Kunstenares Tine Guns debuteert als regisseur: ‘Een lineair verhaal vertellen? Het zit niet in mij’

Beeldend kunstenares Tine Guns heeft met To Each His Own Mask haar eerste film op haar palmares staan. Het werd een atypische documentaire, over de gevestigde orde, protest en carnaval. ‘Hij is niet zo politiek als hij klinkt.’

Wie af en toe eens de televisie aanzet, zou kunnen denken dat het protest terug van weggeweest is. Trump, seksisme, autoritaire regimes: er was de voorbije jaren genoeg om de straat voor op te komen. Hét icoon van de hedendaagse protestcultuur is misschien wel het masker. In Oekraïne wilde een lookalike van Darth Vader president worden, in Brazilië werden protesten geleid door een Batmanfiguur. Waarom deze carnaveleske strategieën zo prominent aanwezig zijn, vraagt beeldend kunstenares Tine Guns zich af in haar debuutfilm To Each His Own Mask, en of ze wel werken.

Vliegende appelsienen

Ze bezocht het jaarlijkse appelsienengevecht in Italië, dat ze van dichtbij filmde. ‘Een appelsien tegen je hoofd krijgen, is niet zo’n aangename ervaring. Vraag maar aan mijn cameraman,’ zegt ze.

In het Baskenland is er dan weer een oeroud ritueel tussen twee dorpen waarbij de dorpsbewoners zich opkleden als demonen om de krachten tussen goed en kwaad, winter en lente te symboliseren. En natuurlijk is er Aalst, haar geboortestad, waar ze de popverbranding in beeld bracht, een ritueel waarmee ze opgroeide. De zelf geschoten beelden van die drie carnavalsrituelen werden gemixt met found footage van protesten.

Orde herstellen

De film gebruikt de opbouw van het gekende omkeringsritueel. Oorspronkelijk diende carnaval immers om de overgang van de seizoenen te vieren én de winterdemonen te overwinnen. Toch lijkt To Each His Own Mask meer over revoluties te gaan. De vergelijking met carnaval is niet nieuw, vele protestorganisaties gebruiken de carnavaleske strategiëen met een verwijzing naar Rabelais And His World, het werk van de Russische filosoof en theoreticus Bakhtin.

De macht wordt omgedraaid tijdens carnaval. We ventileren en feesten even om dan weer naar ons oude leven terug te keren alsof er niets gebeurd is. Er wordt dan wel gespot met politieke machten, maar je zou je kunnen afvragen of het carnaval die in werkelijkheid niet in stand houdt door even een illusie op te wekken die ons alles doet vergeten, zodat de orde zich daarna kan herstellen. Bovendien lijkt alles zich in een loop af te spelen, als een jaarlijks terugkerend systeem. Niet echt de meest hoopgevende vergelijking, dus.

‘Als je écht verandering wil, moet je durven kijken naar eerder gemaakte fouten.’ Het blijft even stil, we horen de radartjes in Guns’ hoofd flink tekeer gaan. ‘De film is eigenlijk helemaal niet zo politiek als het nu klinkt,’ benadrukt ze uiteindelijk. ‘Het opent onze blik naar onze geschiedenis, maar dan eerder als een fysieke beleving dan een klassieke documentaire.’

Demonen

De term ‘artistieke documentaire’ vat het misschien nog het best samen. ‘Ik ben in de eerste plaats beeldend kunstenaar. Ik snap de druk om een lineair verhaal vertellen, maar het zit niet in mij.’ Vandaar de keuze om het verhaal vooral beeldend te vertellen, op een paar pancarten met tekst na. ‘Ik wil de kijker de vrijheid gunnen om binnen mijn verhaal eigen associaties te leggen. Er is bewust gekozen om geen voice-over te gebruiken, want dan wordt die mogelijkheid kapot gemaakt.’

Montage speelt dan ook de hoofdrol in To Each His Own Mask. Dat resulteert in stromen van geluid, beelden en duistere muziek van Syndrome en CHVE, allebei zijprojecten van Amenra-leden. ‘Het ritme moet de kijker meenemen in een soort energie die protest en carnaval verbindt. Dat was een hele zoektocht, maar uiteindelijk heb ik de juiste flow gevonden.’

Ergens tussen kleur en zwart-wit, snelheid en slow motion. Het resultaat is dan ook geen snelle hap, wél een uitdagende en indringende schets die meer vragen oproept dan dat ze beantwoordt, om je op het einde in een soort trance achter te laten. Want wie een nieuwe lente wil, moet eerst de demonen in de ogen durven kijken.