In anderhalve maand tijd heeft Scarlett Johansson zich moeten terugtrekken voor een transgenderrol, ligt Ruby Rose onder vuur omdat ze een lesbische superheld speelt en moet Jack Whitehall zich verantwoorden omdat hij Disneys eerste openlijk homoseksuele personage vertolkt. De verklaring daarvoor is heel lang, heel genuanceerd en niet wat u denkt.
Het was een verwarrende zomer voor wie het filmnieuws van dichtbij volgt. De kans bestaat dat het u ontgaan is, maar Ruby Rose leeft nu al een maand virtueel ondergedoken. Aanleiding was het nieuws dat de actrice, vooral bekend van haar kortstondige, maar opgemerkte rol in Orange Is the New Black, Batwoman zou spelen in een nog titelloze tv-reeks, gebaseerd op de reboot van de comic uit 2006. Daarmee zou Rose niet alleen de eerste openlijk lesbische actrice worden met een hoofdrol in een tv-reeks, maar ook de eerste openlijk lesbische superheld op tv.
Dat er kritiek op die casting zou komen, lag in de lijn der verwachtingen. De hoek waaruit die kritiek kwam, was dat niet. Rose kreeg namelijk vanuit de LGBTQ-gemeenschap het verwijt ‘niet lesbisch genoeg te zijn’. ‘Where on earth did “Ruby is not a lesbian therefore she can’t be Batwoman” come from – has to be the funniest most ridiculous thing I’ve ever read. I came out at 12 and for the past 5 years had to deal with “she’s too gay”. How do y’all flip it like that?’ schreef ze in een van haar laatste tweets, voor ze haar account opzegde.
Brokeback Mountain zou vandaag hoogst controversieel zijn. Meer nog: Call Me by Your Name, nog geen jaar oud, zou nú al gevoeliger liggen.
Voor de volledigheid: het heeft ermee te maken dat Rose zichzelf niet als lesbienne omschrijft, maar als een genderfluïde persoon die zich hoofdzakelijk aangetrokken voelt tot vrouwen. Dat is een verschil. Maar de voornaamste kritiek is dat ze een lesbienne is die goed ligt bij een mainstreampubliek. Cru gesteld: ze is het soort lesbienne dat heteroseksuele mannen knap vinden, wat maakt dat ze het in haar carrière makkelijker heeft gehad dan ‘butch’-lesbiennes (die er masculiener uitzien).
Het was niet het enige opmerkelijke nieuwsbericht. Midden juli had Scarlett Johansson zich al teruggetrokken uit de productie van Rub & Tug, een film over het leven van Dante Tex Gill, een Amerikaanse transgendergangster uit de jaren zeventig. Vanuit de lgbtq-gemeenschap was er zware kritiek op gekomen dat een niet-transgender een transgenderpersonage zou spelen. Aanvankelijk had Johannsson de critici doorverwezen naar ‘de persagenten van Jeffrey Tambor, Jared Leto en Felicity Huffman‘, drie acteurs die recent nog te zien waren als transgenderpersonage. Toen de kritiek bleef aanhouden, stapte Johansson uit het project. ‘Ik realiseer me nu pas dat mijn casting gevoelig ligt’, zei ze in het persbericht.
En dan is er de heisa over de casting van Jack Whitehall, die in Jungle Cruise het eerste openlijk homoseksuele Disney-personage zou neerzetten. Whitehall, een heteroseksuele acteur, kreeg het verwijt zich schuldig te maken aan ‘gayface’ – het vertolken van een homoseksueel personage door een heteroseksuele acteur. Zeker nadat was gebleken dat het personage ‘heel vrouwelijk, heel camp en heel grappig’ zou zijn. Op sociale media werd dat: ‘Heteroseksuele blanke man mag zoveelste stereotiepe homo spelen en Disney noemt dat vooruitgang.’
Dat is: de lgbtq-gemeenschap die zich verzet tegen de eerste lesbische superheld, het eerste homoseksuele Disney-personage en een mainstreamfilm over een transgender, nog vóór de opnames begonnen zijn. Rub & Tug lijkt er zelfs niet meer te komen nu Johansson is weggevallen.
