassener gemaakt als filmmaker.

Je moeder is de bekende kunstenares Nalini Malani. Ambieerde je daardoor ook zelf altijd al een artistieke carrière?

Kapadia: Totaal niet. Ik wilde als puber zelfs niets met kunst te maken hebben. Dat was mijn vorm van rebellie. Maar toen ik aan de Film and Television Institute of India ging studeren, begon ik te beseffen hoe bevoorrecht ik was geweest in mijn jeugd. In India is het voor veel mensen onmogelijk om toegang te krijgen tot kunst en films die buiten de mainstream vallen. Zeker voor vrouwen. Er is voor auteurscinema ook geen geld. Alles wordt gedomineerd door blockbusters uit Bollywood. Mijn film is hoofdzakelijk een Europese productie. Er is geen arthouse-industrie. Er is zelfs geen publiek, buiten universiteiten en enkele filmclubs. Ik begon me te realiseren hoe uitzonderlijk mijn situatie was. Veel van mijn vrienden kunnen zich niet eens voorstellen wat het is om van kunst hun beroep te maken. Daarom doe ik het ook een beetje voor hen. Voor iedereen die geen stem heeft, en zo zijn er nog veel te veel in India.