Met ‘Aftersun’ maakte Charlotte Wells geen zelfportret: ‘vooral de emoties zijn autobiografisch’

Een jonge vrouw kijkt terug op zonovergoten vakantieherinneringen met haar vader. Of is er iets dat ze toen nog niet wist? Charlotte Wells maakt een indrukwekkende entree met het melancholische Aftersun.

Voor de Britten was de beste film van vorig jaar niet Top Gun: Maverick, Drive My Car, Close of Licorice Pizza maar Aftersun van de Schotse Charlotte Wells. En dat heeft zelfs nauwelijks iets met chauvinisme te maken, want ook elders regent het prijzen en jubelrecensies voor Wells’ debuutfilm. En daar kunnen straks nog vier Bafta’s en één Oscar bij komen. Die grote bijval voelt soms een tikje ongemakkelijk. Deze gevoelsfilm verdient alle liefde en elke kijker die hij kan krijgen maar is tegelijk zo fragiel, teer en persoonlijk dat je hem wilt behoeden voor het geweld van de massa.

Met mijn kortfilms had ik al gemerkt dat ze sommigen heel erg diep raken. Met Aftersun is het net zo, alleen ligt het aantal mensen dat diep geraakt is zoveel hoger.

Aftersun draait om een vakantie van lang geleden. De prille dertiger Sophie vindt een familiefilmpje van een vakantie met haar alleenstaande vader Calum toen ze amper elf was, ergens in een zonovergoten Turks resort. Die bewuste vakantie voldeed niet helemaal aan de verwachtingen. Had ze door dat er met haar nog zo jonge vader iets niet helemaal in de haak was? Dat hij zijn best deed om zijn donkerte voor haar te verbergen? Niet echt.

De melancholie die de idyllische vader-dochtervakantie dooradert, gaat dwars door je heen. Een kwestie van atmosfeer, gevoeligheid, visuele finesse en twee buitengewone vertolkingen: van nieuwkomer Frankie Corio en Paul Mescal, die u kent van de serie Normal People en met deze rol nu zijn eerste Oscarnominatie beet heeft.

Na de wereldpremière op de Semaine de la critique, een parallel Cannesfestival voor beginnende regisseurs, werd Charlotte Wells in een andere wereld gekatapulteerd. De 35-jarige Schotse die in New York is blijven hangen na haar filmstudies aan de New York University moet sindsdien van het ene festival naar de andere prijsuitreiking hollen en keer op keer om de vraag heen dansen hoe autobiografisch (enigszins) en persoonlijk (maximaal) haar delicate debuut is.

‘Aftersun is absoluut fictie. Ik heb wel zelf een vakantie meegemaakt zoals in de film. En mijn vader zag er effectief zo jong uit dat hij soms met mijn broer verward werd. Maar we verschillen sterk van Sophie en Calum. Aftersun is vooral emotioneel autobiografisch, gedrenkt in persoonlijke herinneringen en intieme gevoelens die ik voor mezelf wil houden’, zegt Wells bedachtzaam. ‘Ik kwam op het idee toen ik oude fotoalbums doorbladerde en zag hoe jong en onervaren mijn ouders eruitzagen toen ik jong was, en dan vooral mijn vader. Ik was op dat moment zo oud als hij destijds en schrok ervan hoe fel onze levens verschilden.’

‘Al mijn dromen, hoop, zorgen, angsten en ambities, heel mijn verleden en heden worden zo meteen onthuld op dit groot scherm’, zei je vlak voor de wereldpremière in Cannes. Alsof je wilde zeggen: weet hoe intiem dit is, wees niet te hard.

Charlotte Wells: Betrapt worden op iets dat ik vorig jaar in mei heb gezegd in een niet eens zo grote filmzaal: ik vind dat best eng. (lacht) Maar het was gemeend. Het meest persoonlijke aan de film zijn niet eventuele gelijkenissen met mij of mijn vader maar de gevoelens die de film uitdrukt. Gevoelens van liefde én rouw. Ik had er in Cannes nog geen flauw idee van hoe de film zou worden ontvangen. Ik had daar ook nog nooit bij stilgestaan. Ik had wel gepiekerd over de leesbaarheid van de film maar nooit over de vraag hoeveel mensen ervan zouden houden. Moeilijk te geloven, niet? Maar het was zo. Het was alle hens aan dek om de film af te werken.

Je kunt bezwaarlijk tégen prijzen of aandacht voor je debuut zijn. Maar ik kan me voorstellen dat de aandacht wel erg overrompelend is, vooral omdat Aftersun zo’n delicate film is.

Wells: Je vat het goed samen. Met mijn drie kortfilms had ik al gemerkt dat ze niet iedereen aanspreken maar sommigen wel heel erg diep raken. Daar kan ik mee leven. Met Aftersun is het net zo, alleen ligt het aantal mensen dat diep geraakt is zoveel hoger.

Na vertoningen word ik aangeklampt door mensen die een gevoel herkennen of iets gelijkaardigs hebben beleefd en dat met we willen delen. Ik ga daar nooit licht over. Ik vind dat zeer waardevol. Daar kan geen goeie recensie tegenop. Het vreemdst was iemand die in een goed gevulde metro in New York over een seksuele aanranding vertelde. Meestal voelen kijkers een connectie met de uitbeelding van depressie, met het geworstel met mentale gezondheid. Hun getuigenissen grijpen me keer op keer aan.

Terwijl er eigenlijk amper iets benoemd wordt in Aftersun.