Wat je je doet afvragen: is Woke Twitter zichzelf in de voet aan het schieten?
***
Voor u verdergaat: enige context. Er zijn de jongste jaren eigenaardige dingen aan het gebeuren in de castingwereld. Ooit was de bekendmaking van de rolverdeling iets dat enkel industriemensen, filmjournalisten en de occasionele fan interesseerde. Vandaag is casting een brandend actueel maatschappelijk en popcultureel discussiepunt.
Met name Woke Twitter heeft daar een grote rol in gespeeld. Woke Twitter slaat – enigszins kort door de bocht – op de progressieve gebruikers van sociale media die maatschappelijke issues als racisme, seksisme en homofobie op de kaart zetten. Meer en meer heeft Woke Twitter van film- en tv-castings hun actieterrein gemaakt, waarmee ze hun thema’s onder de aandacht willen brengen. En ze zijn daar heel erg goed in.
Twee jaar geleden zette de casting van Nina, de biopic van zangeres Nina Simone, het begrip ‘colorisme’ op de kaart. Simone werd vertolkt door Zoe Saldana, vooral bekend als Gamora uit Guardians of the Galaxy. Saldana is een zwarte actrice, maar met een lichtere huidskleur dan Simone, en had voor haar rol donkere make-up en een brede neusprothese nodig. De makers kregen daarop het verwijt aan colorisme te doen: Afro-Amerikaanse actrices met een lichtere kleur meer kansen geven dan actrices met een donkerzwarte huidskleur. Na een desastreuze promocampagne werd Nina uiteindelijk roemloos gedumpt in video-on-demand.
Dan waren er de castings van Ghost in a Shell en Hellboy, waarin respectievelijk Scarlett Johansson en Ed Skrein een wit personage zouden spelen dat oorspronkelijk Japans was. In Japan was daar weinig commotie over. In de VS noemde Woke Twitter het twee gevallen van whitewashing – niet-witte personages door een witte, vaak bekendere acteur laten spelen. Skrein stapte uit de film. Johansson bleef aan de rol vasthouden en zag de film uiteindelijk compleet floppen in de States. Tussendoor bracht de casting van Matt Damon in The Great Wall de ‘white savior trope’ onder de aandacht: altijd krijgt een etnisch diverse cast een witte held aan het hoofd die vervolgens een niet-witte groep van de ondergang moet redden – zie ook: Dances with Wolves, Amistad, Avatar.
En het werkt ook omgekeerd. Films die hun casting goed doen, krijgen op sociale media de wind in de zeilen. In ons land is het wat onderbelicht gebleven, maar met Letitia Wright, Angela Bassett, Danai Gurira, Florence Kasumba en Lupita Nyong’o castte Black Panther een donkergekleurde zwarte actrice in elke vrouwelijke rol. Dat speelde mee in de enorme buzz die er al voor de release van de film was. Vorige maand nog gebeurde er iets soortgelijks met Crazy Rich Asians, een romantische komedie van Jon M. Chu waarvan de cast uitsluitend uit acteurs met een Aziatische achtergrond bestaat. Dat deed ertoe omdat Aziatische acteurs in Hollywood zelden tot nooit hoofdrollen krijgen en hoofdzakelijk stereotiepe Aziaten mogen spelen. Crazy Rich Asians haalde uiteindelijk 120 miljoen dollar op in de VS en groeide uit de verrassingshit van de zomer.
Dat is wat Woke Twitter met een film kan doen.
Die laatste twee voorbeelden zijn dan ook niet onopgemerkt voorbijgegaan. In nauwelijks twee jaar tijd is de castingwereld drastisch veranderd, waarbij het traditionele sterrensysteem, dat sowieso al minder lucratief was, plaatsmaakt voor wat ‘diverse casting’ genoemd wordt. Hollywood Is Finally Getting More Careful about Casting, kopte Vanity Fair afgelopen augustus. ‘Het wordt een leerproces, met veel trial-and-error, en mensen zullen zich boos moeten maken. Zo gaat Hollywood zichzelf corrigeren’, aldus een insider in dat artikel. ‘Er zijn nu zo’n 200 vragen meer die je je moet stellen bij een filmproject dan twee jaar geleden. Ik denk dat iedereen zich er nu bewust van is dat we niet zomaar kunnen casten wie we willen’, zegt een andere insider.
