‘Los versos del olvido’ is een politiek drama, maar dan met vliegende walvissen

In Alireza Khatami’s dromerige debuut Los versos del olvido leert een oude kerkhofconciërge wat zijn land niet kan: het verleden loslaten.

Voor zijn eerste langspeelfilm trok de Iraanse regisseur-scenarist Alireza Khatami naar een idyllische begraafplaats in Chili, om daar te luisteren naar de verhaaltjes van een oude kerkhofconciërge (Juan Margallo) met een goed geheugen. De grijsaard heeft immers de gewoonte om telkens het levensverhaal van de overledenen op te zoeken alvorens ze te begraven. Wanneer een doodseskader opduikt om er het lijk van een jonge vrouw te dumpen, blijken zijn geheugen en nieuwsgierigheid plots gevaarlijk. Wat is haar verhaal? Die info zou hem weleens de kop kunnen kosten.

Klinkt als de start van een politiek drama? Zéker. Maar Khatami, die in de VS studeerde en in Frankrijk woont, versnijdt zijn politieke boodschap met zoveel vliegende walvissen, poëzie en doodse verstilling dat Los versos del olvido moeilijk naast een film als Pablo Larraíns Post Mortem – over de Chileense coup van Augusto Pinochet in 1973 – kan worden geplaatst. In zijn debuut smukt Khatami zijn meanderende vertelling over falende geheugens en tegenstrijdige verhalen – een terugkerend onderwerp bij cineasten die opgroeiden met een nationaal trauma zoals Khatami, die als kind de Irak-Iranoorlog meemaakte – immers op met Latijns-Amerikaans magisch realisme.

Khatami vermengt die botsende verhaaltradities aanvankelijk weinig subtiel. Hij kiest vaak voor slappe metaforen om te benadrukken dat sommige dingen moeilijk te bespreken zijn (van nachtmerries, via het verliezen van je stem tot pennen zonder inkt), andere verwijzen nogal opzichtig naar een loodzwaar verleden (een schuldige man die kampt met geheugenverlies, een onschuldige die vastzit in een archief). Zelfs walvissen spoelen aan om daarna gracieus weg te vliegen wanneer een radiostem zegt dat die dieren niet veel van mensen verschillen.

Ook visueel is de subtiliteit soms zoek. De warme, zongebleekte beelden die het idyllische kerkhof schetsen, steken sterk af tegen de vaak koele manier waarop minder dromerige settings als een mortuarium of ’s mans badkamer in beeld worden gebracht. Maar al mispakt Khatami zich meer dan eens, even vaak verrast hij met opvallend mooie shots die de dromerige sfeer doorprikken of oproepen en je confronteren met hoe we met ons verleden omgaan. Daarvoor gebruikt hij ook trage, zich mysterieus ontwikkelende nevenverhaaltjes, poëtische dialogen én zelfs een expliciete verwijzing naar Planet of the Apes (1968).

Maar terwijl die dystopische filmklassieker van Franklin J. Schaffner via een omweg langs de toekomst een blik op het heden werpt, doet Khatami, die prijzen pakte in Venetië en op tal van andere festivals, met Los versos del olvido het verleden aan om een (magisch) realistische blik op het heden te werpen. De hoofdstukken die uit de geschiedenis gewist zijn, kleurt hij immers in met verhaaltjes. Hij vindt het namelijk beter om de ongelezen bladzijden zelf in te vullen dan om helemaal te vergeten dat ze bestaan. Dat is allicht niet subtiel, maar het werkt wel.