Wells: Klopt. Het is voortdurend dansen op het slappe koord. Als scenarist moet ik wel begrijpen waar het verkeerd gaat met Calum. Maar zelf heeft hij amper door wat er met hem aan de hand is. Af en toe is de film specifiek maar meestal blijft het open waar hij precies mee worstelt. Je moet het voelen en dat maakt het moeilijk om te voorspellen of de kijker zwaar geraakt zal zijn. Op de eerste screening in Cannes, om 11 uur ’s ochtends, was het meteen prijs. Bij het verlaten van de zaal klampte een jongeman me aan. Hij deelde met me hoe hij en zijn moeder hadden geleden onder een depressie. Ik was zo dankbaar dat dat de allereerste reactie op mijn film was.

Aftersun kijkt door de ogen van een elfjarige naar de wereld. Hoe zag jouw wereld eruit toen je elf was?

Wells: Ik leefde toen in Glasgow. Ik belandde op een nieuwe school en zou niet rusten voor ik er erkend werd als de allergrootste fan van Spice Girls. En dat lukte. In de coverband op school mocht ik Sporty Spice zijn. Met een stuk of zes vriendinnen trok ik ook buiten school voortdurend op. In dat opzicht is de wereld wel degelijk ingrijpend veranderd. Wij genoten enorm veel vrijheid en onafhankelijkheid. Wij hingen voortdurend op straat rond of in de parken. Het is gek om daar nu aan terug te denken. Het was een gelukkige tijd die veel sociale voldoening gaf. In menig opzicht hunker ik nog steeds naar die sociale dynamiek. We waren onafscheidelijk. Ik had bijna gezegd dat het een ongecompliceerde tijd was maar dat klopt niet. Elke tijd is ingewikkeld. En toen al voelde ik dat er soms een spanning is tussen de behoefte om alleen te zijn en de behoefte om samen te zijn.

Aftersun moet het hebben van de atmosfeer. Hoe heb je je ploeg duidelijk gemaakt welke sfeer je voor ogen had?

Wells: De meesten hadden er vertrouwen in dat ik wist wat ik deed – of dat terecht was, is een heel andere kwestie. (lacht) Met de meesten had ik al op kortfilms gewerkt. Die wisten min of meer wat de film ging worden.

Het essentieelst was de samenwerking met cameraman Greg Oke. Die was gek intens. Om de stijl en de look te bepalen hebben we ontzettend veel films bekeken, fotoboeken doorbladerd en over kunst gepraat. Hij maakte indrukwekkende bestanden met alle referenties die ter sprake waren gekomen. Zeker voor de ravescènes was dat van groot belang. Die moeten het narratief niet verder helpen, die moeten bovenal een expressie van rauwe gevoelens zijn.

Over welke referenties hebben we het?

Wells: Referenties zijn tricky. Een sequentie in de Turkse Cold Spring Bay (Bestas Limani, in de buurt van Fethiye, nvdr.) was zwaar geïnspireerd door de film Old Joy van Kelly Reichardt. Die heeft Aftersun uiteindelijk niet gehaald en maar goed ook: als je te fel refereert, wordt het onvermijdelijk een inferieure versie van wat iemand je zo meesterlijk heeft voorgedaan. Uiteindelijk moet je je eigen visuele keuzes maken, je eigen stijl vinden en in functie van de film en de personages denken. Maar ik laat mezelf wel toe om inspiratie te halen bij grote regisseurs. Ik heb een poster van Distant Voices, Still Lives van Terence Davies in mijn werkruimte hangen. Het zal je niet verbazen dat ik van in het prille begin een fan van Lynne Ramsay (regisseuse van onder meer We Need to Talk about Kevin, nvdr.) was. Ze is net als ik Schots en toonde me een pad waarvan ik niet wist dat je het kon bewandelen. De andere poster in mijn werkkamer is van A Woman under the Influence van John Cassavetes met een sensationele vertolking van Gena Rowlands. Wong Kar-wai, Claire Denis, Edward Yang, Chantal Akerman en Victor Erice mag ik evenmin vergeten te noemen.

Jeanne Dielman, 23, quai du Commerce, 1080 Bruxelles werd onlangs door de gezaghebbende poll van filmblad Sight & Sound uitgeroepen tot beste film ooit. Wat vind jij zo bijzonder aan Chantal Akerman?

Wells:Je zult me de mond moeten snoeren: ik kan uren doorgaan over Chantal Akerman. Ik heb ontzettend veel respect en bewondering voor haar. Vooral hoe ze voortdurend zich probeerde te verzoenen met de complexe relatie met haar moeder, intrigeert me. Het trauma dat haar moeder aan het concentratiekamp overhield, bepaalde hun relatie en dus Akermans jeugd, opvoeding en visie op de wereld. Jeanne Dielman was de eerste film die ik van haar zag, in de mooie zaal van de Brooklyn Academy of Music, maar mijn favoriet is News from Home. Het 360°-shot op het einde van Aftersun is rechtstreeks geïnspireerd door La chambre.

Ik zou willen dat ik Akerman éérder had ontdekt. Het frustreert me dat ze in New York les heeft gegeven toen ik daar al school liep maar haar werk nog niet kende. In het prille begin had ik nog geen vrienden en kende ik nog geen studiegenoten. Voor de korte filmopdrachten was ik vooral op mezelf aangewezen. Ik hoop dat niemand die opdrachten ooit nog te zien krijgt, zo verschrikkelijk was het resultaat. Het zou me enorm vooruit hebben geholpen als iemand me toen op het werk van Akerman had gewezen.