De tijd dat John Wayne een valse snor op plakte en zijn ogen tot spleetjes kneep om een Mongool te vertolken – Dzjengis Khan, voor alle duidelijkheid – is voorbij. Gary Oldman die een hele shoot lang op zijn knieën zit om een dwerg te spelen: voortaan niet meer. Net zoals je Michael Jackson niet meer vertolkt zult zien worden door Joseph Fiennes met een neusprothese.
Allemaal echt gebeurd, trouwens.
Laten we zeggen dat er wel wat ruimte was voor bewustwording.
***
Dat is de context waarin Ruby Rose, Scarlett Johansson en Jack Whitehall afgelopen zomer onder vuur kwamen te liggen. Het is de volgende stap in de bewustwording van Hollywood. Hollywood leeft in een nieuwe realiteit. En die realiteit is dat Philadelphia en Brokeback Mountain vandaag hoogst controversieel zouden zijn en Boys Don’t Cry niet meer gemaakt zou kunnen worden – of toch niet met Tom Hanks, Jake Gyllenhaal, Heath Ledger en Hilary Swank in de hoofdrollen. Meer zelfs: Call Me by Your Name is nog geen jaar uit, maar zou nu al gevoeliger liggen.
In heel korte tijd is het lgbtq-debat in Hollywood helemaal opgeschoven. Draaide het pakweg vijf jaar geleden nog om bewustmaking, dan is vandaag representatie de inzet. Net zoals niet-blanke acteurs en actrices wil de lgbtq-gemeenschap geen sympathie meer, maar toegang.
Tom Hanks sterft in Philadelphia aan aids. Hilary Swank wordt door homohaters vermoord in Boys Don’t Cry. Hollywood houdt echt, echt niet van happy ends als het over homoseksualiteit gaat.
‘Ten tijde van Boys Don’t Cry was de lgbtq-gemeenschap net heel dankbaar dat ik het wilde doen’, zei Hilary Swank daar recent over in The Guardian. ‘Als een transgender de rol had gespeeld, zo meenden ze, zouden de mensen gevonden hebben dat het het persoonlijke verhaal van die acteur was. Doordat ik het speelde, leek het ruimer te gaan dan dat. Maar vandaag is het anders: vandaag vechten mensen voor hun plek in de wereld.’
Want dat is wel degelijk nog een probleem. Openlijk homoseksuele acteurs worden zelden voor een heteroseksuele rol gecast. Dat u nu allemaal simultaan ‘En Neil Patrick Harris dan?’ denkt, bevestigt alleen maar hoe weinig acteurs er wel in slagen. Ondertussen worden er weinig personages geschreven met een lgbtq-achtergrond. Bovendien gaat het meestal over kleine bijrollen. De weinige hoofdrollen die er zijn, worden bijna uitsluitend door heteroseksuele acteurs ingevuld.
Het volstaat om één blik op de lijst met Oscarwinnaars te werpen om de dubieuze relatie van Hollywood met homoseksualiteit te snappen. De Academy heeft een bijna ongezonde fascinatie met homoseksualiteit. 52 keer al werd een acteur genomineerd die een homoseksueel personage speelde. Alle 52 waren dat heteroseksuele acteurs: geen enkele openlijk homoseksuele acteur kreeg ooit een Oscar. De Academy mag daarbij de moed van de heteroseksuele acteur benadrukken, de ondertoon is dat ze zich geen groter bewijs van de zelfopoffering van een acteur kunnen voorstellen dan het kussen van een andere man.
Leuke speech ook altijd. Opvallend vaak is dat een variatie op ‘Vanavond is een mooie avond voor de homogemeenschap al ben ik zelf geen homo ik hou zelf van vrouwen zoals elke normale man ik speel gewoon een homo in de film maar ik ben zelf dus hetero voor alle duidelijk heb ik al gezegd dat ik op vrouwen val?’
Nog merkwaardiger wordt het als je de lijst van Oscarwinnende personages overloopt. Tom Hanks sterft in Philadelphia aan aids. Hilary Swank wordt door homohaters vermoord in Boys Don’t Cry. Nicole Kidman pleegt zelfmoord in The Hours. Charlize Theron wordt geëxecuteerd in Monster. Sean Penn wordt vermoord in Milk. Jared Leto sterft aan aids in Dallas Buyers Club. Mahershala Ali sterft off-screen in Moonlight. Hollywood houdt echt, echt niet van een happy end als het over homoseksualiteit gaat.
Bij transgenders is het probleem zo mogelijk nog groter. Jared Leto leek in Dallas Buyers Club niet te weten wat het verschil was tussen een travestiet en een transgender, maar hij kreeg er wel een Oscar voor. Er is een traditie van transfobie – transgenderpersonages zijn ofwel seriemoordenaars, ofwel prostituees. De positieve verhalen over transgenders die Hollywood verfilmt, gaan dan weer opnieuw en opnieuw over de transitie en dienen vooral als vehikel om de veelzijdigheid van de acteur of actrice te etaleren. Merk op dat die acteur of actrice nooit transgender is. Transgenderacteurs en -actrices, ook degenen die moeiteloos als man of vrouw zouden kunnen passeren, zoals Sense8’s Jamie Clayton, zijn min of meer castingparia’s.
***
Woke Twitter heeft dus wel degelijk een punt als het de casting van Scarlett Johansson en Jack Whitehall afbrandt. Zo lang homoseksuele acteurs niet in aanmerking komen voor heteroseksuele rollen, is het niet onredelijk om te vragen dat hetero’s geen homorollen spelen. Zo lang Hollywood transgenders uitsluitend ziet als Oscar-aas voor grote sterren, moet de lgbtq-gemeenschap daar niet kritiekloos in meestappen omdat het goed bedoeld is. De discussie of Ruby Rose lesbisch genoeg is, zegt dan weer vooral iets over hoeveel druk er staat op de weinige rollen voor lgbtq-acteurs – als je maar één lesbische superheld hebt, heeft iedereen een mening over hoe die eruit moet zien.
Alleen: er is meer. In theorie is de lgbtq-controverse gewoon de volgende stap in de strijd voor diverse casts. In de praktijk zet het het volledige debat op scherp. Onbedoeld heeft de strijd om representatie ook een andere discussie op gang gebracht: die over de artistieke impact van Woke Twitter.
***
Dit is het stuk waar het tricky wordt.
Veel meer dan bij zwarte acteurs of vrouwen lijkt de strijd van lgbtq-acteurs ook over de essentie van acteren te gaan. Anders dan geslacht en huidskleur lijkt geaardheid namelijk iets dat je wél kunt acteren. En dat zorgt voor vragen. Kun je een lesbienne spelen? Kun je een transgender spelen? Kan een biseksuele acteur een homo spelen? En als je een film wilt maken over een Frans-Cubaanse transgender, moet je dan een Frans-Cubaanse transgenderacteur vinden? Moet je niet gewoon de beste acteur kiezen? Als Woke Twitter vraagt dat enkel transgenderacteurs transgenderpersonages spelen, lijkt dat een oproep tot een soort misplaatst purisme. Het hele punt van acteren is dat je niet moet zijn wat je acteert.
52 keer al kreeg een acteur een Oscarnominatie voor een homoseksueel personage. Alle 52 waren dat heteroseksuele acteurs.
Speelt ook mee: met de lgbtq-gemeenschap bereikt de strijd voor diverse castings voor het eerst een kleinere minderheid. Daar waar er een soortement maatschappelijke consensus is dat vrouwen en acteurs met een etnische achtergrond zichtbaarder moeten zijn in fictie, is die er over lgbtq-acteurs – en zeker transgenders – minder. Er is een soort angst voor overrepresentatie. Een overrepresentatie waarvan iedereen zich afvraagt wat de volgende stap is. In zijn strijd voor meer representatie is Woke Twitter onbedoeld in een giftige identitaire discussie over ‘wat er vandaag nog kan’ en ‘wat er straks nog mag’ terechtgekomen.
Die discussie gaat alleen maar heviger worden. Begin deze maand kreeg de BBC kritiek omdat ze Charlie Heaton, bekend van Stranger Things, in de hoofdrol van een nieuwe tv-adaptatie van The Elephant Man gecast had. Scope, een liefdadigheidsorganisatie voor mensen met een beperking, had het over een gemiste kans. ‘Het is teleurstellend dat een acteur zonder beperking een van de meest iconische personages met een beperking zal spelen. Acteurs met een beperking blijven geconfronteerd worden met onoverkomelijke hinderpalen om in de tv- en filmwereld te raken.’ The Guardian voerde daarop Adam Pearson op, een acteur met een verwante gezichtsmisvorming, die vertelde dat hij ‘niet eens uitgenodigd was op de casting’.
Veertig jaar geleden was dat een sketch van Monty Python geweest.
Vandaag is het een discussie die eraan zit te komen.
***
Steeds meer wordt ook duidelijk dat Woke Twitter verder gaat dan issues opwerpen: het heeft impact op artistieke vrijheid en welke popcultuur er vandaag gemaakt wordt. Doordat sociale media cruciaal zijn in de promocampagne durft niemand Twitter nog voor het hoofd te stoten. Three Billboards outside Ebbing, Missouri kreeg een social-mediabacklash over zich heen omdat de film van de kijker zou vragen het racistische geweld van een politieagent tegen een zwarte gevangene te vergeven. Dat was deels (buiten de context van de film) terecht, deels (binnen de context van de film) niet, maar het was vooral een discussie die producenten voortaan zullen willen vermijden. Dingen die gevoelig liggen bij Woke Twitter, laat je misschien beter weg.
Het woke spiekbriefje voor de minder woke lezer
Lgbtq: het nieuwe woord voor holebi. Kort voor ‘lesbian gay bisexual transgender queer’, waarbij queer slaat op alle vormen van seksualiteit en gender die niet de heteroseksuele cis-norm zijn.
Genderfluïde: iemand die zich niet tot één vaststaand geslacht rekent.
Butch: een lesbienne met een mannelijk uiterlijk. Het omgekeerde wordt een ‘femme’ genoemd.
Woke: iemand is woke als hij of zij zich bewust is van het sociale onrecht rondom zich en van zijn privileges daarin.
Privilege: het voordeel van tot een bepaalde groep te behoren. Een blanke vrouw heeft meer privileges dan een zwarte vrouw. Een zwarte vrouw heeft meer privileges dan een zwarte transgenderman.
Neil Patrick Harris: homoseksuele acteur die in How I Met Your Mother een womanizer speelt.
Cis-man: een man die zich identificeert met zijn biologische geslacht. Het omgekeerde van ‘cis’ is ’trans’.
Klingons: fictief ras uit Star Trek.
Institutioneel racisme: onbewust racisme dat in de structuren van een samenleving zit. Hollywoods neiging om etnische personages door witte acteurs te laten spelen is een voorbeeld van institutioneel racisme.
Maria Schneider: de destijds negentienjarige hoofdactrice van Last Tango in Paris (1972) die niet wist dat er een scène opgenomen zou worden waarin Marlon Brando anale seks met haar simuleerde. De regisseur had dat achterwege gelaten zodat haar ‘frustratie en woede’ echt zouden zijn.
Afgelopen zomer vroeg Vincent D’Onofrio, de acteur van Full Metal Jacket en Daredevil, aan Twitter advies voor een rol: ‘Is Now the right time (considering the world in which we live right now) for me to play a real to life character who is irredeemable racist in a dramatic series?’
Het is heel raar gelopen wanneer een amorfe echokamer van roepers als Twitter dé castingconsultant is geworden.
Het ding is: dat is niet waar de lgbtq-gemeenschap naar streeft. Hun punt is niet dat heteroseksuele acteurs geen homo’s mogen spelen. Hun punt is dat op dit moment uitsluitend hetero’s homo’s spelen – en niemand dat lijkt op te merken. Alleen heeft nauwelijks iemand dat zo begrepen.
Dat is het probleem met Woke Twitter: het hele debat over diverse casting is er eentje op maat van sociale media. Als iemand zegt dat Scarlett Johansson beter vervangen wordt door een transgenderactrice, gaat daar een genuanceerde, niet eens zo aanvallende discussie achter schuil, gebaseerd op maatschappelijke theorieën en specifieke terminologie. Op Twitter wordt dat: iemand zegt iets over Scarlett Johansson en transgenders, iemand anders reageert met ‘dat is heterofobie’, waarop de eerste ‘dat bestaat niet want hallo blanke cis-man alles prima met je privileges’ antwoordt. Drie tweets verder is dat ‘EN KLINGONS DAN? WIE MAG ER NOG KLINGONS SPELEN VAN DE POCO-POLITIE? HE? HE?’ Nagenoeg elke discussie over institutioneel racisme, seksisme of homofobie eindigt bij all-caps-geroep over fictieve, hypothetische symboolissues.
Verrassend vaak duikt Star Trek daar in op.
En dan is er de snelheid. Het is iets dat vaak onderschat wordt: hoe snel dit debat gaat. Toen Leen Dendievel haar intrede maakte in Thuis als het transgenderpersonage Kaat, was dat een iconisch moment voor de diversiteit in de Vlaamse media en werd ze met lof overladen door de lgbtq-gemeenschap. Dat was april 2016. Twee jaar en vier maanden geleden.
Vandaag zou dezelfde casting een debat over transwashing in gang steken.
Dat is heel, heel snel om te volgen voor wie niet op Woke Twitter zit.
Dat is dan ook het risico: dat het hypothetische debat over wat mag en wat niet de verdiensten van Woke Twitter overschaduwt. Want die zijn er wel degelijk. Decennialang is de seksuele traumatisering van Maria Schneider in Last Tango in Paris ‘een gedurfde artistieke keuze’ genoemd; decennia lang al mogen de Oscars kicken op hetero’s die stervende homo’s spelen; decennia lang werd er gezegd dat de wereld niet klaar was voor een zwarte superheld. Als je keuzes enkel door artistieke kwaliteiten laat bepalen, verandert er heel, heel weinig in Hollywood. Op een bepaald moment moet je je toch gaan afvragen waarom die artistieke keuze altijd discriminerend uitpakt. Wat decennia lang onveranderd is gebleven ‘omdat dat nu eenmaal was hoe Hollywood was’, is met de hulp van Woke Twitter in enkele jaren tijd volledig veranderd.
Het beste voorbeeld daarvan is de carrière van Cliff Curtis, een Nieuw-Zeelandse acteur van Maori-origine. In Hollywoodtermen is dat: niet-wit. 22 jaar lang was Curtis de go-to guy voor al uw etniciteiten. Curtis speelde een Afro-Amerikaanse drugdealer in Bringing Out the Dead, een Iraakse rebel in Three Kings, een islamitische sjeik in The Insider, een Colombiaanse terrorist in Collateral Damage, een Fire Lord in The Last Airbender, een Indiase goeroe in A Thousand Words en Jezus Christus in Risen. Geef hem een baard en hij is een Arabier. Laat hem met een Apu-accent spreken en hij is een Indiër. ‘Maak je geen zorgen: er is toch geen blanke die dat verschil ziet’: daar heeft hij 22 jaar lang zijn carrière op moeten bouwen.
De jongste twee jaar heeft hij enkel nog Maori-personages gespeeld.
Voor wie vindt dat de slinger aan het doorslaan is: hij heeft ook wel héél lang in de andere richting gehangen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
